19. júní - 01.10.1995, Blaðsíða 17

um hvaða hegðun hún getur sætt sig við
breytast. Þess vegna finnst mörgum erfitt
að skilja hvers vegna kona yfirgefur ekki
mann sem beitir hana ofbeldi.
Notar til skiptist hlýju og
ofbeldi
En hvernig fer hann að þessu? Jú, með
því að nota til skiptis hlýju og ofbeldi.
Þegar hann er búinn að beita konuna of-
beldi, og hún gerir sér grein fyrir því að
hún er á valdi hans, hann ræður lífi henn-
ar og dauða, verður hann mjög góður,
brotnar jafnvel niður og grætur, biður fyr-
irgefningar og segir að þetta muni aldrei
koma fyrir aftur. Konan vill trúa því og í
ófáum tilfellum huggar hún manninn, þau
sættast og hann veit að hann er búinn að
komast upp með hegðun sem er ekki hægt
að réttlæta. Þar með er hann búinn að ná
ákveðnum tökum á konunni, farinn að
stjórna lífi hennar. Svipaður atburður end-
urtekur sig, karlmaðurinn beitir konuna
ofbeldi og sýnir svo hlýju og væntum-
þykju.
Þar sem konan getur ekki borið hann sam-
an við neinn annan vegna einangrunar
finnst henni hann virkilega vera góður
þegar hann sýnir þá hlið á sér. Maðurinn
setur konunni ákveðinn ramma sem hún á
að lifa í og smám saman þrengist sá
rammi þannig að hún hefur leyfi til að
gera sífellt færra, fær leyfi hans til að
verða að engu. Konan hættir smám saman
að treysta eigin dómgreind, fer að trúa því
að það sé eitthvað verulega inikið að
henni, fer að sjá sig eins og maðurinn sér
hana. Frá því að vera gerandi í eigin lífi
verður hún fórnarlamb. Hún velur að vera
áfram í sambandinu þó að hún eigi á
hættu að deyja andlega, tilfinningalega,
sálrænt eða að deyja í raun og veru. Ef
hún fær ekki aðstoð heldur hún áfram að
vera fórnarlamb.
En hvernig réttlætir karlmaðurinn það
fyrir sjálfum sér að hann beitir hana of-
beldi?
Vegna þess að það er eitthvað að konunni,
hún er of mjó, eða of feit, hún vinnur of
mikið, eða of lítið, hún er of þrifin eða al-
gjör sóði. Hann einn er dómbær um hvað
amar að henni, það er hans túlkun sem
skiptir máli. Hann lifir eftir sínum reglum
og hún passar ekki inn í þær. Hann verður
því að berja hana til þess að hún verði eins
og hún á að vera. Hann verður að vera
eins og karlmaður, hún fær leyfi hans til
að verða að engu. Það að vera karlmaður
er að hafa stjórn á lífsramma konunnar og
stjórna því hvað er kvenlegt,
hvernig konur eigi að vera. Þetta
veitir honum vald til að stjórna lífi
og dauða, vald sem færir hann nær
guði. „Það tengist hugmyndum
hans um karlmennskuna,“ segir
Eva Lundgren, „karlmaðurinn
verður alltaf að vera að vinna nýja
og nýja sigra, og hann verður að
vinna sigra á konunni sem öðrum.
Það er hins vegar ekkert gaman að
sigra hana nema hún veiti ein-
hverja mótstöðu. Því er það yfir-
leitt þannig að þegar karlmaðurinn
hefur unnið lokasigur á konunni,
„drepið" hana andlega, tilfinninga-
lega eða lfkamlega er ekkert gam-
an lengur, hann fær ekki lengur
„kikk“ út úr því að vinna sigra á
konunni og því verður hann að
koma sér upp öðru fórnarlambi,
sem í flestum tilfellum er nýr ntaki eða
barn og í mörgum tilfellum bæði barn úr
fyrra sambandinu og nýr maki. Og þá
byrjar svipað ferli aftur. í flestum tilfell-
um snýr hann sér að sínum eigin börnum.
Þeir gera allt til aö ganga í
augun á þeim sem þeir elska
Hvernig hefst þetta ferli? Ofbeldissam-
bönd byrja á sama hátt og önnur sam-
bönd, fólk dregst hvort að öðru og verður
ástfangið. Er hægt að sjá einhver merki
þess í upphafi sambands að ekki sé allt
með felldu? Eva segir að það sé ekki svo
auðvelt: „Eg er hrædd við að gefa yfirlýs-
ingar um slíkt, það er of mikil bjartsýni að
hægt sé að sjá þetta i byrjun sambands.
Ofbeldismenn eru snillingar í að klæðast
búningi hins fullkomna maka. Þeir eru
rómantískir og umvefja konuna blómum
og fögrum orðum ef því er að skipta. Þeir
virðast vera nærgætnir, tillitssamir og í
raun of fullkomnir til að geta verið „ekta".
Þeir gera ALLT sem þeir geta til að ganga
í augun á þeim sem þeir „elska“, það er
engin til í heiminum nema hún, hún ein
skiptir máli. Þar með er ekki sagt að allir
rómantískir karlar séu ofbeldissinnaðir,
heldur að konur eigi að vera vakandi fyrir
því að ef karlinn segir að ekkert nema hún
skipti hann máli þá getur það verið merki
um eitthvað allt annað. Ef hann segist
ekki elska neina aðra en þig, getur það
verið merki um að það sért þú sem hann
ætlar að stjórna, einangra og setja tak-
mörk. Konum fínnst oft gott að heyra að
það séu einmitt þær sem þeir elska svo
mikið, en þessi „ást“ getur orðið þeim að
fjörtjóni.“
Eva segir að ekki sé hægt að afgreiða of-
beldi innan fjölskyldunnar sem eitthvert
smávandamál. „Við höfum tilhneigingu
til að líta á það sem vandamál sem tengist
ofdrykkju, innflytjendum eða þeim sem
minna mega sín í samfélaginu, en ofbeld-
ið er í öllum stéttum og á Norðurlöndun-
um er talið að fjórða til fimmta hver kona
sem er í sambúð eða hjónabandi búi við
ofbeldi. Afleiðingarnar eru gífurlegar, af-
leiðingar ofbeldis koma fram sem heilsu-
vandamál og ýmiss konar samfélags-
vandamál. Sainfélagið er allt byggt upp á
ákveðinn hátt, við búum við ákveðið
valdakerfi þar sem karlar skipa æðstu
stöðurnar. Það er því ýmislegt í okkar
menningu sem réttlætir vald karla yfir
konum og þó að konur og karlar hafi op-
inberlega jafnan rétt leyfist konum mikið
minna hvað varðar ýmsar óskráðar reglur
samfélagsins. Ofbeldismenn notfæra sér
þetta.
Ég held að karlmenn hafi almennt ekki
þroska til að líta á maka sína sem jafn-
ingja, þeir eru ekki aldir upp við það. Það
að hafa völd er hluti af því að vera karl-
maður. Það þarf að breyta svo mörgu til
að koma á jafnrétti, það þarf að breyta
stofnunum. Ég held að það hafi orðið
mörgum mönnum áfall að heyra talað um
jafnrétti, þeir hafa orðið hræddir og ótta-
slegnir. Karlmenn hafa átt að vera höfuð
fjölskyldnanna og fyrirvinnur og allar
valdastofnanir samfélagsins og öll upp-
bygging staðfesta það. Það þarf því að
breyta æði mörgu til að koma á raunveru-
legu jafnrétti.“
Viðtal og myndir:
Valgerður Katrín Jómdóttir
17