Fréttablaðið - 05.11.2010, Blaðsíða 16

16 5. nóvember 2010 FÖSTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Staða ákæruvaldsins
Niðurskurður hjá lögreglu-
embættum hefur hjá sum-
um embættum haft alvar-
leg áhrif á afköst að mati
ríkissaksóknara. Dómum
í sakamálum hefur fækk-
að verulega milli ára, og
umtalsvert færri mál koma
til ríkissaksóknara frá lög-
reglustjórum landsins.
Dæmi eru um að afbrotamenn
sleppi við refsingu vegna þess að
brot þeirra fyrnast eða að refsing
falli niður að hluta eða öllu leyti
sökum dráttar á rannsókn og sak-
sókn. Þetta kemur fram í bréfi
ríkissaksóknara til dómsmálaráð-
herra þar sem varað er við þessari
þróun.
„Málshraðareglan er ein af
grundvallarreglum réttarfars,“
segir í bréfi Valtýs Sigurðsson-
ar ríkissaksóknara. Réttur saka-
manns til þess að fjallað sé um
brot hans innan eðlilegs tíma er
bæði bundinn í stjórnarskrá og
mannréttindasáttmála Evrópu,
segir þar enn fremur.
Í bréfinu er fjallað um stöðu
mála hjá einu af lögregluembætt-
um landsins. Þar er staða mála
sögð óviðunandi og engan veginn í
samræmi við reglur um málsmeð-
ferðarhraða sem ríkissaksóknari
hafi sett eða ákvæði í stjórnarskrá
og mannréttindasáttmála.
Valtýr segir í samtali við Frétta-
blaðið að augljóslega sé niður-
skurður hjá lögregluembættunum
farinn að hafa áhrif. Hjá sumum
embættum hafi tugir mála fyrnst
vegna þess að ekki vannst tími til
að rannsaka þau. Hjá öðrum takist
að rannsaka öll mál, en hægt hafi
á öllu ferlinu
Vandamálið er ekki nýtt af nál-
inni en fullyrða má að jafnvel í
mesta góðærinu fyrir bankahrun
og almenna niðurskurðarkröfu
hafi ekki verið sett nægilegt fé í
þennan málaflokk.
„Þetta er auðvitað alvarlegt mál.
Niðurskurðurinn hlýtur að koma
niður á löggæslunni almennt, en
hann kemur einnig niður á rann-
sókn mála,“ segir Valtýr.
„Því fer víðs fjarri að markmið
um málsmeðferðarhraða sem sett
hafa verið náist. Þarna erum við í
skelfilegri stöðu miðað við hinar
Norðurlandaþjóðirnar,“ segir Val-
týr. „Það er hlutverk ákæruvalds-
ins, í samvinnu við lögregluna, að
sjá til þess að þeir sem hafi brotið
lög fái refsingu lögum samkvæmt.
Það er ekki að gerast þegar mál
fyrnast.“
Þessi þróun dregur augljóslega
úr varnaðaráhrifum sem skjót og
sanngjörn málsmeðferð getur haft,
segir Valtýr. „En þetta snýst fyrst
og fremst um jafnræðisregluna.
Hún er ekki virt, og það finnst mér
alvarlegt mál.“
Færri mál til ríkissaksóknara
Þau mál sem fyrnast án þess að
þau séu rannsökuð eru nær ein-
göngu smærri mál. Lögreglustjór-
ar forgangsraða málum þannig að
alvarlegri glæpir séu í forgangi,
segir Sigríður Elsa Kjartansdótt-
ir, settur vararíkissaksóknari.
Hún segir að embætti ríkis-
saksóknara hafi ekki náð að taka
saman upplýsingar um nákvæm-
an fjölda mála sem hafi fyrnst hjá
öllum lögregluembættum. Ljóst
sé að fjöldinn sé talsverður hjá
sumum embættum á meðan önnur
nái að sinna öllum málum.
Ein birtingarmynd þessarar þró-
unar eru færri dómar í sakamálum
hjá héraðsdómstólum landsins. Það
sem af er ári hafa fallið að meðal-
tali 132 dómar í hverjum mánuði.
