Fréttablaðið - 23.10.2010, Blaðsíða 16

16 23. október 2010 LAUGARDAGUR
Íslenskar konur, til hamingju með kvennafrídaginn 2010.
Í fjórða sinn boða íslensk-
ar kvennahreyfingar til fjölda-
samstöðu kvenna til að minna á
launamisréttið sem enn ríkir í
landinu og brýna landsmenn til
baráttu gegn kynbundnu ofbeldi.
Þegar fyrst var efnt til útifundar
kvenna á degi Sameinuðu þjóðanna
kvennaárið 1975 vakti gríðarleg
þátttaka og mikil stemning heims-
athygli. Tilgangurinn var þá eins
og nú að sýna fram á mikilvægi
vinnuframlags kvenna til sam-
félagsins og krefjast þess að það
yrði metið að verðleikum. Áhrifin
urðu mikil og ekki fór milli mála
hve margar atvinnugreinar voru
háðar vinnu kvenna.
Staða íslenskra kvenna hefur
batnað mikið frá árinu 1975 enda
mælumst við nú í efsta sæti á
jafnréttislista World Econom-
ic Forum. Árið 1975 var atvinnu-
þátttaka kvenna 60% en er nú
78%, sem er með því mesta sem
þekkist innan OECD. Sífellt fleiri
konur sinna fullu starfi. Launabil-
ið hefur minnkað en er þó samt allt
of breitt. Könnun sem Félagsvís-
indastofnun vann fyrir félags- og
tryggingamálaráðuneytið vorið
2008 sýndi 16,3% kynbundinn
launamun á landsvísu.
Hlutur kvenna hefur aukist hvað
mest í áhrifa- og valdastöðum sam-
félagsins. Árið 1975 voru konur 5%
þingmanna og 4% sveitarstjórnar-
manna. Nú eru konur 43% þing-
manna og 40% sveitarstjórnar-
manna. Kona leiðir ríkisstjórnina
og kynjahlutfall ráðherra er 40%
en var raunar jafnt til skamms
tíma. Það er enginn vafi að fjölg-
un kvenna meðal þeirra sem taka
ákvarðanir og móta stefnu hefur
leitt af sér hugarfarsbreytingu
sem sést ekki síst á lagabreyting-
um sem beinast að baráttu gegn
kynbundnu ofbeldi.
Árið 2006 var samþykkt
aðgerðaáætlun gegn kynbundnu
ofbeldi fyrir árin 2007-2011. Áætl-
unin fól í sér fjölda verkefna sem
hrundið hefur verið í framkvæmd í
áföngum. Eitt það stærsta er rann-
sókn á umfangi ofbeldis í nánum
samböndum. Rannsókninni er að
ljúka og munu niðurstöður hennar
verða leiðarljós í þeirri vinnu sem
þegar er hafin við að semja næstu
áætlun. Þar verður sjónum einn-
ig beint að réttarkerfinu og mið
tekið af nýjum samningi Evrópu-
ráðsins gegn kynbundnu ofbeldi.
Alþingi hefur samþykkt lög um
bann við vændiskaupum og súlu-
stöðum og staðfest aðgerða áætlun
gegn vændi og mansali sem veru-
lega hefur reynt á undanfarið ár.
Ísland er þriðja ríkið í heiminum
sem bannar kaup á vændi. Í laga-
setningunni felast afdráttarlaus
skilaboð til samfélagsins um að
kaup á líkama annarrar mann-
eskju til eigin afnota séu ósæmi-
legt athæfi sem ekki verði liðið.
Með banni er sjónum beint að
eftirspurninni og þeim sem bera
raunverulega ábyrgð – kaupend-
unum.
Ríkisstjórnin leggur ríka
áherslu á jafnrétti kynjanna og að
kynjasjónarhorni sé beitt við alla
ákvarðanatöku og stefnumótun.
Framkvæmdaáætlun í jafnréttis-
málum fyrir árin 2011-2014 verð-
ur fljótlega lögð fram á Alþingi.
