19. júní - 19.06.1974, Blaðsíða 12

FYRIRVINNUHUGTAKIÐ
Grein þessi var upphaflega samin
sem erindi, en það var flutt á
almennum fundi sem Rauðsokkar
hoðuðu til í Norræna húsinu, 27.
októher 1973.
Orðið fyrii'vinna skil ég þannig,
að þar sé átt við persónu, sem
vinnur fyrir fjárhagslegum þörf-
um annarar persónu, annað hvort
að hluta eða í heild.
Framfærandi getur haft sömu
merkingu og fyrirvinna, en get-
ur lika átt við riki, sveitarfélag
eða stofnanir. Maður getur t. d.
verið á framfæri sveitarfélags, en
varla átt sveitarfélagið að fyrir-
vinnu.
Þegar farið er að virða fyrir sér
fyrirvinnuhugtakið, þá rekst mað-
ur á tvær myndir, aðra óskil-
greinda, en þó yfirþyrmandi og
allsráðandi. Sú mynd markast af
daglegri, innrættri og oftast
óhugsaðri hegðun okkar. Leyfi ég
mér að fullyrða, að hún hafi
áhrif á líf hvers einasta manns
hér á landi hver svo sem hugsuð
afstaða hvers einstaklings er til
þessarar fyrirvinnuhugmyndar.
En þessi hugmynd veldur því
m. a., að efnahagsleg afkoma og
karlmenn virðast vera órjúfanleg
heild i hugum fólks. Það liggur
við, að sæmileg fjárhagsleg af-
koma án tilvistar karlmanns sé
óviðeigandi.
T. d. þykir eðlilegt líf, að hjón
milli þrítugs og fertugs með tvö
börn búi í 3-4 herbergja eigin íbúð
og eigi þokkalegan bíl. Það þykir
líka eðlilegt, að íbúðin og bíllinn
séu keypt fyrir aflafé mannsins,
en konan ali upp börnin og „skapi
manni sinum fagurt heimili“.
Fari svo, að maðurinn deyi, þá
þykir öllum sjálfsagt, að konan
slaki eitthvað á bamauppeldinu
og fari að vinna fyrir framfærslu-
kostnaði sínum og bamanna. En
takist konunni að búa áfram með
börnunum í íbúðinni, sem hún áð-
ur bjó í með börnum og manni
sírium, hvað þá haldi hún bílnum,
þá er það líf, sem var eðlilegt svo
lengi, sem maðurinn lifði, orðið
lúxuslíf við fráfall hans.
Ég held ekki, að það þyki sjálf-
sagt, að maður, sem missir konu
sína, þurfi þess vegna endilega að
selja bíl sinn eða minnka við sig
húsnæði, aftur á móti þætti víst
flestum sjálfsagt, að hann fengi
húshjálp.
Það er athyglisvert, að ef ein-
stæðar mæður lifa eins og annað
fólk, búa i sæmilegu húsnæði og
hiálpa börnum sínum til mennta,
þá er það „lúxuslif“.
Hin myndin af fyrirvinnuhug-
takinu er sú, sem þau lagaákvæði,
er fjalla um réttindi og skyldur
þeirra, sem teljast fyrirvinna,
gefa. Þessi mynd er allt önnur
en sú, sem að framan er minnst
á, og virðist síðast talda myndin
oft hverfa í skuggann af þeirri
óskilgreindu.
Hér á eftir ætla ég að fjalla um
hlutskipti einstaklinga sem fyrir-
vinnu eins og það birtist í íslenskri
löggjöf.
í lögum um afstöðu foreldra til
óskilgetinna barna, en þau lög eru
númer 87 frá 1947, segir svo í
5. gr.:
„Móðir er skyld að framfæra
og ala upp óskilgetið barn sitt sem
skilgetið væri, enda er afstaða
óskilgetins barns gagnvart móður
þess söm sem afstaða skilgetins
barns gagnvart foreldri."
f 6. gr. sömu laga segir svo:
„Nú hefur karlmaður gengist
við faðerni óskilgetins barns, verið
dæmdur faðir þess, honum orðið
eiðfall eða eiður fallið á hann og
er honum þá jafnt móður þess
skylt að kosta framfærslu barnsins
og uppeldi.11
T lögum þessum er ákvæði um
það, að hvorki sé heimilt að semja
um lægra meðlag né úrskurða
lægra meðlag en barnalífeyri,
eins og hann er á hverjum tima
samkvæmt lögum um almanna-
tryggingar og jafnframt, að við
ákvörðun meðlagsupphæðar skuli
hafa hliðsjón af högum beggja
foreldra og miða meðlagsgreiðsl-
una við hag þes foreldris, sem
betur er stætt. Ennfremur er móð-
ur veitt heimild til þess að krefj-
ast þess, ef barn á ómagaaldri
veikist eða andast, að föður eða
þeim, sem dæmdur hefur verið
meðlagsskyldur, verði úrskurðað
skylt að leggja fram fé til hjúkr-
unar, lækningar og ef til kemur
greftrunar barnsins.
Þama leggja lögin nokkuð jafn-
ar skyldur á báða foreldra. Bann-
að er með lögunum að ákveða eða
semja um lægra meðlag en barna-
lífeyri. En í raun, þá er það þann-
ig, að feðmm er gert að greiða
10
19. JÚNÍ