Á sama tíma í fyrra höfðu að með-
altali fallið ríflega þriðjungi fleiri
dómar, eða að meðaltali 186 dómar
á mánuði. Fækkunin er um 54 á
mánuði, eða um 540 á tíu mánaða
tímabili.
Lögreglustjórar senda lögum
samkvæmt embætti ríkissak-
sóknara öll alvarlegri sakamál.
Saksóknurum hjá ríkissaksókn-
ara ber að ákveða hvort gefin
verði út ákæra eða hvort ekki séu
nægar líkur á því að sakfellt verði
í málinu, og það fellt niður.
Sigríður segir að það sem af er
ári hafi embættið fengið 322 saka-
mál til meðferðar frá lögreglu-
stjórunum. Á sama tíma í fyrra
hafi málin verið fimmtungi fleiri,
387 talsins.
Hún bendir á að á árinu 2009
hafi reglum ríkissaksóknara
verið breytt þannig að mun fleiri
mál eru nú afgreidd með lögreglu-
stjórasekt en áður. Þetta hefur leitt
til mikillar fækkunar á ákærum
frá lögreglustjórum.
Ein af skýringunum á fækkun
mála hjá ríkissaksóknara gæti
verið sú að vegna niðurskurð-
ar hjá lögregluembættum lands-
ins komast þau ekki yfir að rann-
saka mál og því komi færri mál til
ríkissaksóknara, segir Valtýr.
Önnur skýring gæti verið sú
að glæpum sé að fækka, en það
verður að teljast frekar ólíklegt
að þeim fækki svo mikið á svo
stuttum tíma.
Þó að mál tefjist ekki svo mikið
að þau fyrnist í meðförum lögreglu
getur dráttur á rannsókn og sak-
sókn mála haft áhrif á refsingu.
Valtýr segir litla von til að þetta
breytist á næstunni. „Það er mjög
líklegt að það haldi áfram að hægj-
ast á vinnu lögreglunnar á öllu
landinu.“
Geta ekki sinnt eftirlitshlutverki
Í bréfi Valtýs til dómsmálaráð-
herra er tekið dæmi úr dómi sem
féll nýverið. Þar ákvað dómarinn
að hafna kröfu saksóknara um
að svipta mann ökurétti þar sem
rannsókn á „sáraeinföldu“ máli
hefði dregist óhóflega.
Þetta er ekki fyrsta bréfið sem
ríkissaksóknari sendir dómsmála-
ráðherra til að benda á tafir á rann-
sókn mála hjá lögregluembættum
landsins. Í bréfi sem sent var 4.
mars síðastliðinn varar hann við
því að embætti ríkissaksóknara sé
svo fjárvana að það geti ekki sinnt
lögbundnu eftirliti með ákæruvaldi
og málshraða hjá lögreglustjórum
landsins.
Í bréfinu fer Valtýr fram á að
fá að ráða einn saksóknara og
ritara í hálfu starfi til að mæta
auknu álagi hjá embættinu. Hann
áætlar að kostnaður við það verði
innan við 13 milljónir króna á
ári. Ekki hefur verið brugðist við
beiðninni.
„Við erum einfaldlega ekki í
stakk búin til að sinna eftirlitshlut-
verki okkar eins og vera skyldi,“
segir Valtýr í viðtali við Frétta-
blaðið. Fjöldi starfsmanna við
embættið hefur verið óbreyttur
í um tíu ár, en verkefnum hefur
fjölgað mikið.
Tugir mála fyrnast vegna niðurskurðar
VALTÝR
SIGURÐSSON
SIGRÍÐUR ELSA
KJARTANSDÓTTIR
Engin ástæða er til að bíða með sameiningu efnahags-
brotadeildar og embættis sérstaks saksóknara vegna
bankahrunsins segir Valtýr Sigurðsson ríkissaksóknari.
Hann vill að sameinað embætti taki mið af fyrir-
komulagi Økokrim, embættis sem hefur með hönd-
um rannsókn og saksókn efnahagsbrota og brota á
umhverfislögum í Noregi.