Þetta er metnaðarfull áætlun sem
vonandi mun fleyta okkur áfram í
átt til jafnari tækifæra og jafnari
stöðu kynjanna. Enn verður leitað
leiða til að útrýma kynbundnum
launamun sem hefur reynst svo
þrautseigur. Að þessu sinni er lögð
mun meiri áhersla en áður á þátt-
töku karla í jafnréttisbaráttunni,
enda varðar málefnið bæði kynin
og þjóðfélagsið allt. Reynsla okkar
af fæðingarorlofi feðra sýnir að
aukið kynjajafnrétti færir ekki
síst körlum aukin lífsgæði og það
er margt sem þarf að vinna að til
að karlar fái notið hæfileika sinna
enn betur rétt eins og konur.
Það eru erfið ár fram undan
vegna efnahagshrunsins. Engin
ástæða er þó til vonleysis því við
munum finna leið út úr vandan-
um eins og jafnan áður. Aðgerðir
kvenna á kvennafrídeginum sýna
hve mikill kraftur er í grasrótinni,
ekki síst meðal þeirra sem berjast
fyrir samfélagi jafnréttis og sam-
félagi án ofbeldis. Látum kraft
kvennahreyfinganna verða okkur
hvatningu til uppbyggingar og
sóknar, segjum barlóminum stríð
á hendur. Framtíðin verður björt
ef við stöndum saman. Jöfn áhrif
og jöfn staða kynjanna er forsenda
fyrir því framtíðarþjóðfélagi sem
við ætlum okkur að skapa.
Áfram stelpur og strákar
Jafnréttismál
Guðbjartur
Hannesson
félagsmálaráðherra
Í fjórða sinn boða íslenskar kvennahreyfingar til kvenna-
frídags eða kvennaverkfalls eins
og sumar vilja kalla þennan við-
burð. Það var árið 1975 á kvenna-
ári Sameinuðu þjóðanna sem
konur voru hvattar í fyrsta sinn
til að ganga út af heimilum sínum
eða vinnustöðum til að sýna
fram á mikilvægi vinnuframlags
kvenna.
Á árunum í kringum 1970 reis
mikil og kröftug umræða um
stöðu kvenna, einkum á Vestur-
löndum, og öflugar kvennahreyf-
ingar urðu til. Umræðan náði
smám saman inn fyrir veggi Sam-
einuðu þjóðanna, þar sem Helvi
Sipilä frá Finnlandi var aðstoð-
arframkvæmdastjóri. Hún hvatti
til umræðu um stöðu kvenna á
þessum vettvangi þjóðanna og
var samþykkt 1973 að gera árið
1975 að kvennaári og að halda þá
stóra kvennaráðstefnu í Mexíkó.
Líklega var kvennaárið hvergi
nýtt eins vel og á Íslandi. Hver
viðburðurinn rak annan, allt frá
ráðstefnu láglaunakvenna sem
Rauðsokkahreyfingin stóð fyrir
til stórrar ráðstefnu á Hótel Loft-
leiðum þar sem samþykkt var að
hvetja til kvennafrídags. Sá dagur
var haldinn á degi Sameinuðu
þjóðanna 24. október með pompi
og prakt um land allt en náði
hámarki með glæsilegum útifundi
á Lækjartorgi í Reykjavík. Þar
kyrjuðu þúsundir kvenna Áfram
stelpur og kór söng ljóð Valborgar
Bentsdóttur Hvers vegna kvenna-
frí? sem ort var í tilefni dagsins.
Kvennafríið vakti heimsathygli
en hér voru sumir orðnir leiðir og
sungu: Kvöl er kvennaárið.
Mikið vatn hefur til sjávar
runnið frá árinu 1975. Þá sner-
ust kröfur kvenna um launajafn-
rétti, bættar aðstæður kvenna til
að stunda vinnu utan heimilis,
viðurkenningu á heimilisstörfum
og ýmislegt fleira. Þegar þarna
var komið sögu sátu aðeins þrjár
konur á Alþingi og konur í sveit-
arstjórnum voru örfáar. Atvinnu-
þátttaka kvenna fór ört vaxandi
en þær ráku sig á ótal veggi. Nú,
35 árum síðar, er Ísland í efsta
sæti jafnréttislista World Econom-
ic Forum. Ástæðan er stóraukinn
hlutur kvenna í opinberum valda-
stofnunum samfélagsins, mikil
menntun og gott aðgengi að heil-
brigðisþjónustu miðað við önnur
lönd. Sá þáttur sem kemur verst
út hjá okkur er vinnumarkaður-
inn en viðvarandi launamisrétti
og lágt hlutfall kvenna í stjórn-
um og við stjórnun fyrirtækja er
himinhrópandi.
