Fréttablaðið - 23.10.2010, Blaðsíða 20

20 23. október 2010 LAUGARDAGUR
Juhana Aunesluoma, sem stýrir Evrópufræðastofnun Háskólans í Helsinki, reifaði afstöðu Finna
til Evrópusambandsins í gegnum árin. Finnar hefðu, ólíkt Svíum, verið hrifnir af yfirþjóðlegum
þætti ESB og fljótir til að finna sinn sess í Brussel. Þetta skýrðist að hluta til vegna þess öryggis
sem stofnanir og reglur í alþjóðasamstarfi veittu smáríki eins og Finnlandi.
„Versti kosturinn var að fara inn [í Evrópusamstarf] að hálfu leyti,“ segir Aunesluoma. Því hafi
EES-samningurinn ekki dugað Finnum, þegar allt kom til alls. Þetta skýri einnig hvers vegna Finn-
ar hafi kosið „öryggi evrunnar“ og vilji fínstilla og jafnvel herða reglur innri markaðarins.
„Finnar sömdu um EES og rétt þegar blekið var þornað á pappírunum komu embættismenn-
irnir og sögðu: „Þetta er ekki góður samningur, því stofnanauppbygging hans gerir það ómögu-
legt að framfylgja honum. Aðgangur [að innri markaði ESB] án áhrifa
er hættulegur.“ Þetta var skoðun finnsku embættismannanna en
þeir gátu ekki sagt það opinberlega. Svissneskir embættismenn
voru hins vegar heiðarlegir og sögðu við svissneskan almenn-
ing að þetta væri ekki sniðugur samningur. Svisslendingar
felldu líka EES-samninginn,“ segir Aunesluoma.
Hann telur að innganga Íslands myndi stuðla mjög að
aukinni samvinnu Norðurlanda innan ESB. Bæði í Svíþjóð
og Finnlandi hafi, fyrir inngöngu í ESB, verið uppi áhyggjur af
örlögum norræna velferðarríkisins innan sambandsins. Þær hafi
reynst ástæðulausar.
„ESB hefur ekki tekið velferðarríkið okkar úr sambandi. Finnland
er með fullan sjálfsákvörðunarrétt í þeim efnum,“ segir hann. Reynsla
Finna af aðild sé talin jákvæð í landinu. Hún hafi fært þeim hluti sem
þeir kunni að meta og leyft þeim að halda því sem þeim þyki enn
vænna um, svo sem velferðarkerfið.
„Finnar urðu Evrópumenn,“ segir Aunesluoma, nú líti Finnar frekar á
sig sem Evrópumenn en norræna menn.
Orsakir þessa vilja til Evrópuvæðingar finnur hann í sjálfsmynd þjóð-
arinnar sem norræns smáríkis, sem aðhyllist lúterstrú og frjáls markaðs-
viðskipti. Nálægð við Rússland hafi ekki skipt minnstu máli, þegar ákveðið
hafi verið að ganga í ESB.
„Nú eru landamæri okkar að Rússlandi orðin að landamærum Evrópu-
sambandsins,“ segir hann. Þetta hafi aukið öryggi landsmanna.
Aunesluoma tók undir með sænskum kollega sínum, von Sydow, um
aðildarviðræður. Þær hefðu ekki verið sérlega huggulegar fyrir Finna,
heldur þvert á móti afar harkalegar.
FRÉTTASKÝRING: Hver er reynsla Finna og Svía af fimmtán ára Evrópusambandsaðild?
Reynsla Finna og Svía af fimmtán ára Evrópusambandsaðild er í heildina
góð og umræða um að ganga út úr sambandinu hefur þagnað að mestu.
Þetta kom fram í máli sérfræðinga um evrópsk málefni, sem heimsóttu
Ísland á dögunum. Þar sagði einnig að smáríki þyrftu á slíku samstarfi að
halda og að of mikið væri gert úr litlu vægi þeirra innan þess.
