Fréttablaðið - 10.02.2011, Blaðsíða 22

10. febrúar 2011 FIMMTUDAGUR
NÝTT Á FRIDAY’S
BESTI
BORGARINN
Vinningsuppskrift Hamborgarameistarans 2010
UNAÐSLEGI HAMBORGARINN
SPARIKLÆDDI HAMBORGARINN
HAMBORGARA
MEISTARINN 2010
Hamborgarameistarinn 2010
og nú gefst þér tækifæri á að njóta besta hamborgara
Á vefinn
bækur.is er
ætlunin að
setja allar
íslenskar
bækur í staf-
rænni gerð.
Stafræna byltingin hefur verið mál málanna í bókasafnasam-
félaginu undanfarin ár. Nýjar
aðferðir við söfnun, skráningu
og miðlun upplýsinga hafa opn-
ast. Það er t.d. gert með áskrift-
um að tímarita- og gagnasöfnum
og notendur viðkomandi safns
eða starfsmenn skóla og stofn-
ana sem greiða fyrir aðganginn
geta nálgast efnið í vinnunni eða
með fjaraðgangi heima hjá sér.
Einnig þekkist að kaupa efni til
eignar, sérstaklega eldri árganga
tímarita og nú stendur yfir mikil
breyting á rafbókum, sem söfn-
in ýmist kaupa til eignar eða
gerast áskrifendur að. Stærsta
slíka verkefnið hér á landi er
rekið af Landsbókasafni Íslands
– Háskólabókasafni í samvinnu
við bókasöfn og stofnanir í land-
inu. Á vefsíðunni hvar.is geta allir
landsmenn nálgast fleiri þúsund
erlend tímarit og fjölda gagna-
grunna sem bókasöfn lands-
ins greiða fyrir með tilstyrk frá
menntamálaráðuneytinu.
Sérstakt verkefni þjóðbóka-
safna hefur síðan verið að safna
stafræna efninu til langtímavarð-
veislu hvert í sínu landi, en einnig
að stafvæða eða vinna stafrænar
endurgerðir af eldra útgefnu efni
s.s. pappírsefni, hljóðritum, kvik-
myndum, handritum, myndum og
annars efnis sem þjóðbókasöfnin
taka til sín skv. lögum um skyldu-
skil í því augnamiði að tryggja
varanlega varðveislu menningar-
arfsins.
Nokkur umfjöllun hefur verið
undanfarið um sérstakt átak
við stafræna endurgerð allra
íslenskra bóka. Í Silfri Egils 30.
jan. sl. var viðtal við Brewster
Kahle stofnanda Internet Archive
sem þróað hefur tækni til að safna
vefsíðum og öðru stafrænu efni.
Viðtal birtist við Birgittu Jóns-
dóttur alþingiskonu í Sunnudags-
mogganum einnig 30. jan. og
Kristján B. Jónasson, formaður
Félags íslenskra bókaútgefenda
skrifaði grein í Fréttablaðið 7.
febr. Ég vil leggja orð í belg og
útskýra þátt Landsbókasafnsins
í málinu.
Hugmyndin að setja í stafræn-
an búning allt útgefið íslenskt
efni er ekki ný af nálinni enda
er verk efnið mjög viðráðanlegt
fáist til þess fjármunir. Safnið
setti sér stefnu um staf-
ræna endur gerð árið
2006 en flest af því sem
þar kemur fram hafði
áður gerjast í safninu og
meðal fagfólks. Fyrsta
stafræna verkefnið
innan safnsins var korta-
vefurinn eða islands-
kort.is sem var opnaður
1996. Þar er aðgangur að
220 Íslandskortum sem
öll voru gefin út fyrir
aldamótin 1900. Næsta
verkefni var Sagna netið
sem var opnað 2001, en
er nú verið að færa inn
í nýjan vef, handrit.is. Þar var
stafræn endurgerð Íslendinga-
sagna og fræðileg umfjöllun um
þær. Þriðja verkefnið var tima-
rit.is sem var opnað 2002 og er nú
meðal vinsælustu vefja landsins.
