Fréttablaðið - 18.11.2010, Blaðsíða 18

18 18. nóvember 2010 FIMMTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Friðlýst svæði á Íslandi
Reykjanesfólkvangur
Friðlýst: 1975.
Verndun: Jarðfræði á heimsvísu/eldstöðvar
og hraun. Mannlífsminjar. Víðerni nálægt
þéttbýli.
Veikleikar: Viðkvæm hverasvæði.
Ógnir: Jarðhitanýting, efnistaka, úrgangur frá
fyrirtækjum, sauðfé, utanvegaakstur, vélhjól,
lúpina.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar, heilsárs-
landvarsla, fræðsla, upplýsingagjöf, merkingar,
stikun gönguleiða.
Dynjandi
Friðlýst: 1986.
Verndun: Stærsti og tilkomumesti foss á Vestfjörðum.
Veikleikar: Engir innviðir, átroðningur.
Ógnir: Lítið eftirlit, öryggismál.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar, fræðsla, landvarsla.
Sultarbrandsgil
Friðlýst: 1975.
Verndun: Steingervingar í setlögum.
Veikleikar: Engir innviðir fyrir ferðamennsku, allur skaði
óafturkræfur.
Ógnir: Slæm umgengni, steinataka, villandi gönguleiðir.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar, efla landvörslu,
umsjónarsamningur við ábúendur og sveitarfélag, leiðrétta
upplýsingar í ferðabókum.
Grábrókargígar
Friðlýst: 1975 (1962).
Verndun: Sérstakar jarðmyndanir.
Veikleikar: Viðkvæmar jarðmyndanir og gróður.
Ógnir: Ágangur ferðamanna, rusl, hópsamkomur,
vantar salerni.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar, skipulag, skilti,
tengilið á Bifröst, upplýsingagjöf, Bifröst taki við
umsjón svæðisins.
Hraunfossar
Friðlýst: 1987.
Verndun: Sérstök náttúra.
Veikleikar: Viðkvæmur
gróður og hraun.
Ógnir: Fjölgun ferðafólks,
sauðfé.
Tækifæri: Gerð verndar-
áætlunar, upplýsingar/merk-
ingar, gönguleiðir.
Kringilsárrani
Friðlýst: 2003.
Verndun: Búsvæði gæsa og hreindýra.
Minjar um jökulframrásir og jökulhop.
Sérstakur gróður.
Veikleikar: Vistkerfi breyst við gerð
Hálsalóns.
Ógnir: Sandfok og uppblástur.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar.
Teigarhorn
Friðlýst: 1975.
Verndun: Þekktasti fundarstaður geisla-
steina í heiminum.
Veikleikar: Jarðmyndanir viðkvæmar
fyrir raski.
Ógnir: Fjöldi ferðamanna, steinataka.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar, varsla/
eftirlit, fræðsla/upplýsingagjöf
Helgustaðanáma
Friðlýst: 1975.
Verndun: Frægasta silfurbergsnáma
heims.
Veikleikar: Svæðið hefur enga innviði til
að taka á móti ferðamönnum.
Ógnir: Ásókn ferðamanna, steinar teknir í
auknum mæli, ekkert eftirlit.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar,
meta verndargildi, eftirlit, fræðsluefni,
merkingar.
■ Rauði listinn
Þau svæði sem
Umhverfisstofn-
un telur að séu
undir miklu álagi
sem bregðast
þurfi við strax.
■ Appelsínuguli
listinn Tilgangur
appelsínugula
listans er að
benda á þau
svæðið sem
umhverfisstofnun
telur að séu undir
töluverðu álagi
og að fylgjast
þurfi sérstaklega
með og í sumum
tilfellum að grípa
til aðgerða til að
koma í veg fyrir
áframhaldandi
röskun þeirra.
Gullfoss
Friðlýst: 1979.
Veikleikar: Viðkvæmt fyrir
ágangi ferðamanna (390.000 árið
2008/2009).
Ógnir: Öryggismál, rusl, gamlir
stígar, mannvirki þreytt, gróðurþekja
rofin, Sigríðarstofu mjög ábótavant.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar
og heildarstefnu á svæðinu, gerð
útsýnispalls við klettabrún, stórbætt
viðhald.
