Tímarit lögfræðinga - 01.06.1999, Síða 37

um frjálst sönnunarmat dómara í málum þessum sem og reglan um frjálsa sönn-
unaraðferð.
Dómari sker úr því hverju sinni eftir mati á þeim gögnum sem hafa komið
fram í máli, hvort staðhæfing um umdeild atvik teljist sönnuð, sbr. 44. gr. eml.
nr. 91/1991. í forsjársviptingarmálum þarf að koma fram sönnun þess að eitt
skilyrða 1. mgr. 25. gr. bamaverndarlaga sé uppfyllt og að auki séu skilyrði 2.
mgr. 25. gr. laganna uppfyllt. Við mat á sönnunargildi framburða fyrir dómi
verður að hafa í huga ákvæði 1. mgr. 57. gr. og 59. gr. laga nr. 91/1991, um
meðferð einkamála. Þannig verður dómari að meta hvort horf vitnis til máls eða
aðila sé með einhverjum þeim hætti að það geti haft áhrif á sönnunargildi
framburðar þess. Einnig hugar dómari að samræmi í frásögn vitnis, hagsmunum
þess af málsúrslitum og afstöðu vitnis til aðila þegar hann metur sönnunargildi
vitnisburðar.
Nokkrar undantekningar eru frá reglunni um frjálst sönnunarmat. Þannig er
regla opinbers réttar um að ákærði skuli ætíð njóta vafans dæmi um slíka
undantekningu, þar sem mat dómara á því hvort sönnun er fram komin skal
ávallt byggjast á því. Reglan er flestum kunnug, að betra sé að tíu sekir gangi
lausir en að einum saklausum sé refsað. Ekki er unnt að nota sama sönnunarmat
í dómsmálum er varða ógildingu forsjársviptingarúrskurða því að þá myndi
reglan hljóða svo: Betra er að halda áfram vanrækslu tíu bama, en að svipta
foreldri forsjá bams síns án nægilegrar ástæðu. Við sönnunarmat í málum þess-
um verða dómarar því að vera sérstaklega á verði gagnvart þessum hugsunar-
hætti, en einnig verður ætíð að hafa í huga hverjir eru aðilar dómsmálsins. Ef
til vill hættir dómurum til að líta einungis á aðila málanna, forsjársviptir for-
eldrar annars vegar og bamavemdaryfirvöld hins vegar. Hinir forsjársviptu for-
eldrar eru þeir sem á er hallað í málunum, auðvelt er að samsama sig þeim og
finna til með þeim sem telja sig hafa verið órétti beittir. Hér verða dómarar að
staldra við og hafa í huga hvert andlagið er. Andlagið er bam sem oftast hefur
þurft að búa við slæm uppeldisskilyrði og aðbúnað, hefur alist upp í vanhirðu
og óreglu, eða verið beitt ofbeldi af hálfu foreldra. Þetta er sá raunveruleiki sem
þeir þekkja sem fást við þessi mál. Samkvæmt núgildandi lögum á bamið ekki
aðild að málinu og engan talsmann við rekstur dómsmálsins. Því er enn meiri
hætta á að það gleymist um hvað málið raunvemlega snýst.
Ekki má gera svo strangar sönnunarkröfur í þessum málum að sýna þurfi
fram á að bamið hafi hlotið tjón af uppeldi og aðbúnaði sem foreldrar búa því.
Meta þarf þau gögn sem fyrir liggja heildstætt. Þannig þarf m.a. að skoða
hvemig fer um bamið í fóstri og hvaða afleiðingar það hefur fyrir bamið að
flytjast aftur heim til foreldra. Sönnun þarf samkvæmt þessu fyrst og fremst að
snúast um það hvort skilyrði forsjársviptingar hafi verið fyrir hendi og einnig
og ekki síður að niðurstaða dómsmálsins, hver sem hún verður, þjóni hagsmun-
um bamsins. Niðurstaðan skiptir sköpum fyrir líf og framtíð þess og við sönn-
unarmatið verður alltaf að virða hagsmuni bamsins framar öllu öðru.
Telja verður að sönnunarmatið sé strangara í málum sem varða forsjársvipt-
103