Þar eru öll íslensk blöð og tíma-
rit gefin út fyrir 1920 auk efnis
frá 20. öld en þar hefur safn-
ið gert samninga við rétthafa og
þeir hafa í flestum tilvikum greitt
fyrir vinnslu efnisins. Nýjasta
verkefnið er bækur.is og segja má
að nýtt stafrænt Landsbókasafn
sé að verða til. Helsti kosturinn er
að það er ávallt opið og fólk getur
nálgast það í gegnum nettengda
tölvu hvar sem það er statt.
Á vefinn bækur.is er ætlunin að
setja allar íslenskar bækur í staf-
rænni gerð. Skannað hefur verið
inn efni sem ekki er í höfunda-
rétti en meginhluti þess tengist
öðrum verkefnum sem unnið er að
í safninu s.s. 200 ára afmæli Jóns
Sigurðssonar. Ekki hefur verið
unnið með skipulegum hætti, með
því að byrja á elstu bókinni og svo
áfram. Til þess hefur safnið skort
mannskap og fjármuni.
Því er áhugavert fyrir Lands-
bókasafn að skoða vel og vand-
lega hugmyndir Brewster Kahle
og Internet Archive um að setja
allar íslenskar bækur í stafrænt
form. Safnið hefur áður átt sam-
starf við Internet Archive, sér-
staklega á sviði vefsöfnunar en
starfsmenn safnsins hafa átt þátt
í að þróa þá tækni sem notuð er til
að safna vefsíðum. Afraksturinn
er vefsafn.is en Landsbókasafn
hóf söfnun á vefsíðum
íslenska þjóðarlénsins
.is árið 2004. Í Inter-
net Archive má hins-
vegar finna íslenskar
vef síður allt aftur til
1997.
Eftir því sem mér
sýnist gengur hug-
myndin út á að skanna
allar íslenskar, útgefn-
ar bækur frá upphafi
og til ársins 2000. Það
efni sem ekki er í höf-
undarrétti verður opið
öllum en það sem er í
rétti verður lánað út.
Ný tækni gerir bókasöfnum nú
kleift að lána út stafrænt efni.
Notandinn hleður bókinni inn í
lestölvu eða aðrar tölvur. Ekki er
hægt að afrita skjalið og það eyð-
ist þegar lánstíma lýkur. Einnig
er hægt að stjórna því hvort einn
eða fleiri geta verið með sama
ritið í láni á sama tíma. Efnið
verður einnig aðgengilegt innan
veggja Þjóðarbókhlöðunnar.
Þetta yrði mikil framför en hins
vegar eru margar laga legar og
tæknilegar spurningar sem þarf
að svara fyrst. T.d. fá rit höfundar,
þýðendur, mynd höfundar og aðrir
rétthafar árlega greitt fyrir útlán
bóka sinna á bókasöfnum úr
Bókasafnssjóði höfunda. Skoða
þarf sérstaklega hvernig fara
skuli með rafræn útlán og hvort
þau séu frábrugðin hefðbundnum
útlánum.
Nú hafa þessar hugmyndir verið
settar fram og í mínum huga er
næsta skref að helstu hagsmuna-
aðilar, höfundar, útgefendur og
safnið ræði saman og vinni að
hagkvæmum lausnum til að gera
þetta að veruleika.
Stafræn endurgerð íslenskra bóka
Bækur
Ingibjörg Steinunn
Sverrisdóttir
landsbókavörður
Ég er nýorðinn 16 ára. Ég þekki daglegt líf unglinga á Íslandi
enda er ég í innsta hring. Mér líður
eins og nokkurs konar njósnara
með því að uppljóstra hvernig við
rúllum! (slangur sem þýðir: högum
okkur í daglegu lífi).
Stundum finnst mér fullorðið
fólk dæma yngri kynslóðina. Það
er margt sem ýtir undir það. Nýleg
könnun leiddi til dæmis í ljós slá-
andi niðurstöður. 40% stráka á aldr-
inum 16-19 ára finnst sjálfsagt að
karlmenn séu ríkjandi kyn.