Friðland að Fjallabaki
Friðlýst: 1979.
Verndun: Landslag, gróður og dýralíf.
Veikleikar: Svæðið sótt allt árið, viðkvæmur gróður
Ógnir: Ágangur ferðamanna, þolmörk ferða-
mennsku náð 2003, utanvegaakstur, lúpína.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar, betra viðhald
vega og afmörkun gönguleiða, landverðir allt árið,
fræðsla/merkingar.
Að beiðni umhverfisráðuneytis eru framan-
greind svæði flokkuð í þrjá mismunandi
forgangsflokka. Í flokki 1 er að finna svæði
sem að mati Umhverfisstofnunar er brýnast
að stöðva rýrnun verndargildis viðkomandi
svæða. Umhverfisstofnun bendir á að
neðangreind flokkun er byggð á skýrslum
landvarða og upplýsingum sem stofnunin
hefur undir höndum t.a.m. frá sveitar-
félögum og náttúruverndarnefndum ásamt
öðrum heimildum. Ekki hefur farið fram
vísindaleg úttekt á ástandi svæðanna sem
byggja má flokkunina á.
1. Flokkur
■ Gullfoss og Geysir
■ Teigarhorn
■ Friðland að Fjallabaki
2. Flokkur
■ Reykjanesfólkvangur
■ Grábrókargígar
■ Hveravellir
3. Flokkur
■ Surtarbrandsgil
■ Helgustaðanáma
■ Dyrhólaey
Margar af helstu náttúru-
perlum Íslands eiga á hættu
að tapa gildi sínu, verði ekki
brugðist við sívaxandi um-
ferð ferðamanna. Níu svæði
eru undir svo miklu álagi að
bregðast þarf við tafarlaust.
Umhverfisstofnun (UST) hefur
kortlagt ástand friðlýstra svæða
að beiðni Umhverfisráðuneytis-
ins. Sú mynd sem þar er dregin
upp er grafalvarleg. Aðkallandi er
að bregðast strax við ef fjölmarg-
ar náttúruperlur eiga ekki að bera
óafturkræfan skaða af sívaxandi
álagi, en friðlýst svæði eru eðli
sínu samkvæmt vinsælir áfanga-
staðir ferðamanna.
Svandís Svavarsdóttir umhverfis-
ráðherra segir málið aðkallandi og
tók það upp á ríkisstjórnarfundi
nýlega. „Sú alvarlega staðreynd
blasir við að ágangurinn á nokkur
af okkar verðmætustu svæðum er
orðinn slíkur að þau eru að glata
verndargildi sínu, og verða ekki sá
segull í framtíðinni sem ferðaþjón-
ustan þarf á að halda.“
Umhverfisstofnun segir nauð-
synlegt að grípa til tafarlausra
aðgerða á níu friðlýstum svæðum.
Meðal þeirra eru Gullfoss og
Geysir og friðland að Fjallabaki
sem nær meðal annars yfir Land-
mannalaugar og hina vinsælu
gönguleið Laugaveginn. Átta önnur
svæði eru á válista UST þar sem
nauðsynlegt er talið að bregðast
við á ýmsan hátt.
Svandís segir að skapa verði
grundvöll, til dæmis tekjustofn, til
að sinna friðlýstum svæðum betur
en hefur verið gert til þessa dags.
„Ef þessi svæði sem hér eru sér-
staklega nefnd glata verndargildi
sínu frekar en nú er orðið getum
við staðið frammi fyrir því að við
verðum að takmarka aðgang að
þeim. Það er niðurstaða sem eng-
inn vill sjá, hvorki ferðaþjónustan
né við sjálf.“
Svandís segir að vandinn sé
slíkur að nauðsynlegt hafi verið
að draga hann fram með sérstakri
úttekt UST. „Ég óskaði eftir því
að það yrði listað upp með skýr-
um hætti hvaða svæðum sé helst
ógnað. Það er forsenda þess að
ferðaþjónustan nái að byggja sig
upp og verða sú öfluga atvinnu-
grein sem við viljum treysta á að
vinni okkur út úr hruninu.“
Gjaldtaka inn á friðlýst svæði
hefur verið í umræðunni um nokk-
urt skeið. Svandís segir þá helst
hafa komið til greina að taka upp
komugjöld; gjald sem lagt er á
ferðamenn sem koma inn í landið.
