Fréttablaðið - 23.10.2010, Blaðsíða 84

48 23. október 2010 LAUGARDAGUR48
menning@frettabladid.is
Lennon í Slippsalnum Ingólfur Margeirsson og Valgeir Guðjónsson spjalla um uppreisnarmanninn Lennon í Slipp-
salnum við Mýrargötu klukkan 16 í dag, undir yfirskriftinni Lifandi útvarp. Tóndæmi og myndskeið styðja spjallið og gestir
geta tekið virkan þátt með spurningum og framíköllum.
Listaháskóli Íslands auglýsir eftir
umsóknum um starf deildarforseta
leiklistar- og dansdeildar
Listaháskóli Íslands auglýsir eftir umsóknum um starf
deildarforseta leiklistar- og dansdeildar. Umsækjandi
skal vera leiklistar- eða danslistamaður með mikilsverða
reynslu af störfum í atvinnuumhverfi sviðslista.
Það skilyrði er sett að viðkomandi hafi meistaragráðu
eða sambærilega háskólagráðu í greininni.
Rektor ræður deildarforseta að höfðu samráði við stjórn.
Sérstök dómnefnd dæmir um hæfi umsækjenda,
sbr. reglur skólans um veitingu akademískra starfa.
Ráðningin gildir frá 1. ágúst 2011.
Nánari upplýsingar um kröfur til umsækjenda,
umsóknargögn, meðferð umsókna, og eðli starfsins,
er að finna á heimasíðu skólans www.lhi.is
Umsóknum og meðfylgjandi gögnum skal skila ekki síðar
en miðvikudaginn 1. desember n.k. til Listaháskóla Íslands,
skrifstofu, Skipholti 1, 105 Reykjavík.
Au
gl
ýs
in
ga
sím
i
Í ljóðabálkinum Vetrar-
braut ljær sænska ljóð-
skáldið Kjell Espmark
gleymdum röddum for-
tíðarinnar nýtt líf. Hann
ræðir hugleiðingar sínar
um mennskuna og störf sín
hjá Nóbelsnefndinni í bók-
menntum.
Ljóðabálkurinn Vetrarbraut-
in eftir sænska ljóðskáldið Kjell
Espmark kom út hjá Uppheimum
fyrir skemmstu, í íslenskri þýð-
ingu Njarðar P. Njarðvík.
Þetta er glæsilegt safn ljóða
þar sem skáldið bregður upp svip-
myndum mannlegrar reynslu allt
frá því í árdaga og til nútímans og
skyggnist inn í huga fólks í þann
mund sem það mætir örlögum
sínum eða á augnabliki opinberun-
ar. Eða eins og Espmark kemst að
orði í inngangi bókarinnar:
„Ef maður ímyndar sér að sér-
hver mannsævi geymi eitt andar-
tak þar sem öll reynsla og öll við-
horf þéttist í snöggan skilning, þá
myndi alheimur tímans sem umlyk-
ur okkur, glitra eins og vetrarbraut
slíkra opinberana. [...] Ef okkur
tækist að fanga slíka vitnisburði,
– hvernig myndu þeir hljóma?“
Að ljá hinum gleymdu rödd
„Mig langaði að ljá þeim rödd sem
hafa orðið útundan í sögunni,“
segir Espmark, sem var hér á
landi á dögunum til að kynna bók-
ina. „Stundum er sagt að sigurveg-
ararnir skrifi söguna. En það eru
sigurvegarnir sem gleyma sög-
unni. Þetta er tilraun mín til ljá
fórnarlömbum hennar nýtt líf.“
Ljóð Espmarks einkennast bæði
af heimspeki tilvistarstefnunn-
ar og pælingum um félagslegt
hlutskipti. „Ég var undir miklum
áhrifum frá Jean-Paul Sartre á
mínum yngri árum, en mér fannst
alltaf vanta þessa félagslegu vídd
í skrif hans. Ég leitast við að sýna
fólk í tvenns konar ljósi í samhengi
við lífið sem það lifði og tómið sem
bíður okkar. Úr verða hugleiðing-
ar um tvær hliðar mannlegrar til-
veru; félagslegt hlutskipti okkar
og tilvistarlegar spurningar.“
Eimaður texti og lagskiptur
Espmark segist leggja mikla
áherslu á knappan og einfaldan stíl.
„Mér finnst mikilvægt að textinn
sé eimaður, þannig að hann sé auð-
lesinn og skýr við fyrsta lestur en
þegar hann er lesinn aftur kemur
lesandinn auga á eitthvað nýtt, því
það eru svo mörg undirliggjandi
lög í honum. Ég held að það sé tals-
vert erfiðara að þjappa merkingu
saman í þéttan og knappan texta
en að láta gamminn geisa.
