Fréttablaðið - 30.01.2010, Qupperneq 32

MENNING 2
Í litla fallega salnum á loftinu í
Iðnó var frumsýning á sunnudags-
kvöldið á Tilbrigðum eftir Þór
Rögnvaldsson og August Strind-
berg. Þetta eru örstuttir einþátt-
ungar, þrír fyrir hlé og tveir eftir
hlé. Fyrst er frumgerðin leikin og
síðan tilbrigðin með nútímaleg-
um aðlögunum og aðstæðum sem
hægt er að þekkja úr íslenskum
raunveruleika. Raunar er frum-
gerðin hin sterkari; svo klassísk að
það skiptir engu máli að hún ger-
ist á nítjándu öld. Hér hefur verið
valin sú leið að halda sér alfarið
við hina gömlu umgjörð í höttum
og búningum í þessum fyrsta bút,
en búningar í síðari hlutum voru úr
samtímanum.
Eiginkonan kemst að því að vin-
konan hafi haldið við manninn
hennar.
Hugmyndin er ekki endilega
eins og margir vilja lesa í verk-
ið úr heimahögum rithöfundar-
ins heldur ákaflega algengt þema
í frönskum smásögum samtímans.
Strindberg hafði af því talsverðar
áhyggjur þegar hann ritaði verkið
að verkið væri of stutt og innihald-
ið of umfangsmikið. Hin sterkari
er verk sem hver einasti leiklist-
arnemi í Svíþjóð fæst við í skólum
og enn er verið að setja þessa sýn-
ingu upp jafnt með konum og körl-
um og hafa margir leikarar reynt
fyrir sér í þessum hlutverkum.
Eiginkona Strindbergs Siri von
Essen fór með hlutverk frú X 1889
sem hin sterkari en hann sjálfur
sagði að hún væri hin mýkri. Þetta
stutta verk er í raun að finna í upp-
hafi annars leikrits (á sænsku For-
drinsägaren). Hin sterkari er hluti
af flokki einþáttunga, Paría og
Samum sem Strindberg föndrar
við sem eins konar rannsóknir
á naturalismanum í leikhúsinu.
Hér er um nokkurs konar einvígi
tveggja persóna að ræða, þó það
sé aðeins önnur sem talar og hin
þegir og tjáir sig með líkama og
svipbrigðum. Tvær vinkonur hitt-
ast á veitingastað á aðfangadags-
kvöld, því kvöldi þegar fólk á að
vera í samvistum við sína nánustu
og ekki í ópersónulegu öldurhúsi
úti í bæ. Það hafa verið skrifaðar
margar lærðar ritgerðir um þetta
verk og hina innri baráttu þar sem
önnur talar og hin þegir en gegn-
um þögnina kemst sú er talar að
því er hún sjálf túlkar að sé sann-
leikurinn.
Í uppsetningu Ingu Bjarnason
með texta Þórs Rögnvaldssonar í
fleiri stuttum samtölum byggðum
á sama þema virðist leit listamann-
anna vera að sýna að hin sterkari
sé hin veikari að sá sem er veikur
sé sterkur.
Lilja Þórisdóttir leikur frú X í
útgáfu Strindbergs sjálfs. Það er
gott að sjá Lilju aftur svona geisl-
andi á sviði og finna styrkinn og
leikgleðina sem ávallt hefur verið
hennar aðalsmerki. Guðrún Þórð-
ardóttir fer með hlutverk þeirrar
er þegir og er leikur hennar með
augunum sterkur. Leikritið er fyrst
sett á svið í Dagmar-Teatret, leik-
húsi í Kaupmannahöfn árið 1889.
Þá var skilningur svo góður yfir
hin skandínavísku landamæri að
ekki þurfti að bregða fyrir sig eng-
ilsaxneskri tungu til þess að koma
hugsunum sínum til skila.
Í öðrum hlutanum kljást þeir
Gunnar Gunnsteinsson og Valgeir
Skafjörð. Valgeir talar og Gunn-
ar þegir. Í þriðja hlutanum er
komið að Lilju að taka við gusun-
um frá Guðrúnu og í þeim fjórða
hittast konurnar aftur og verkinu
lýkur svo með að Gunnar og Val-
geir eru í hlutverki mága þar sem
Valgeir leikur fiðlusnilling sem
velur að sitja og drekka sig fullan
meðan mágurinn, sem hefur farið
í meðferð og lært að fóta sig í líf-
inu, gerir allt sem hann getur til
þess að vekja hann úr dái drykkj-
unnar og fá hann til þess að gera
sér grein fyrir að slíkir snillingar
eigi ekki að eyða lífi sínu í sull og
kennslu, það bíða tónleikasalir úti
í heimi.