Efnahagsbrotadeildin heyrir í dag undir embætti ríkis-
lögreglustjóra. Valtýr segir enga ástæðu til að halda því
fyrirkomulagi, nær sé að sameinuð efnahagsbrotadeild
og embætti sérstaks saksóknara verði sjálfstæð stofnun,
líkt og sérstakur saksóknari er í dag.
Í samantekt um stöðu ákæruvaldsins sem ríkissak-
sóknari sendi dómsmálaráðherra í júlí síðastliðnum setur
Valtýr fram þá skoðun sína að sameina eigi embættin
árið 2014. Hann segist í samtali við Fréttablaðið hafa
skipt um skoðun, nú telji hann ekki eftir neinu að bíða
með sameininguna.
„Ég tel nauðsynlegt að sameina þetta strax, enda
myndi það að mínu mati styrkja faglegt starf við rann-
sókn og saksókn efnahagsbrota,“ segir Valtýr.
Hann segir algerlega ástæðulaust að rannsaka
efnahagsbrot á tveimur stöðum, og oft erfitt að átta sig
á hvort mál eigi heima hjá efnahagsbrotadeild ríkislög-
reglustjóra eða hjá embætti sérstaks saksóknara. Öll séu
þessi mál efnahagsbrot og alger óþarfi að skilja þau í tvo
flokka undir tveimur stjórnendum.
Verði efnahagsbrotadeildin og embætti sérstaks
saksóknara sameinuð verður til öflug stofnun, segir
Valtýr. „Þá væri hægt að einbeita sér að þessum málum
án þess að önnur verkefni fái að flækjast fyrir þeim sem
sinna þessum málaflokki.“
Samkvæmt lögum um meðferð sakamála mun efna-
hagsbrotadeild heyra undir embætti héraðssaksóknara
þegar því embætti verður komið á laggirnar í janúar
2010. Upphaflega stóð til að þessi skipan mála tæki gildi
1. júlí 2008, en málinu hefur verið frestað þrívegis.
Valtýr segist sjálfur ekki bjartsýnn á að það gerist nú
frekar en áður. Sjálfur sé hann þeirrar skoðunar að óþarfi
sé að bæta við embætti héraðssaksóknara. Réttara væri
að nýta sér möguleika við sameiningu lögregluembætta
til að efla saksóknarahlutverk embættanna og styrkja svo
þau geti tekið við alvarlegri brotum en þau sinna í dag.
Óvissan um framtíð héraðssaksóknaraembættisins og
þar með efnahagsbrotadeildarinnar er ekki góð, og því
mikilvægt að stjórnvöld taki endanlega ákvörðun um
hvað verður gert og hvenær, segir Valtýr.
Hann segir að annaðhvort verði að ákveða að nú verði
af stofnun embættis héraðssaksóknara eða sameina
efnahagsbrotadeild strax embætti sérstaks saksóknara.
Það sé slæmt fyrir alla aðila að hafa óvissu um framtíðar-
skipan þessara mála.
Hann tekur raunar dýpra í árinni í samantekt sinni
um stöðu ákæruvaldsins: „Embætti ríkissaksóknara og
raunar ákæruvaldið í heild stendur á krossgötum. Slíkt er
óheppilegt til lengdar fyrir allt starf viðkomandi stofnana
sem og starfsfólk þeirra. Þessari óvissu verður að eyða,“
skrifar Valtýr í lok samantektarinnar.
Vill sameina rannsókn efnahagsbrota undir íslensku Økokrim
RANNSÓKN Enginn eðlismunur er á þeim brotum sem rannsökuð eru af embætti sérstaks saksóknara, eins og meint brot
forsvarsmanna Kaupþings, og þeim brotum sem efnahagsbrotadeild rannsakar. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Brjánn
Jónasson
brjann@frettabladid.is
Það er mjög líklegt að
það haldi áfram að
hægjast á vinnu lögreglunnar
á öllu landinu.“
VALTÝR SIGURÐSSON
RÍKISSAKSÓKNARI
Gleðidagar í CARAT
Smáralind
fimmtudag – sunnudags
20% afsláttur af öllum
skartgripum
Af hverjum 10 þúsund krónum gefum við
handsmíðaðan skartgrip í jólapakka
Fjölskylduhjálpar Íslands
Gullsmiðirnir í CARAT