Að loknum fyrirlestrum þeirra von Sydow og
Aunesluoma tóku til máls þrír Íslendingar sem
Alþjóðamálastofnun Háskólans hafði fengið
til að bregðast við orðum erlendu fræði-
mannanna. Eygló Harðardóttir, þingmaður
Framsóknar, sagði að flokkur sinn væri einna
mest klofinn íslenskra flokka í afstöðu sinni til
Evrópusambandsaðildar. Sjálf væri hún mitt á
milli, hvorki með eða á móti ESB. Hún útskýrði
hvers vegna hún hefði kosið gegn aðildarum-
sókn Íslands á Alþingi.
„Ég sagði nei því það er mikilvægt fyrir
smáríki eins og Ísland að halda forræði yfir
auðlindum sínum, sér í lagi sjávarútveginum,“
segir hún. Hins vegar telur hún ekki að draga
eigi umsóknina til baka. Mikilvægt sé að ljúka
ferlinu og niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslu
um Icesave-samninga hafi aukið traust hennar
til þess að tekin verði rétt ákvörðun í slíkum
málum.
Eygló hefur hins vegar áhyggjur af klofningi
innan ríkisstjórnarinnar. Áhugaleysi eða and-
staða ákveðinna ráðherra við aðild geti gert
það að verkum að endanlegur samningur verði
slæmur. Í væntanlegri þjóðaratkvæðagreiðslu
verði atkvæðavægi allra landsmanna jafnt og
því hafi minnihluti kjósenda sterk tengsl við
sjávarútveg og landbúnað. Af þessum sökum
geti farið svo að slæmur samningur verði
samþykktur.
Þórunn Sveinbjarnardóttir, þingflokks-
formaður Samfylkingar, tók næst til máls.
„Íslendingar þurfa að gera upp við sig hvar þeir
vilja vera eftir fimmtán, tuttugu ár,“ segir hún.
„Það er fáránlegt að tala um sjálfstæða þjóð,
þegar hún glímir við hrun bankakerfis síns og
gjaldmiðils, djúpa efnahagskrísu og hefur átt
í samstarfi við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn í tvö
ár,“ segir Þórunn: „Sjálfstæði þarf að vera efna-
hagslegt, en ekki einungis lúta að sjálfsmynd
okkar.“
Þórunn telur að Ísland þurfi á aukinni
erlendri fjárfestingu að halda, meðal annars í
sjávarútvegi. Hún hefur ef til vill haft ummæli
Eyglóar í huga þegar hún tók fram að engar
náttúruauðlindir Íslands væru sameiginlegar
auðlindum ESB, nema flökkustofnar, fiskur
sem færði sig milli lögsagna Íslands og Evr-
ópusambandsins.
Guðmundur Hálfdánarson, prófessor í
sagnfræði við Háskóla Íslands, mælti síðast-
ur íslenskra ræðumanna. Hann lýsti í stuttu
máli hvers vegna Íslendingar legðu svo mikla
áherslu á mikilvægi fullveldisins - hvers vegna
afstaða íslenskra stjórnmálamanna til Evrópu-
samvinnu væri svo ólík afstöðu kollega þeirra á
meginlandinu.
Guðmundur nefndi að öll stjórnmálaum-
ræða hér á landi ætti sér stað innan þess
sögulega ramma, eða ímyndunar, sem hefði
orðið til í sjálfstæðisbaráttunni.
Lykilatriðið fælist í þeirri ímyndun að sjálf-
stæði þjóðarinnar væri forsenda hagsældar
- að á tímum sjálfstæðis ríkti ávallt eins konar
gullöld á Íslandi, en annars niðurlægingartíma-
bil.
Ólíkt þjóðum á meginlandinu hefðu Íslend-
ingar svo hagnast á seinni heimsstyrjöldinni og
komið út úr henni án sektarkenndar. „Þá fékk
landið auðlind sem var ekki síður dýrmæt en
fiskurinn og það var landfræðileg lega,“ segir
Guðmundur. Evrópusambandið var hins vegar
stofnað til að bregðast við menningarlegu og
efnahagslegu hruni í ófriðnum.
