Hugur - 01.01.1989, Síða 72

SIÐFRÆÐI KANTS OG AFSTÆÐISHYGGJA
HUGUR
unum þróast kenningar á einn eða annan hátt fyrir áhrif reynsl-
unnar. Kenning kallar á spumingu og þegar menn leita svara
með tilraunum og mælingum kemur í ljós að eitthvað er bogið
við kenninguna. Menn endurbæta kenninguna þá og vona að
með því fái þeir fram réttari mynd af veruleikanum. Ég held
að siðferðilegar hugsjónir þróist líka fyrir áhrif reynslunnar.
Hugsjónir móta gerðir fólks og ef í ljós kemur að sú breytni
sem hugsjónimar kalla á hefur á sér ljótar hliðar þá endur-
skoða menn hugsjónimar. Þessi lýsing á þróun þekkingarinnar
er að ég held rétt en of ónákvæm til að mikið sé á henni að
græða. Til að lýsingin verði nákvæmari verðum við að átta
okkur á því að hugmyndir manns mótast af samskiptum hans
við aðra menn. Reynsla eins manns hrekkur skammt til að þróa
þekkingu eða hugsjónir. Menn verða að miðla hver öðruin og
það hvemig hugmyndir þróast fer líklega að miklu leyti eftir
því hvernig þessi miðlun fer fram. Þegar rætt er um sið-
ferðileg efni þá bendir hver öðrum á siðferðilega eiginleika
sem hann hefur veitt athygli og reynir að fá þá til að „sjá“ það
sem hann „sér“. Þegar einum tekst þannig að fá aðra til að líta
hlutina af meira raunsæi verða þeir stundum að endurskoða
hugsjónir sínar og verðmætamat því þeir koma þá kannski
auga á að það sem þeir töldu leiða til fegurra lífs hefur ein-
hverja ljóta drætti. Samkvæmt þessu er þróun hugsjónanna
annars vegar knúin áfram af reynslu fólks af mannlífinu í
öllum sínum fjölbreytileik og hins vegar af rökræðum og sam-
ræðum um siðferðileg efni.
Auðvitað má efast um að til sé neinn siðferðilegur
sannleikur sem þróunin stefnir að. Það eru engin vísindaleg
rök fyrir því að ætla að slíkur sannleikur sé til og heldur engar
vísindalegar ástæður til að ætla að hann sé ekki til. Við höfum
heldur enga vísindalega aðferð til að skera úr um hvaða
hugsjónir komast næst þessum sannleika. Eina ástæðan sem við
höfum til að ætla að til sé siðferðilegur sannleikur er siðfræði-
leg. Þær hugsjónir sem við aðhyllumst krefjast þess að við
berum virðingu fyrir fólki sem siðferðisverum og tökum
siðferði alvarlega. Þetta getum við ekki gert nema við teljum
að til sé einhvers konar siðferðilegur sannleikur sem mögulegt
sé að nálgast með rökræðum. Þess vegna verðuin við að gera
ráð fyrir því að slíkur sannleikur sé til.
70