Heilbrigðismál - 01.12.1991, Side 30

Andleg áföll af völdum
alvarlegra slysa
Mikilvægt er að bregðast við þeim í tíma
Grein eftir Sigmund Sigfússon
Lækningastarf eftir slys beinist
að sjálfsögðu fyrst og fremst að því
að bjarga mannslífum, lina þján-
ingar og koma í veg fyrir frekara
heilsutjon og aðrar slæmar afleið-
ingar slyssins.
A síðustu árum hafa menn þó sí-
fellt áttað sig betur á mikilvægi
þess að þekkja og greina alvarleg
streitueinkenni eftir slys og bregð-
ast við þeim í tíma. Meðferð bein-
ist ekki eingöngu að streituvið-
brögðum hinna slösuðu sjálfra
heldur einnig að viðbrögðum
þeirra sem bjargast naumlega úr
slysum, aðstandenda fórnarlamba
og þeirra sem starfa við björgun og
slysahjálp. Reynt er að lina andleg-
ar þjáningar og koma í veg fyrir að
erfið tilfinningaviðbrögð við óbæri-
legu álagi vindi upp á sig og þróist
í geðtruflun.
Eðlileg viðbrögð
Viðbrögð fólks við óvæntu álagi
eftir slys mótast af hlutskipti þess í
slysinu, fyrri reynslu, skapgerð og
tilfinningajafnvægi á þeim tíma er
slysið verður. Rannsóknir hafa
sýnt að meira en helmingur full-
orðinna bregst í fyrstu við slysaógn
með sljóleika og athafnaleysi. Um
það bil fimmtungur manna virðist
halda ró sinni, hugsa skýrt og
vinna strax skipulega að því að
bjarga sér og öðrum. í þessum
hópi eru margir þeir sem hlotið
hafa þjálfun í björgun og slysa-
hjálp. Um fimmtungur manna
missir stjórn á sér við bráða slysa-
ógn vegna sterkra tilfinningavið-
bragða og þarfnast skjótrar læknis-
| hjálpar vegna þeirra.
I Bráð streitueinkenni
Flestir sem lifa af slys fá bráð
5 streitueinkenni sem vara mismun-
andi lengi eða frá fáeinum mínút-
um og allt upp í nokkrar klukku-
stundir eða jafnvel nokkra daga.
Hjá flestum byrja viðbrögð við
áfalli samdægurs, en stundum
koma þau fyrst í ljós að einum eða
tveim dögum liðnum. Viðbrögðin
vara oftast í þrjá til fjóra daga og
sjaldan lengur en í eina viku. Síðan
breyta einkennin um eðli.
Hætta á „taugaáfalli" er metin út
frá því hvort fórnarlambið lætur yf-
irbugast af kvíðanum, missir sjálf-
stjórn og þarfnast hjálpar. Upplif-
un einstaklings á slysaógninni
skiptir meira máli en hver hættan
raunverulega var. Streituviðbrögð
verða einna mest hjá þeim sem
verða vitni að skelfilegum atvikum
eða aðkomu á slysstað, geta ekki
flúið á brott, einangrast, missa ná-
kominn í slysinu, upplifa langvar-
andi eða endurtekið hættuástand
eða finnst þeir vera ábyrgir fyrir
því sem gerðist.
Hættuástand skerpir gjarnan at-
hygli manns. En þegar hörmungar
eru yfirþyrmandi geta viðbrögð
orðið gagnstæð, athygli sljóvgast,
hugsun verður stjórnlítil, tilfinn-
ingar dofna og hegðun verður í
miklum mæli ósjálfráð.
Nokkur dæmi um bráð streitu-
einkenni:
Líkamleg: Klígja, uppköst,
skjálfti, óstjórn hreyfinga, svita-
bað, kuldahrollur, niðurgangur,
svimi, brjóstverkur, hraður hjart-
sláttur, hröð öndun.
Hugsun: Hugsanatregða, erf-
iðleikar við að leysa úr verkefn-
um, óákveðni, rugl, missir á átt-
um, einbeitingarerfiðleikar, minn-
istruflun, erfitt að nefna algenga
hluti.
Tilfinningar: Ótti, kvíði, sekt,
sorg, depurð, tilfinning að vera yf-
irgefinn, áhyggjur af öðrum, vilja
fela sig, reiði, pirringur, dofa-
kennd, stjarfi.
30 heilbrigðismál 4/1991