Fréttablaðið - 29.12.2010, Blaðsíða 26

26 29. desember 2010 MIÐVIKUDAGUR
Álframleiðsla byggir á náma-vinnslu á stöðum þar sem
er að finna sérstaklega álríkan
rauðan jarðveg sem nefnist báxít
og verður til á löngum tíma við
mikla útskolun efna á úrkomu-
svæðum sitt hvorum megin mið-
baugs. Námavinnslan fer vana-
lega þannig fram að flett er burt
gróðurþekju til þess að komast
að báxítlögunum sem eru mis-
þykk og oft ekki nema 2-4 metrar.
Báxítið er numið brott og flutt í
landfrekar súrálsverksmiðjur þar
sem jarðvegurinn er leystur upp
með vítissóda og kalki og síðan
er súrálið (Al2O3) einangrað frá
eðjunni. Vinnslunni fylgir mikil
og skaðleg rykmengun og gríðar-
leg myndun eitraðra úrgangsefna,
þ.e. rauðeðju sem hefur hátt sýru-
stig og í sumum tilfellum þung-
málma. Slys þar sem stíflugarðar
um eðjulón bresta komast sjald-
an í hámæli ef frá er talið slysið
í Ungverjalandi fyrr í vetur. Þar
var hætta á að eitraður leirinn
myndi flæða óhindrað út í Dóná
og spilla vistkerfi hennar allt til
Svartahafsins, m.a. Dónárdelt-
unni, einu merkilegasta votlendis-
svæði jarðar þar sem milljónir
fugla hafast við.
Báxítnámur eru helst í fátæk-
um löndum á borð við Jamaíka
sem ber margvísleg ör eftir þessa
ömurlegu námavinnslu. Þjóðin er
fátæk og lítið menntuð og hefur
engin breyting orðið þar á þrátt
fyrir þann mikla námaiðnað sem
þar hefur risið og starfað. Víð-
áttumiklum svæðum hefur verið
gjörspillt þar sem allur gróður er
eyðilagður og drykkjarvatn sums
staðar mengað með tilheyrandi
þjáningum fyrir íbúana. Opnar
námur eru að klárast og álfyrir-
tækin sækjast eftir að fá að opna
ný námasvæði með þeim afleiðing-
um að með síðustu frumskógum
landsins yrði rutt burt. Fjallaskóg-
ar Jamaíku eru ríkir af einlendum
tegundum, þ.e. tegundum sem ekki
er að finna í öðrum löndum, og má
þar nefna svarthöfðapáfagaukinn
og svölustélsfiðrildið en báðar teg-
undirnar eru bráðri í útrýmingar-
hættu. Svölustélsfiðrildið er eitt
stærsta og skrautlegasta fiðrildi
í heiminum.
Gínea í Vestur-Afríku er báxít
auðugasta land í heimi og eru Rio
Tinto, Alcoa og Russal öll að koma
sér þar fyrir. Landið er bláfátækt
og aðeins 24% íbúa eru læs. Fyrir
ári síðan réðust þar hermenn á
fólk á löglegum mótmælafundi
á íþróttaleikvangi höfuðborgar-
innar og myrtu 157 manns hið
minnsta en nauðguðu og limlestu
aðra. Fólkið var að mótmæla her-
stjórninni og framgöngu álfyrir-
tækjanna. Ef fram fer sem horf-
ir munu álfyrirtækin eyðileggja
þetta land – lífríkið, ræktarlönd-
in, skógana – og viðhalda her-
stjórninni en skilja fólkið eftir í
eymd og mengun þegar þau hafa
klárað námurnar. Umdeildar
báxít námur eru einnig á Indlandi
í Órissa, í Brasilíu í Trompetas, í
Ástralíu og víðar. Hvarvetna með
tjóni á náttúru, víða á vatnafari
og ræktarlöndum og sums staðar
hafa frumbyggjar verið hraktir á
brott áður en hægt var að hefjast
handa við námavinnsluna.
Ál er m.a. notað í óumhverfis-
vænar umbúðir, t.d. áldósir og
álpappír, sem ættu að vera með
öllu óþarfar. Talið er að allt að
30% álsins séu notuð í hergagna-
framleiðslu en afar erfitt er að
finna tölulegar upplýsingar um
þau mál. Álduft er þar notað
sem sprengiefni í hita sprengjum
(þ.e. thermobaric bombs) sem
losa gríðarlegan varma. Orkan
sem losnar sem varmi þegar álið
(Al) brennur og verður aftur að
súráli (Al2O3) samsvarar þeirri
sem notuð var í frumframleiðsl-
unni, þ.e. í rafgreiningunni sem
fram fer í álverunum m.a. hér á
landi. Álfyrirtækin hrósa sér af
áli sem léttmálmi í farartæki og
endurvinnanlegum málmi. Ekkert
stóru álfyrirtækjanna leggur hins
vegar mikið upp úr því að vera
með endur vinnsluverksmiðjur.
