Hugur - 01.01.1989, Side 53

HUGUR
SIGURÐUR KRISTINSSON
/ #
I öðru lagi talar Aristóteles um að vinátta af ákveðnu tagi sé
ópersónuleg, svo sem þegar hefur lítillega verið minnst á. Það
eru stjórnarfarsbundin vinátta (EN 1167b3), borgaraleg
vinátta (EE 7.10) og almennt hvers kyns vinátta sem felst í því
einu að menn hafa einhvem sameiginlegan félagsskap og hvílir
á einhvers konar sáttmála (EN 1161bl3-15). Þelta er það sem
hér hefur verið nefnt félagsvinátta.
Félagsvinátta er þá meðal þeirra sem hafa félagsskap.
Sérhver félagsskapur manna hvílir sem fyrr segir á sáttmála
sem menn gera með sér til að ná tilteknu markmiði, sem þeim
er öllum nytsamlegt (EN 1161bl3-15 og EN 1160a8-14). Á
báðum þeim stöðum sem hér er vitnað til nefnir Aristóteles
skipsfélaga sem dæmi. Hver skipverji um sig nær ekki mark-
miði sínu nema í félagi við aðra og þess vegna gera þeir með
sér samkomulag. Um það samfélag sem myndar eina ríkisheild
gildir hið sama, nema hvað markmiðið sem því er ætlað er
„...ekki einhver stundargagnsemi, heldur það sem er nytsam-
legt fyrir líf manna í heild“ (EN 1160a21-2).9 Nánar tiltekið er
markmið ríkisins gott og gæfuríkt líf (Pol. 1280b39).
Nú segir Aristóteles að í hverjum félagsskap ríki sam-
svarandi tegund félagsvináttu (EN 1160a28-30). Ein þeirra er
vinátta samborgara (EN 1161bl3). Borgaraleg vinátta er þá
vinátta þess félagsskapar sein miðar að hamingjusömu lifi, en
það er borgríkið (pólis), eða það samfélag sem myndar stjórn-
arfarslega heild. Hún hlýtur því að einkenna samfélagið sem
eina heild.
9 Hér kennir fram að félagsvináttan verður til vegna nytsemi hennar,
enda er hún ekki ein tegund til viðbótar við vináttutegundirnar þrjár,
heldur fellir Aristóteles hana undir nytsemisvináttuna. Að minnsta kosti
tvennt rennir stoðum undir þcssa túlkun. í EE 7.10 segir, að
borgaraleg vinátta hafi einkum komist á vegna nytseminnar, enda þótt
menn hefðu komið saman hvort eð væri til þess eins að lifa í félagi (EE
1242a8-9) og í EN 8.9 segir einnig að stjórnsamfélagið virðist bæði
hafa verið komið upprunalega á vegna nytsemi og viðhaldist jafnframt
vegna liennar. Að nytsemi miðar löggjafinn og kallar réttlátt það sem
heildinni er nytsamlegt (EN 1160a 11-14). í öðru lagi er vinátta gests
og gestgjafa tekin sem dæmi um nytjavináttu (EN 1156a30). Síðarer
vinátta gests og gestgjafa beinlínis flokkuð sem félagsvinátta, ásamt
með vináttu samborgara, samferðamanna o.s.frv. (EN 1161bl3-16).
51