Áhorfendur sitja á kaffihúsi,
það eru litlar fallegar rjómabollur
á borðum og boðið er upp á kaffi og
heitt súkkulaði meðan á sýningunni
stendur. Salurinn er eins og snið-
inn fyrir efnið og af og til kvaka
endurnar og gæsirnar fyrir utan
svo hátt að þær senda skilaboð inn
í gjörninginn. Akkílesarhæll þess-
arar sýningar í heild sinni var að
sannleikanum var troðið oní fólk.
Það hefði farið betur á því að leyfa
undirtexta og þeim raunverulega
vilja sem liggur til grundvallar
gjörða að lifa aðeins betur. Gunnar
er sterkur og með hljómþýða rödd
og Valgeir sýnir það þarna eins
og svo oft áður að hann er góður
í byttunum og líkamsbeiting hans
með þessum slettulegu hreyfingum
fagmannleg og sniðug. Stöllurnar
Guðrún og Lilja voru báðar eink-
ar glæsilegar í fyrsta hlutanum en
svo var eins og þeim fataðist svo-
lítið flugið í þeim þætti þegar per-
sóna Guðrúnar er að ásaka Önnu
sem Lilja leikur.
Búningarnir voru flottir
Þetta er hefðbundið stofudrama
og leikarar allir með góða fram-
sögn þó leikstíllinn væri nú svolít-
ið í anda gamla Iðnós. Vonandi að
þetta verði nú til þess að rykið sé
dustað vel af verkum Strindbergs
og ekki síst að allir þeir listamenn
sem að verkinu komu mæti aftur
með önnur verk. Elísabet Brekkan
Niðurstaða: Klassískt verk fullt af
leikgleði en það hefði betur farið ef
undirtexti hefði lifað aðeins betur.
Það er engu líkara en fjórmenn-
ingarnir í Vampire Weekend hafi
aldrei heyrt minnst á klisjuna um
hina erfiðu og krítísku plötu númer
tvö. Í öllu falli virðist hugtakið ekki
þvælast fyrir New York-búunum á
nýjustu plötu þeirra en frumraun-
in, samnefnd bandinu, vakti mikla
og verðskuldaða athygli fyrir
tveimur árum, þótt líklega hafi
hún farið í taugarnar á jafn mörg-
um og fíluðu hana í botn.
Á Contra er róið á sambærileg
mið með tilheyrandi gáfumanna-
léttleika og ævintýramennsku í
lagasmíðum og útsetningum, en
platan leitar líka enn víðar fanga
en forverinn. Músíkin fer í raun í
allar áttir, Afríkurythmar og eit-
íspopp-áhrifin eru greinilegri en
áður og hljóðfæri á borð við stál-
trommur og sílafóna skamm-
laust kynnt til sögunnar. Flóran
hefur fengið efasemdamenn til
að stimpla tónlist Vampire Week-
end sem barnalega, en þá verður
svo að vera. Contra ætti nefnilega
að sannfæra flesta, nema þá helst
örgustu fýlupúka sem hengja sig
í minnstu smáatriði, um að sveit-
in hefur óhemju gaman af því sem
hún gerir og gerir það á eigin for-
sendum. Það eitt og sér fer lang-
leiðina með að tryggja gullið.
Hér er á ferð plata sem virk-
ar strax kunnugleg en gefur þó
ekkert undan við ítrekaða hlust-
un. Lagasmíðarnar eru grípandi,
„húkkarnir“ bráðsmitandi, mel-
ódíurnar ljúfar og hápunktarnir
margir. Söngvarinn Ezra Koenig
fer á kostum í upphafslaginu Hor-
chata, Cousins er fyrirtaks amer-
ískt slappstikk-pönk og Giving up
the Gun dansgólfs-popp í hæsta
gæðaflokki sem minnir dálítið á
Fun Boy Three.
Meðlimir sveitarinnar eru yfir-
höfuð allt annað en feimnir við að
sækja gull í greipar meistara for-
tíðar og áhrif Pauls Simon jaðra
við að vera glæpsamlega auð-
merkjanleg á köflum, sérstaklega
í hinum frábæru White City og
Run. Einhvern tíma hefðu Vamp-
ire Weekend vafalaust þurft að
sæta gagnrýni af svipuðum toga og
téður Simon þegar hann sendi frá
sér plötuna Graceland, sem hann
vann með suður-afrískum tónlist-
armönnum og var í kjölfarið sakað-
ur um tónlistarlega nýlendustefnu,
en ýmislegt hefur breyst á aldar-
fjórðungi.