Sum álfyrirtækin hafa haft
uppi yfirlýsingar um sjálfbærni
enda þótt greinin sé í sjálfu sér
ósjálfbær þar sem námur eru tak-
markaðar og námuvinnslan frek
á dýrmætt lífríki. Til fegrunar
veita þau styrki til umhverfismála
en þeir nema aðeins litlu broti af
hagnaðinum og vega hvergi nærri
neitt á móti umhverfisspjöllunum
sem þau valda. Hámarka skal
gróðann með sem minnstum
kostnaði hluthöfum til handa en
lítið sem ekkert verður eftir í hrá-
efnalöndum sem leggja til námur
og raforku til framleiðslunnar.
Á Íslandi hafa 300 km² verið
lagðir undir virkjanalón. Þjórsá,
Blöndu, Tungná, Jökulsá á Dal
og Lagarfljóti hefur verið gjör-
breytt. Jökulánum Hólmsá,
Jökulsá á Fjöllum (Kreppu), Hér-
aðsvötnunum í Skagafirði og
Skjálfandafljóti er öllum ógnað
með hugmyndum um fleiri álver.
Næringarefni jökulvatna berast
ekki lengur til sjávar lífríkinu til
eflingar heldur setjast til í lónun-
um sem fyllast mis hratt. Árósum
jökulfljótanna, hrygningarstöðv-
um fiska og fæðustöðvum fugla
er spillt með þessu móti en áhrif-
in á lífríki sjávar eru nær ókönn-
uð og því allsendis óþekkt. Nú
vilja álfyrirtækin auk þess seil-
ast í meira eða minna öll mögu-
lega nýtanleg háhitasvæði lands-
ins. Árið 2009 notuðu álverin þrjú
74% allrar raforkuframleiðslu
landsins og mun notkun þeirra ná
um 80% með stækkun álvers Rio
Tinto í Straumsvík. Norski olíu-
sjóðurinn hafnar viðskiptum við
Rio Tinto og ástæðan fyrir bann-
inu er umhverfisspjöll fyrirtækis-
ins. Landsvirkjun setur slíkt
hinsvegar ekki fyrir sig enda er
Rio Tinto einn stærsti viðskipta-
vinur fyrirtækisins og er vöxt-
ur í viðskiptunum. Það er löngu
orðið tímabært að íslensk stjórn-
völd og orkufyrirtæki taki ábyrga
afstöðu til landsins og umheims-
ins, sýni samfélagslega ábyrgð og
hafni áframhaldandi vexti þess-
arar greinar á Íslandi.
Áliðnaðurinn: Umhverfismál á heimsvísu
Nýtt ár er handan við hornið, og ég sem stjórnandi í leikskóla
í Reykjavíkurborg bíð eftir upp-
sagnarbréfi. Ég er einnig tveggja
barna móðir með eitt barn sem nú
þegar er í leikskóla og annað sem
enn er á biðlista. Ég bíð og hugsa
um framtíðina bæði fyrir mig sem
fagmenntaðan, metnaðarfullan og
reyndan leikskólakennara og um
leið einnig um börnin mín sem eru
háð því umhverfi sem borgarráð
ætlar að búa þeim í skólanum.
Eins og er vitað hefur borgarráð
sett af stað „starfshóp um grein-
ingu tækifæra til samrekstrar og/
eða sameiningar leikskóla, grunn-
skóla og frístundaheimila“. Til-
gangurinn er að kanna möguleika á
samrekstri stofnana sem hafa með
uppeldi og menntun ungra barna að
gera. Þegar Jón Gnarr kynnti fjár-
hagsáætlunina sagði hann að enginn
mundi „missa vinnu“ í skólakerfinu.