Þriðja atriðið sem Guðmundur nefnir er
efnahagshrunið. Fyrir október 2008 hafi
Íslendingar í skoðanakönnunum virst verða
æ hlynntari Evrópusamvinnu. Eftir hrunið hafi
margir íslenskir stjórnmálamenn hins vegar
ekki reynt að leiða þjóðina áfram úr ógöngum,
heldur virst frekar eltast við reiði landsmanna.
Guðmundur tók undir með Eygló að það væri
einkennilegt að hafa ráðherra í ríkisstjórn sem
berðust gegn aðildinni. Hann telur að stjórn-
málamenn eigi að líta raunsætt á stöðu lands-
ins í heimsmálum, því nú fyrst séu afleiðingar
kreppunnar að koma í ljós. Það stefni í að
þegar viðræðum við ESB ljúki innan fárra ára
verði ástandið orðið svo slæmt að Íslendingar
standi eftir án nokkurra valkosta, þeir verði að
ganga inn. Á sama tíma sé upplýst umræða
um ESB „vart fyrir hendi“.
Hætta á að Íslendingar samþykki slæman aðildarsamning
GUÐMUNDUR OG ÞÓRUNN Þingmaðurinn telur rangt að tala um að Ísland sé efnahagslega sjálfstætt ríki,
í ljósi efnahagshrunsins og samstarfs við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Guðmundur óskar þess að íslenskir
stjórnmálamenn verði „pragmatískari“ og geri sér grein fyrir að innan fárra ára kunni Ísland að standa eftir
án nokkurra valkosta annarra en að ganga inn. MYND/SIKSTRÖM-SIEPS
Það er rangt sem fullyrt hefur verið að smáríki eins og Ísland geti staðið ein og fyrir utan
fjölþjóðlegt samstarf svo sem Evrópusambandið. Þessi litlu ríki þurfa á efnahagslegum og
pólitískum samherjum að halda þegar á reynir, svo sem í efnahagskreppum. Þetta segir Baldur
Þórhallsson, prófessor í stjórnmálafræði. Hann rifjaði í fyrirlestri sínum upp eldri kenningar smá-
ríkjafræða, sem halda þessu fram, en hafa legið í láginni síðustu ár.
Baldur segir að það sé misskilningur að Íslandi hafi farnast best í meintri einangrun sinni.
„Ísland hefur alltaf notið verndar voldugri ríkja,“ segir hann. Allt frá landnámi hafi
Norðmenn veitt efnahagslegt skjól, þá hafi Danir tekið við og loks Banda-
ríkjamenn. Baldur segir að þau tækifæri sem felist í aðild að EES hafi hins
vegar í för með sér áhættu. EES-samningurinn veiti hvorki efnahagslegt
né pólitískt skjól. Því hafi farið svo að landið hafi staðið uppi varnar-
laust í samanburði við ESB-ríki sem lentu illa í síðustu kreppu: Lettland,
Rúmeníu, Ungverjaland og Grikkland.
„Þessi ríki fengu strax aðstoð frá Evrópusambandinu,“ segir Baldur:
„Vandi Grikkja varð vandi ESB.“ Vandi Íslendinga var hins vegar vandi
Íslendinga uns íslensk stjórnvöld gáfu eftir og gengu að skilyrðum Breta og
Hollendinga í Icesave-deilunni til að samningar næðust við Alþjóðagjaldeyr-
issjóðinn.
„Þessir atburðir vekja þá spurningu hvort íslensk stjórnvöld hafi
brugðist við til að tryggja efnahagslegt og pólitískt skjól landsins,“
segir Baldur. Svar hans er já.
Smáríki geta ekki staðið ein
BALDUR ÞÓRHALLSSON Ísland hefur í gegnum söguna notið
verndar stærri nágranna, segir prófessorinn. En þegar
Bandaríkjamenn voru farnir frá Miðnesheiði dugði EES-
samningurinn ekki til. Landið stóð eitt og einangrað þegar
efnahagshrunið reið yfir. MYND/SIKSTRÖM-SIEPS
EES-samningurinn var versti kostur Finna
Göran von Sydow, sem starfar við
sænska Evrópufræðasetrið og kennir
í Háskólanum í Stokkhólmi, segir
sláandi líkindi með umræðunni hér á
landi og í Svíþjóð og Finnlandi, þegar
löndin gengu í ESB fyrir fimmtán
árum.