Árið 1975 var lítil umræða um
ofbeldi karla gegn konum og fáir
gerðu sér ljóst hve víðtækt, marg-
þætt og útbreitt það væri. Nú,
35 árum síðar, er ofbeldi karla
gegn konum eitt helsta viðfangs-
efni umræðunnar um stöðu kynj-
anna. Um það bil þriðja hver kona
í heiminum verður fyrir einhvers
konar kynbundnu ofbeldi á ævi
sinni og fjórða hver kona upplif-
ir ofbeldi í nánum samböndum.
Ofbeldi er mest á átaka- og ham-
farasvæðum, í flóttamannabúðum
og þar sem fátækt og eymd ráða
ríkjum. Rannsóknir á Íslandi sýna
að um 1.800 konur hér á landi búa
árlega við ofbeldi í nánum sam-
böndum og ekki þarf að minna á
þann skelfilega fjölda barna sem
verður fyrir kynferðislegri mis-
notkun ár hvert.
Það er því sannarlega verk að
vinna þegar boðað er til fjórða
kvennafrídagsins. Það þarf að
leita nýrra leiða til að útrýma
kynbundnum launamun. Hann
mælist á bilinu 7-17% eftir því
hvaða breytur eru notar. Þá er
ekki síður mikilvægt að bæta
kjör umönnunarstéttanna sem eru
einhverjar mikilvægustu stéttir
nútímaþjóðfélags. Án þeirra snú-
ast hjólin ekki. Það þarf að fá fyr-
ir tækin til að skoða launamálin
rækilega innan sinna veggja og
grípa til aðgerða. Þær eru til og
vilji er allt sem þarf. Ríkið á að
ganga á undan með góðu fordæmi
og taka sveitarfélögin sér til fyr-
irmyndar en sum þeirra hafa nán-
ast útrýmt launamun kynjanna.
Misrétti á ekki að líða.
Það er einnig ærið verkefni að
kveða niður kynbundið ofbeldi.
Þar þarf að stórauka umræður og
fræðslu bæði meðal almennings
og fagstétta. Það þarf að bæta
aðstæður brotaþola en ekki síst að
beina sjónum að gerendum, þeim
sem bera ábyrgðina á ofbeldinu,
byrgja brunninn og bjóða þeim
eða skikka til meðferðar.
Um leið og ég hvet konur um allt
land til þátttöku í kvennafrídegin-
um skora ég á íslenska karla að
leggja jafnréttisbaráttu kynjanna
lið, því hún snýst fyrst og fremst
um gagnkvæma virðingu, betra
samfélag og bætt lífsgæði.
Hvers vegna kvennafrí
– konurnar fagna því
Jafnréttismál
Kristín
Ástgeirsdóttir
framkvæmdastjóri
Jafnréttisstofu
Katrín Jakobsdóttir mennta-málaráðherra skrifaði nýlega
þrjár greinar undir fyrirsögn-
inni „Háskólar í mótun“ í Frétta-
blaðið. Þar talar hún um hlutverk
háskóla og nauðsyn þess að huga
að gæðum í starfi þeirra í yfir-
standandi niðurskurði. Hún segir
líka að ráðherra geti ekki hlutast
til um málefni einstakra háskóla,
og skal undir það tekið hér. Tilefni
þess er hins vegar rangfærsla af
hálfu ráðherra, þar sem hún veit-
ist að tiltekinni háskólamanneskju
á fölskum forsendum. Slíkt myndi
ráðherra varla líðast í siðuðu landi,
en hér gilda aðrar reglur um sið-
ferði ráðamanna. Samtímis skýtur
ráðherra sér undan allri ábyrgð á
störfum sínum.
Þótt umræða um þessi mál hafi
e.t.v. ekki náð eyrum almennings
getur ráðherra ekki þóst vera óvit-
andi um harða gagnrýni á starf
háskólanna frá mörgum bestu vís-
indamönnum landsins síðustu árin.
Viðbrögð ráðherra nú eru af smjör-
klípugerðinni; hún útskýrir að ráð-
herra geti ekki beitt sér í málum
einstakra háskóla en leiðir hjá
sér umfangsmikla gagnrýni (m.a.
frá tveim nefndum á vegum ráðu-
neytisins árið 2009, og meðlim-
um svokallaðs rýnihóps sem ráð-
herra skipaði sjálf í fyrra) um að
íslenska háskóla- og vísindakerf-
ið sé afar veikburða, þar skorti
eftirlit með hvernig fjármunum
sé varið, og lítið sem ekkert eft-
irlit sé með gæðum þess og skil-
virkni. Afskipta- og meint ábyrgð-
arleysi ráðherra er sama viðhorf
og stjórnvöld höfðu til bankanna
fyrir hrun.
