19. júní - 19.06.1957, Page 31

um fjölgi, — þeirri vaxtarþrá, sem brennur í blóð
inu, að vita, sjá og skilja, af hverju þetta er svona
og hitt hinsegin, og reyna svo að mynda sér ein-
hverja ákveðna lífsstefnu út frá því, sem hægt sé
að fara eftir og styðja sig við, — því æskan finnur
sárt til vanmáttar síns á andlega sviðinu, — að
hún er ekki komin á fastan grundvöll, meðan hún
enn, af reynsluskorti, getur ekki tekið lífið ákveðn-
um tökum út frá sterkri sannfæringu um að eitt
sé rangt en annað rétt. Þar þarf hún sannarlega
hjálpar við, og erum við, fullorðna fólkið, öll
ábyrg fyrir því, hvernig til tekst í þeim efnum,
og þar á ég ekki aðeins við foreldra og aðstand-
endur barnanna, heldur einnig alla þá, sem á
einn eða annan hátt hafa aðstöðu til að hafa áhrif
á og móta gljúpa sál æskunnar til góðs éÖa ills, —
þar er enginn millivegur, og undan ábyrgðinni
er ekki hægt að skjóta sér. Fámenn þjóð, eins og
við Islendingar, hefur sérstaklega ekki efni á að
glata einum einasta unglingi inn á braut lélegs
siðgæðis, livað þá glæpa óg forherðingar.
Það er eftirtektarvert, að velmegun og lífsþæg-
indi koma siður en svo í veg fyrir lífsleiða, —
hann er alls staðar að finna, þar sem holl viðfangs-
efni vantar á líðandi stund og göfugt markmið að
keppa að, svo sem að vera sjálfum sér og öðrum
til góðs. En lífsleiðinn brýzt svo oft út í vægast
sagt óþörfum athöfnum. En meðan æskan á óbrjál-
aða dómgreind, þá þráir hún að verða nýtir menn
og konur, sem einhverju góðu komi til leiðar, og
verða sér og sínum til sóma. Leit hennar í skemmt-
unum og starfi að meiri þroska og sjálfstæði má
ekki bera neikvæðan árangur, — þannig að hún
villist á veginum og hætti að virða sjálfa sig og
aðra og fyrirlíti bæði lög og rétt, og virði að vett-
ugi heilbrigt almenningsálit á því, hvað beri að
gera og hvað ógert að láta. En því miður virðist
þessu oft vera svo farið, — og hvar er þá ástæðn-
anna að leita? Þær eru sjálfsagt margar og marg-
víslegar, en veigamest hygg ég vera það veganesti,
sem börnin koma með úr foreldraliúsum, og lengi
býr að fyrstu gerð. Foreldrar hafa svo sterka að-
stöðu til þess að móta afkvæmi sín eftir sínum
eigin lífsviðhorfum, að ábyrgð þeirra er geysileg,
og ekki séð fyrir endann á þeim áhrifum, sem
börnin verða fyrir á fyrstu árum ævinnar, — en
þau áhrif munu að miklu leyti vera falin undir
yfirborðinu, — í undirvitundinni. En svo aftur á
móti, þegar á skólaaldur er komið, og eftir það,
þá fer ábyrgðin að nokkru leyti af herðum for-
eldra og heimilis og yfir á aðra aðila, svo sem
skóla og það annað umhverfi, sem mótar börnin
og unglingana. Því fara að koma þau áhrif til
sögunnar, sem börnin fara vitandi vits að gera
sér ljóst að stefni í ákveðnar áttir. Þegar þau t. d.
eru á skemmtun, þá eru þau ör og opin, og láta í
ljós gleði sína og hrifningu, eða sorg, reiði og vand-
lætingu á ótvíræðan hátt; enn fremur sést fljót-
lega, að þau verða fyrir sterkum áhrifum af þeim,
sem túlka lífið í mismunandi myndum, og mun
þá oft raskast það mat, sem höfðu fyrir um rétt
og rangt. Þegar þau sjá t. d. að sá, sem ranglætið
framdi, notaði lygar, blekkingar eða bara hnefana
til þess að koma sinu fram, en bar svo sigur úr
býtum að lokum, og var svo hafinn til skýjanna,
ef hann aðeins var nógu sniðugur að koma ár
sinni fyrir borð, var glæsilegur á að líta, hafði
persónutöfra, og — síðast en ekki sízt — hafði
samúð þess, er leikinn samdi. Og ef um kvenper-
sónu er að ræða, þá fyrirgefst henni hið ótrúleg-
asta á hinu hvíta tjaldi kvikmyndaluisanna og á
leiksviðinu, ef hún er bæði fögur, skemmtileg og
slungin, þó hún sé gersamlega samvizkulaust
glæpakvendi. Hvað eiga nú börnin og unglingarn-
ir að halda um svona siðftæði? Er þetta heimur
hinna fullorðnu? Eru það svona manneskjur, sem
maður á að kosta kapps um að líkjast, þegar mað-
ur verður stór? Þá er bezt að byrja strax að æfa
sig, svo maður verði ekki aftur úr í kapphlaup-
inu um lífsins gæði. Væri ekki hollara, að þess
háttar „litteratur“, kvikmyndir og leikrit, sem
beint og óbeint halda þessari fyrirmynd að æsk-
unni, mættu vera henni lokaður heimur sem
lengst, eða þangað til henni væri vaxinn svo fisk-
ur um hrygg, að hún gæti myndað sér sjálfstæða
skoðun um þessa hluti, — skoðun, sem væri byggð
á föstum grundvelli góðs uppeldis, þar sem fornar
dyggðir væru í heiðri hafðar, svo sem sannleiks-
ást, trúmennska, mildi og manngæði, og væri
óhrædd að verja þessa skoðun sína gegn hvers kon-
ar illum áhrifum, með þeirri sterku sannfæringu,
að þó að glæsimennið eða konan, sem sigraði með
svikum og rangindum, hafi virzt hafa yfirhöndina
í bili, þá muni stund reikningsskilanna renna upp,
ef hvergi annars staðar, þá við guð og samvizk-
una, svo að þetta sé alls ekki hlutur, sem borgar
sig á nokkurn hátt, það sé aðeins verið að svíkja
sjálfan sig og leiða sorg og ógæfu yfir sig og sína.
Það er einmitt þetta sjálfstæði, sem æskuna vant-
ar, — ekki af því, að hún þrái það ekki, — það
gerir hún einmitt, — heldur af hinu, að hin lieil-
brigða réttlætiskennd, sem hverju sæmilega inn-
19. JÚNl
29