Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1926, Side 5

Inngangur.
Mörg eru þau verkefni hjer á landi, sem ekki er fengist
við af þeim ástæðum, að þjóðin sje of fátæk eða of fámenn
til þess að takast þau á hendur. Oft er þelta rjett eða rjett-
mætt og um sameiginlegt hlutskifti smáþjóða að ræða, er
veita þarf að einu marki stórum fjárhæðum eða miklum
mannafla. Á þessa erfiðleika smáþjóðanna er oft minst, en
sjaldnar tekin fram hin atriðin, þar sem þær hafa betri að-
stöðu en stórþjóðirnar til þess að leysa úr vandamálum,
ekki síst á stjórnskipulega og þjóðhagslega sviðinu.
Viðfangsefni þau, er rikin láta til sín taka, verða stöðugt
fleiri og margbrotnari, eftir því sem þjóðhagslegar kröfur til
samstarfs og margvíslegrar umönnunar ná fram að ganga.
Að nokkru leyti stafar þelta af því, að hið opinbera tekur á
sig starfrækslu, sem áður var eftirlátin framtakssemi ein-
staklinga eða fjelaga, en miklu meira gætir þó hins, að hið
opinbera taki sjer fyrir hendur nýja starfsemi, sem annað-
hvort alls ekki fór fram áður, eða þá fór fram skipulags-
laust. í raun og veru er það að eins innan tillölulega þröngra
takmarka að hið opinbera á val á þvi, að fela framtaki ein-
staklinganna til umönnunar störf, sem því er áhugamál að
fari fram. Til þess að hægt sje að byggja á starfrækslu af
hendi einstaklinga eða einkafjelaga, þarf yfirleilt að vera um
fyrirlæki að ræða, sem bæði er beint arðvænlegt fyrir þann
eða þá, sem hafa það með höndum, og auk þess þarf arð-
urinn að vera tiltölulega íljóllekinn. Það felst því þegar í
þvi, er nú var sagt, að mismunandi staðhættir sitt í hverju
landinu og mismunandi menningarástand og kröfur til lífs-
ins, geta valdið því, að hið opinbera i öðru landinu verður
að annast framkvæmdir, sem í hinu landinu má treysta
framtaki einstaklinganna til þess að leysa af hendi. Skipulag
samgöngumála í ýmsum löndum og landshlutum bera t. d.
ljósan vott um þetta.
t*að, sem hrindir af stað opinberri starfrækslu og eykur
hana, eru kröfur borgaranna til menningartækja, til umönn-
1