Ráðherra hefur talað um það
nánast frá upphafi embættisferils
síns að það þurfi að endurskipu-
leggja háskólastarf hér í kjöl-
far hrunsins, og hún talar nú um
mikilvægi þess að standa vörð um
gæði þessa starfs. Það eina sem
hún nefnir að gert hafi verið fjallar
um svokallað „samstarfsnet“ rík-
isháskólanna. Engin leið er að sjá
hvernig þetta net muni auka gæði
starfsins, hvað þá að það verði í
takt við þau hundruð milljóna sem
á að setja í þetta skrifræðisappar-
at. Einnig talar hún um fjölbreytn-
ina í íslensku háskólastarfi (sem
nær væri að kalla kraðak) eins og
hún sé lykill að gæðum, sem lýsir
litlum skilningi á gæðum háskóla-
starfs. Það er líka ámælisvert að
ráðherra réð, sem sérstakan ráð-
gjafa sinn í endurskipulagningu
háskólakerfisins, manneskju sem
enga reynslu hefur af háskóla-
starfi (aðra en sem nemandi). Þetta
helst í hendur við þá staðreynd að
meðal æðstu stjórnenda íslensku
háskólanna er nánast enginn sem
hefur reynslu af starfi við erlenda
háskóla, þótt HÍ og HR tali digur-
barkalega um að hasla sér völl á
alþjóðavettvangi.
Ráðherra segir einnig í greinum
sínum „Á undanförnum misserum
hefur mikið stefnumótunarstarf
verið unnið í mennta- og menning-
armálaráðuneytinu“. Þetta er ekki
rétt. Það hefur mikið verið talað,
en engin stefna verið mótuð, held-
ur rekur ennþá allt á reiðanum.
Auk þess hefur ráðherra fram-
selt vald sitt til hagsmunaaðila,
nefnilega rektora háskólanna, sem
engum dettur í hug að muni gera
umtalsverðar breytingar í eigin
ranni. Eins og svo margt annað
valdafólk á Íslandi þykist ráð-
herra enga ábyrgð bera á neinu
sem undir hana heyrir. Hér verða
ekki endurteknar þær tillögur sem
fram hafa komið um hvernig efla
megi gæði háskólastarfs á Íslandi,
en bent er á greinaflokk sem birt-
ist í FB þessa dagana eftir þá Eirík
Steingrímsson og Magnús Karl
Magnússon, og álit sem samið var
af nokkrum meðlimum „rýnihóps“
ráðherra í fyrra.
Íslenskir háskólar eru ekki
sterkir í alþjóðlegum samanburði,
og þeim mun hraka á næstunni, því
dálítið af besta fólkinu er horfið úr
landi og sá straumur mun þyngj-
ast þegar niðurskurðarhnífnum
er beitt á hvað sem fyrir verður,
óháð gæðum. Afleiðing af því er að
vonlaust verður að fá hingað öflugt
fólk erlendis frá í talsverðan tíma.
Þetta hefur ráðherra verið bent á
ítrekað. Ráðherra hefur algerlega
brugðist hlutverki sínu sem æðsta
vald í menntamálum þjóðarinn-
ar. Hún virðist ákveðin í að skilja
eftir sig sviðna jörð, þar sem klík-
ur undirmálsfólks drottna yfir
rústunum.
Stefnu- og ábyrgðarleysi
menntamálaráðherra
Menntamál
Einar
Steingrímsson
stærðfræðingur
Jöfn áhrif og jöfn staða kynjanna er
forsenda fyrir því framtíðarþjóðfélagi
sem við ætlum okkur að skapa
Ráðherra hefur algerlega brugð-
ist hlutverki sínu sem æðsta vald í
menntamálum þjóðarinnar. Hún
virðist ákveðin í að skilja eftir sig
sviðna jörð, þar sem klíkur undir-
málsfólks drottna yfir rústunum.
Sími 412 2500 - sala@murbudin.is - www.murbudin.is
– Afslátt eða gott verð?