Þegar þið lesið þetta er ykkur
vonandi stórlega brugðið. Enda er
það ekki skrýtið. En það sem þið
skiljið ekki er að strákunum sem
svöruðu könnuninni gekk ekkert illt
til. Fræðslan og umræðan um þessi
málefni er einfaldlega ekki á þeim
stað sem hún þyrfti að vera.
Okkar heimur er gjörólíkur því
sem þið þekktuð á okkar aldri.
Við erum ný kynslóð. Við lifum í
rafrænum heimi. Internet-einelti
og grófar netsíður eru daglegt líf
margra á mínum aldri. Það er stað-
reynd sem þarf að horfast í augu
við.
Þeirri hugmynd er snemma
komið inn hjá strákum að karlmenn-
irnir eigi að ráða. Það er ekki okkur
að kenna. Þá hugmynd má rekja til
kvikmynda, fjölmiðla, bókmennta
og allrar umræðu. Öllum þessum
þáttum er stjórnað af fullorðnum.
Eiginleg fræðsla hefur ekki til skilin
áhrif þegar samfélagsandinn segir
okkur annað. Það þurfa allir að taka
þátt og sameinast í því að breyta
hugarfarinu.
Börn byrja snemma að stjórnast
af staðalímyndum. Ef hugmyndir
fyrirmyndanna okkar eru á þann
veg að karlmennirnir eigi að hafa
meiri réttindi og ráða meiru þá getur
enginn sagt okkur annað. Þegar
ungir menn eru settir út í kuldann
við það að láta í ljós aðrar skoðanir
á þessum málefnum er þjóðfélagið á
rangri braut. Meðan andrúmsloftið
er slíkt er ekki skrýtið að fólk og þá
sérstaklega yngri kynslóðin láti sig
vanta í umræðuna um kynbundinn
mismun.
Gillz er fyrirmyndin mín, ég
elska að lesa fréttir um Ásdísi Rán
og rappið hans Erps er á iPod-num
mínum allan daginn.
Ég þarf að uppfylla staðalútlits-
kröfur og vera með í umræðunni í
mínum samfélagshópi.
Allir aðrir eru í sömu sporum
og ég og þess vegna þarf að sýna
okkur umburðarlyndi og fullorðið
fólk þarf að setja sig í okkar spor.
En það getur hver og einn tekið af
skarið. Þó ekki sé nema að breyta
sinni eigin afstöðu. Þá myndast
samstaða og ef allir leggjast á eitt,
hlusta hver á annan, opna umræð-
una og láta í sér heyra fara vonandi
fleiri að láta sig málin varða.
Það þarf að breyta hugmyndum
kyndilbera framtíðarinnar.
En ef maður ætlar að breyta
heiminum, þarf maður að byrja á
sjálfum sér … ég er byrjaður.
Veruleiki ungs fólks á Íslandi
Jafnrétti
Árni Beinteinn
Árnason
framhaldsskólanemi
Þeirri hugmynd
er snemma komið
inn hjá strákum að karl-
mennirnir eigi að ráða.
AF NETINU
Kvartað yfir nýkjörinni stjórn
Í gær sendu ráðherrar mennta,
menningar, og fjármála þau Katrín
Jakobsdóttir og Steingrímur Sigfús-
son frá sér alvarlegar athugasemdir
við yfirlýsingar stjórnar Ríkisútvarps-
ins í inngangi að nýútkominni árs-
skýrslu félagsins. Ráðherrarnir telja
að mikið vanti upp á að stjórnin
„fari rétt með staðreyndir mála” og
á grundvelli „villandi framsetningar
talna” dragi hún furðulegar ályktanir.
[...] Það eru aðeins liðnar tvær vikur
frá því að þingflokkar Vinstri grænna
og Samfylkingar endurkusu þessa
stjórn fyrir RÚV. Og yfir hverju eru
þá ráðherrar eiginlega að kvarta? Er
það ekki þetta sem þeir vilja?
Smugan.is
María Kristjánsdóttir