Það hefði þann kost að hægt væri
að beina fjármagninu beint til
þeirra svæða sem eru undir mestu
álagi. Það myndi jafnframt nýtast
til að byggja upp á öðrum friðlýst-
um svæðum og í þjóðgörðunum,
að mati Svandísar. „Verndun frið-
lýstra svæða felst ekki síst í fyrir-
byggjandi aðgerðum.“
Það vekur athygli í úttekt UST
að engin verndaráætlun er til fyrir
þau sautján svæði sem eru í mestri
hættu. Hins vegar voru öll svæðin
sem talin eru í mestri hættu friðlýst
á árunum 1975 til 1979 með þeirri
undantekningu að Geysir hefur
ekki verið friðlýstur. Þar gilda hins
vegar sérstakar umgengnisreglur
settar af Geysis nefnd.
Friðlýst svæði á Íslandi eru 102
talsins, en umfang þeirra, eðli og
ástand er eins misjafnt og svæð-
in eru mörg. UST hefur nú umsjón
með 62 svæðum ef ekki eru með
taldir fólkvangar eða önnur
verndar svæði sem eru í umsjón
sveitarfélaga eða lögaðila.
Náttúruperlur að tapa
gildi sínu vegna álags
Hveravellir
Verndun: Hverasvæði.
Friðlýst: 1975 (1960).
Veikleikar: Lítið svæði,
sauðfé, viðkvæmt vistkerfi.
Ógnir: átroðningur mikill,
utanvegaakstur hestamanna
(trúss) við Kjalveg, stjórnlaus
umferð, lúpína.
Tækifæri: Gerð verndaráætl-
unar, uppbygging göngustíga og palla, stýring umferðar, bætt
aðkoma, merkingar, vegvísar, upplýsinga- og viðvörunarskilti.
Viðvera landavarða, fræðsla.
Mývatn
Friðlýst: 1974
Verndun: Fjölbreytt dýralíf, sérstakar
jarðmyndanir og ólík mikilvæg vistkerfi á
heimsvísu.
Veikleikar: Viðkvæm vistkerfi skordýra,
fugla, fiska og gróðurs.
Ógnir: Virkjanaáform, röskun á vatns-
gæðum, kúluskítur (grænþörungur) á
undanhaldi,
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar í vinnslu,
tryggja að virkjanaáform hafi ekki áhrif á
lífríki.
Eldborg í Bláfjöllum
Friðlýst: 1974.
Verndun: Sérstakar jarðmyndanir.
Veikleikar: Viðkvæm náttúra.
Ógnir: Rusl, brotajárn, umferð.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar, upplýsingar/merkingar.
Dyrhólaey
Friðlýst: 1978.
Verndun: Fuglavernd, landslags-
vernd.
Veikleikar: Viðkvæmt náttúra,
vantar innviði vegna ferðamanna,
Ógnir: Umferð ferðamanna, deili-
skipulag ekki framkvæmt, Ósætti um
stjórnun, fuglalíf á undanhaldi.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar,
landvarsla yfir, úrbætur í öryggismál-
um og uppl. gjöf.
Geysir
Friðlýst: Ekki friðlýst
Verndun: Svæðið talið sérstakt á heimsvísu.
Veikleikar: Mjög viðkvæmt vistsvæði, svæðið mjög
lítið og erfitt að dreifa gestum.
Ógnir: Fjölsótt, landeigendur í deilu við ríkið, jarð-
vegsrof, slæm aðkoma, slæm umgengni, stígar og
skilti í slæmu ástandi, öryggismál.
Tækifæri: Gerð verndaráætlunar, fá landvörð fyrir
svæðið, skipulag og framtíðarsýn, friðlýsing.
1
1
1
1
2
2
2
3
3
3
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is
Forgangsröðun svæða
Ef þessi svæði sem
hér eru sérstaklega
nefnd glata verndargildi sínu
frekar en nú er orðið getum
við staðið frammi fyrir því
að við verðum að takmarka
aðgang að þeim.
SVANDÍS SVAVARSDÓTTIR
UMHVERFISRÁÐHERRA