Eitt af þremur helstu áhyggjuefnum
Svía hafi til að mynda verið fullveldi
þjóðarinnar, hvort það myndi skerðast
við inngönguna. Svíar sóttu um aðild
að ESB í kjölfar djúprar efnahagslægð-
ar. Fram fór umræða innan sænsks
samfélags um hvað „fullveldi“ væri. Niðurstað-
an var sú að raunverulegu fullveldi Svía væri
ógnað af fjármálavandanum. Þjóðin þyrfti að
gera upp við sig hvernig hún ætlaði að stjórna
þeim hlutum sem hún vildi. Hugmyndin um
eftirsóknarvert fullveldi Svíþjóðar breyttist því
úr „fullu fullveldi“ þjóðríkisins yfir í „raunveru-
legt fullveldi“. Það að vera með lítið, sjálfstætt
efnahagskerfi var ekki lengur álitið styrkleiki
heldur veikleiki. „Kostirnir voru annað hvort að
fylgja reglum annarra eða setjast að borðinu og
taka þátt í að semja þær,“ segir hann. Þannig
hafi umræðan verið.
Von Sydow fór yfir hvernig afstaða
Svía til umdeildrar ESB-aðildar hefði
breyst á þessum fimmtán árum.
Almenningur hafi síðustu ár statt og
stöðugt orðið jákvæðari í garð ESB og
spurningin um að ganga úr samstarf-
inu sé ekki lengur áberandi í umræð-
unni. Þeir flokkar sem áður voru
hlynntastir inngöngu eru nú gagnrýnni
á ESB, en flokkar sem voru andsnúnir
inngöngu séu nú Evrópusinnaðri en
áður. Ríkisstjórnin vill hafa Svíþjóð í
innsta hring Evrópusameiningar.
Afstaða til evrunnar hafi hins vegar verið
neikvæðari meðal almennings, sérstaklega
eftir að vandamál Grikklands komust í hámæli.
Meirihluti almennings vill halda í sjálfstæða
sænska krónu. Hann tók fram að aðildarvið-
ræður Svíþjóðar og ESB hafi ekki beinlínis verið
á jafnréttisgrundvelli. Slíkar viðræður snúist um
að utanaðkomandi ríki lagi sig á einhvern hátt
að reglum sambandsins.
Von Sydow kveður jafnræðið mun meira eftir
að inn er komið og segir of mikið gert úr litlu
atkvæðavægi smáþjóða innan ESB. Fjölþjóðlegt
samstarf ESB snúist um að ná samkomulagi.
Svíar endurskilgreindu fullveldi sitt
Finnar og Svíar sáttir í ESB
GÖRAN VON
SYDOW
Á ráðstefnu Alþjóðamálastofnunar Finn-
lands, Alþjóðamálastofnunar Háskóla
Íslands og Evrópufræðasetursins í Sví-
þjóð, sem haldin var fyrir rúmri viku í
Þjóðminjasafninu, fóru fræðimenn frá
þessum löndum yfir reynslu Finnlands og
Svíþjóðar af fimmtán ára ESB-aðild land-
anna.
Þar kom fram að bæði löndin sóttu um
aðild að ESB í djúpri efnahagslægð og
þurftu að glíma við hluti sem Íslendingar
kannast við, svo sem áhyggjur af sjálfsfor-
ræði. Þar kom og fram að EES-samning-
urinn hefði á sínum tíma verið álitinn ill-
framkvæmanlegur og jafnvel sísti kostur
Finna í Evrópusamstarfi.
Fyrsta lota ráðstefnunnar hét: Þjóðir
Evrópusambandsins – Fullveldi, sjálfs-
mynd, stjórnmál og almenningsálit.
Fréttablaðið greinir hér frá henni.
Klemens Ólafur
Þrastarson
klemens@frettabladid.is