Jafnvel í þeim örfáu tilfellum þar
sem lagasmíðarnar á Contra ná ekki
allra hæstu hæðum, eins og í hinu
ska-skotna Holiday, bæta útsetning-
arnar það rækilega upp (og bætir
í leiðinni fyrir þá áralöngu mis-
þyrmingu sem ska-ið, þetta göfuga
tónlistarform, hefur orðið fyrir af
hálfu ungra Bandaríkjamanna með
skrítnar hárgreiðslur). Diplomat‘s
Son er svo besta lag plötunnar; Með
góðum vilja er hægt að ímynda sér
Morrissey syngjandi reggílag sem
samplar bæði MIA og Toots and the
Maytals. Blautur draumur í dós.
Contra er plata sem á skilið að
vera á fóninum langt fram eftir
vetri og ætti að heyrast á öllum
útvarpsstöðvum, að Útvarpi Lata-
bæ meðtöldu. Undirritaður yrði
ekki hissa þótt ekki kæmi út betri
plata á árinu, að minnsta kosti ekki
skemmtilegri plata.
Kjartan Guðmundsson
Niðurstaða: Tónlistin á annarri plötu
Vampire Weekend fer í allar áttir og
er stórskemmtileg og heillandi. Eins
grípandi og þær gerast.
Tónlist ★★★★★
Contra
Vampire Weekend
„Þetta er fyrsta verkið sem ég set upp á Íslandi og reyndar fyrsta skipt-
ið sem ég yfirleitt kem til Íslands,“ segir norski dans- og leikritahöf-
undurinn Alan Lucien Øyen sem kom til Reykjavíkur í byrjun desem-
ber. „Ég þekki Katrínu Hall hjá Íslenska dansflokknum ágætlega og hef
fylgst lengi með því sem hún er að gera. Þegar hún bauð mér að koma
til Íslands og setja upp verk í Borgarleikhúsinu sló ég að sjálfsögðu til.“
Alan, sem er þrjátíu og tveggja ára gamall og býr í Björgvin, hefur átt
farsælan feril ytra bæði sem dansari, danshöfundur og leikskáld. Hann
hefur unnið til fjölda verðlauna fyrir verk sín og þess má geta að fyr-
irtæki hans, Winterguests, fékk nýlega styrk frá Norska listasjóðnum
upp á 117 miljónir íslenskra króna. „Verkið sem ég samdi fyrir dans-
flokkinn heitir Endalaus og fjallar um endalok ástarinnar. Hvað gerist
þegar ástin deyr, eða deyr hún yfirleitt? Breytist hún kannski? Ég velti
fyrir mér tilfinningunum sem vakna þegar sambönd enda, sorginni,
fortíðarþránni og tómleikanum.“ Hið melankólíska yfirbragð verks-
ins er ástæða þess að Alan hafði samband við íslenska tónlistarmann-
inn Ólaf Arnalds sem semur tónlistina við verkið. „Ég hafði lesið frá-
bæra umfjöllun um Óla erlendis og heyrt eitthvað af verkum hans og
var mjög hrifinn. Mér fannst að tónlistin hans myndi passa verulega
vel við það sem ég var að skapa. Það hefur gengið mjög vel að vinna
saman. Mér finnst Íslenski dansflokkurinn sýna hugrekki með þessu
verki, þegar fjallað er um ástina á þennan hátt er vissulega fín lína yfir
í væmnina. Þau hafa tekist á við þetta með snilldarbrag.“ Endalaus er
frumsýnt næsta fimmtudag og einungis sex sýningar verða í boði.
Fín lína yfir í væmnina
DANS ANNA MARGRÉT BJÖRNSSON SKRIFAR
Norðmaðurinn Alan Øyen og tónlistarmaðurinn Ólafur Arnalds semja um endalok
ástarinnar. FRÉTTABLAÐIÐ/VALGARÐUR
Gull úr greipum fortíðar
menning kemur út mánaðarlega með laugardagsblaði Fréttablaðsins. Ritstjórn: Anna Mar-
grét Björnsson Hönnun: Kristín Agnarsdóttir Forsíðumynd: Stefán Karlsson Auglýsingar: Bjarni
Þór Sigurðsson bjarnithor@365.is
Leikhús ★★★★★
Tilbrigði við stef
Stef Hin sterkari eftir August Strindberg Með tilbrigðum eftir Þór Rögn-
valdsson Leikarar Guðrún Þórðardóttir, Gunnar Gunnsteinsson, Lilja
Þórisdóttir, Valgeir Skagfjörð Ljós Jóhann Bjarni Pálmason Búningar
Filore Berisha Aðstoð við leikstjórn Hildur Sif Thorarensen Leikstjóri:
Inga Bjarnason
Huggulegt stofuleikhús