Formaður Nóbelsnefndarinnar
Espmark var var kjörinn í sænsku
akademíuna 1981 og situr í Nób-
els nefndinni sem velur verðlauna-
hafann í bókmenntum ár hvert og
var formaður hennar um nokkurra
ára skeið. „Ég lét af formennsku
þegar ég varð 75 ára. Mér fannst
það gefa röng skilaboð að maður
sem væri að nálgast áttrætt væri
enn formaður nefndarinnar.“
En hvaða skilyrði þurfa rithöf-
undar að uppfylla til að verðskulda
Nóbelsverðlaunin að hans mati?
„Skilyrðin hafa verið breytileg í
gegnum árin og farið eftir straum-
um og stefnum. Í upphafi voru
verðlaunin veitt höfundum sem
stóðu vörð um hefðbundin gildi
og íhaldssama hugmyndafræði.
Á fjórða áratugnum varð stefn-
an popúlískari, þar sem vinsæld-
ir höfðu mikið að segja um hver
hreppti hnossið. Eftir seinni heims-
styrjöld var hins vegar byrjað að
verðlauna frumkvöðla og braut-
ryðjendur á sviði skáldsagnagerð-
ar; Herman Hesse, André Gide,
T.S. Eliot og William Faulkner og
fleiri.“
Áherslur sem bitnuðu á konum
Seint á á 8. áratugnum var hins
vegar farið að verðlauna óþekkta
höfunda í þeim tilgangi að vekja á
þeim athygli. „Þetta var það sem
kalla má praktísk nálgun á verð-
launaveitinguna og byrjaði þegar
Isaac Bashevis Singer hlaut verð-
launin 1978. Hann var alls óþekkt-
ur á þeim tíma. Allir vissu að valið
stóð um Graham Greene og Singer
– höfund sem var frægur fyrir að
hafa ekki hlotið verðlaunin og höf-
und sem enginn hafði heyrt um.
Nú hefur Singer verið þýddur á 50
tungumál og er einn víðlesnasti
höfundur heims.
Á tíunda áratugnum þurft-
um við í nefndinni hins vegar að
spyrja okkur hvort fyrri áhersl-
ur á brautryðjendur og óþekkta
höfunda hefðu sjálfkrafa útilok-
að kvenrithöfunda. Það markaði
tímamót þegar Nadine Gordimer
hlaut verðlaunin 1991. Hún var
undir áhrifum höfunda á borð við
Tolstoj og fleiri og skrifaði í þeirri
hefð. Hún uppfyllti heldur ekki hitt
skilyrðið, að vera óþekkt; þvert á
móti var hún nokkuð fræg. Átti
hún, þessi frábæri höfundur, ekki
að koma til greina til verðlaunanna
af þessum sökum?“
Á fyrsta áratug 21. aldarinnar
hafi Nóbelsverðlaunin hins vegar
einkennst af svonefndum vitnis-
burðarbókmenntum.
Nóbelsverðlaunin og Ísland
Einn íslenskur rithöfundur hefur
hlotið Nóbelsverðlaunin. Spurður
hvort það séu raunhæfar líkur á að
Íslendingar eignist annað Nóbels-
skáld í náinni framtíð, varar hann
í véfréttastíl.
„Það getur verið hættulegt fyrir
fulltrúa í Nóbelsnefndinni að tjá
sig um núlifandi rithöfunda sem
hann telur að verðskuldi Nóbel-
inn. En allir góðir rithöfundar eiga
möguleika á að hljóta Nóbelsverð-
launin.“
Jafnvel þótt þeir skrifi aðeins
fyrir 300 þúsund manna mál-
svæði? „Það skiptir ekki máli.
Singer hafði líklega ekki 3.000 les-
endur á sínum tíma.“
bergsteinn@frettabladid.is
Glitrandi opinberanir
KJELL ESPMARK Ég held að það sé talsvert erfiðara að þjappa merkingu saman í þéttan og knappan texta en að láta gamminn
geisa. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Kjell Espmark (f. 1930) er skáld
og prófessor emeritus í bók-
menntafræði við Háskólann í
Stokkhólmi. Hann var kjörinn í
sænsku akademíuna 1981 og
situr í Nóbelsnefndinni sem velur
verðlaunahafann í bókmenntum
ár hvert. Espmark er höfundur
38 bóka, jafnt skáldverka sem
fræðirita. Hann hefur hlotið fjölda
verðlauna fyrir skáldskap sinn, nú
síðast Tomas Tranströmer-verð-
launin árið 2010.
KJELL ESPMARK
Ég var einn þriggja í brennheitum ofninum.
Þeir sem réðu heiminum um stund
vildu brenna ruslið sem þeir töldu okkur vera.
En líkamir okkar risu af hitanum
og við gengum gegnumlýst út á meðal fólks.
Þeir sem handtóku okkur dreifðust
eins og aska í hvirfilbyl.
Við munum ennþá þögul kvalaóp þeirra
þar sem við staulumst gegnum aldirnar
og skiljum eftir okkur sjálflýsandi fótspor.
ÚR VETRARBRAUTINNI