Hann sagði heldur ekki hvað borgin
ætlaði að gera við okkur stjórnend-
ur sem yrði sagt upp. Er hugsun-
in sú að stjórnendur í leikskólun-
um, sem eru sérhæfðir í að vinna
að málum barna á aldursbilinu 0-6
ára, að foreldrasamstarfi, með mál-
töku yngstu barnanna, við áætlana-
gerð, námskrárgerð og framkvæmd
hennar, við flókið starfsmannahald,
ásamt fleiri verkefnum, fari til
dæmis að vinna á frístundaheimili
eftir að hafa verið sagt upp starfinu
í leikskólanum? Ég spyr bæði sem
foreldri og stjórnandi í leikskóla
Er líklegt að það sé góður kost-
ur að yngstu börn borgarinnar fari
inn í stærri kerfi? Er það vænlegt
svar við fjárhagsvanda borgarinn-
ar að fækka fagfólki sem vinnur
með börnunum mínum? Fagfólki
sem hefur ákveðið að vinna með
leikskólabörnum og menntað sig
til þess?
Ég veit sem foreldri að á hverjum
degi þegar ég skil strákinn minn
eftir í leikskólanum líður honum
vel. Leikskólakennarinn sem tekur
á móti honum er eins og ég, einn-
ig aðstoðarleikskólastjóri. Hún sér
vel til þess að hann og öll börnin á
hennar deild njóti faglegra vinnu-
bragða sem örva margvíslegan
þroska þeirra: Málþroska, hreyfi-
þroska, félagslegan þroska, sköp-
unarhæfni og sjálfræði er sinnt
markvisst á hverjum degi. Ég verð
mjög ósátt sem foreldri ef þessum
stjórnanda verður sagt upp því það
er alls óvíst að nokkur með sömu
menntun, metnað og hæfni komi í
stað hennar.
Sem stjórnandi í leikskóla spyr
ég borgaryfirvöld hvers vegna
þau telja að vert sé að spara enn
í leikskólarekstri? Leikskólar eru
ekki reknir án skynsemi. Leik-
skólastarfsfólk nýtur ekki mikilla
fríðinda, leikskólastjórum er ekki
borguð yfirvinna og yfirvinna alls
starfsfólks leikskóla hefur verið
skorin niður. Við bjóðum ekki upp
á áfengi þegar starfsfólk hittist t.d.
á jólagleði, við gefum ekki starfs-
fólki jólagjafir sem greiddar eru af
borginni og svona má áfram telja.
Mestur kostnaður í rekstri leik-
skóla liggur í launum starfsfólks.
Flest störfin í leikskólum eru þó
illa launuð og þau eru unnin af
konum. Hvert leikskólasamfélag
er einstakt. Ég vil að skoðað verði
hvernig hver leikskóli er sérstak-
ur hvað varðar starf og menningu.
Stjórnendum sem hefur tekist að
halda utan um og leiða faglegt
starf í leikskólunum ætti ekki að
segja upp. Með því tel ég að hætta
sé á tapi en ekki ávinningi á nokk-
urn hátt.
Af hverju er ekki leitað til okkar
um hvað við viljum og þolum? Af
hverju er ekki komið fram við
okkur eins og við séum neytendur
leikskólaþjónustunnar sem varðar
það dýrmætasta sem við eigum? Er
það kannski hluti af breytingaferl-
inu, að segja ekki of mikið fyrr en
það er of seint fyrir fólk að segja
„nei, við viljum þetta ekki“?
Það er mikilvægt að hugsa vel
um framtíð barnanna í borginni,
um framtíð leikskólanna og einn-
ig framtíð fagfólksins sem vinnur
á leikskólunum. Það er mikilvægt
að krefjast upplýsinga og umræðna
því við þurfum að fá tækifæri til
að búa svörin til saman. Borgarráð
á ekki að svara en hlusta. Pólitísk-
ar forsendur breytast en börn, for-
eldrar og starfsfólk þurfa nú sem
áður leikskóla með sterkum stjórn-
endum.
Að vera stjórnandi
á heimili og í leikskóla í dag
Sum álfyrirtækin hafa haft uppi yfirlýs-
ingar um sjálfbærni enda þótt greinin sé
í sjálfu sér ósjálfbær þar sem námur eru
takmarkaðar og námuvinnslan frek á dýrmætt lífríki.
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu
vera stutt og gagnorð. Tekið er á móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna má nánari
leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn
er réttur til leiðréttinga og til að stytta efni.
Umhverfismál
Bergur Sigurðsson
framkvæmdastjóri
þingflokks VG
Einar Þorleifsson
náttúrufræðingur
Leikskóli
Nichole Leigh
Mosty
aðstoðarleikskólastjóri
Er það kannski hluti af breytingaferlinu, að
segja ekki of mikið fyrr en það er of seint fyrir
fólk að segja „nei, við viljum þetta ekki“?
1.198.-