Faxi - 01.12.1982, Qupperneq 8

Sandgerði og á næstu árum
stækkaði floti Sandgerðinga ört.
Árið 1919 voru aðkomubátar
u.þ.b. 80 að tölu (Gils Guðmunds-
son 1981). Afli margfaldaöist á
nokkrum árum með tilkomu vélar-
afls og línuveiða. Um leið dróst
landbúnaður saman. Á árunum
1932 til 1944 minnkaði bústofn
bænda í Miðneshreppi um helm-
ing. Ör vöxtur í útgerð dró til sín
fólk. Um 1940 voru íbúar hrepps-
ins 551, en um það leyti sem vél-
bátaútgerö hófst í Sandgerðivoru
þeir innan við fjögur hundruð (Elsa
Kristjánsdóttir 1978).
Vexti vélbátaútgerðar fylgdi
stóraukin samkeppni á milli skip-
stjóra. Þetta stafaði einkum af
tveimur ástæðum. í fyrsta lagi
hafði aukin sókn í för meö sér
þrengsli og lóðaþvarg í Miðnes-
sjó. Veiðisvæði Sandgerðinga
stækkaði að vísu samfara stækk-
un báta og véla, en bátunum fjölg-
aði og línur þeirra urðu æ lengri. í
byrjun vélbátaútgerðar var lína
hvers báts u.þ.b. 4 mílur, en fljót-
lega tvöfaldaðist línulengdin.
í öðru lagi kepptu skipstjórar um
vinnuafl, báta og aðstöðu. Skip-
stjórum var annt um að tryggja sér
mannskap og eftir því sem sér-
hæfing jókst um borð og teekni
fleygði fram jókst eftirspurn eftir
reyndum sjómönnum. Þeir sem
ekki áttu bát kepptu um skipstjóra-
sætin á bátum stöðvanna. Hinir
þurftu stundum á fjárhagsaðstoð
stöðvanna að halda og sjálfsagt
fengu sumir þeirra neikvæð svör
hjá stöðvareigendum. Ýmsa aðra
fyrirgreiðslu þurftu flestir skipstjór-
ar, ef ekki allir, aö tryggja sén Að-
komumönnum þurfti að sjá fyrir
fæði og húsnæði í landlegum og
ef eitthvað bilaði þurftu mem að
eiga aðgang að verkstæði eða
viðgerðarmönnum.
í allri þessari samkeppni gat
orðstír skipstjórans skipt sköpum.
Skipstjórar voru geröir ábyrg ir fyrir
því hvernig bátur þeirra fiskaði og
vandlega var fylgst með því
hvernig hver og einn fiskaði í sam-
anburði við hina. Hér var um ný-
mæli að ræða. Formenn fyrri alda
voru fyrst og fremst dæmdir eftir
því hversu oft þeir réru og hversu
vel þeim gekk að skila bát og
áhöfn í land, en það hversu vel var
aflað í hverjum róðri skrifaðist á
reikning allra eða flestra um borð.
Fyrst í stað varlifrarmagniðsem
uppúr bátunum kom notað sem
mælikvarði á afla. „Hvernig lifrar
hjá þér?“ sþurðu menn. Þeirsem
skráðu lifrarmagnið höfðu ekki frið
fyrir spurningum um afla einstakra
báta. Þeir neyddust til að hengja
upp lista þar sem þeir skráðu jafn-
óðum afla hvers báts.
Þar sem upplýsingar um afla og
veiðistað uröu mikilvægar fyrir
hvern þann sem tók þátt í sam-
keppni veiðanna, gættu skipstjór-
ar þess jafnan að segja ekki of
mikið. Menn sáu ekki ástæðu til að
greina frá því á hvaða miðurn þeir
héldu sig, einkum ef afli var góður.
Þegar netaveiðar færöust í vöxt
voru leynilegir ,,kódar“ teknir í
notkun. Aflafregnir voru sagðar
undir rós vegna þess að staðsetn-
ing skipti enn meira máli en áður.
Netaveiðar hafa löngum verið
„punktafiskirí". í skjóli leyndar
geta menn fiskað í friði á gjöfulum
miðum jafnvel svo dögum skiptir.
Róðratíminn
Þegar línubátum fjölgaði hvað
mest skapaðist ófremdarástand á
miðunum. Menn lögðu línuna á
mismunandi tímum og þegar
dregið var kom oft í Ijós aö línur
flæktust. Lóðaþvarg olli miklum
töfum og veiðarfæri skemmdust.
Mönnum varð Ijóst að óbeisluð
samkeppni var engum til góðs. Til
að koma í veg fyrir allsherjar-
ringulreið hófu skipstjórar við-
ræður um samræmdan róðratíma
og sameiginlega burtfararstaði.
Eftir því sem ég kemst næst komu
skipstjórar á Suðurnesjum sér
saman um róðratíma fyrir u.þ.b.
50 árum. Við Vestmannaeyjar
náðu línuveiðar hámarki nokkru
fyrr, og þar voru settar reglur um
róðrartíma þegar árið 1901. Sums
staðar, til að mynda við Austfiröi,
tók náttúran af mönnum ómakiö.
Þar var lagning línunnar bundin
við ákveðinn tíma vegna hraðra
strauma og sjávarfalla.
Á meðal skipstjóra á Suður-
nesjum var róðratíminn mikið
deilumál árum saman, en að lok-
um náðist samkomulag sem náði
til flestra verstöðva. Fyrst voru sett
lög um róðratíma og burtfararstaði
árið 1945. Rökin fyrir róðratíman-
um voru meðal annars þau aö
nauðsynlegt væri aö samræma
„tímann" svo að menn vissu hvað
aðrir heföust að. Þannig mætti
koma í veg fyrir að línur flæktust.
Einnig var því haldiö fram að „tím-
inn“ jafnaði aðstöðumun. Leik-
reglur samkeppninnar yrðu sann-
gjarnari ef allir hæfu róður á sama
tíma. Þeir sem yrðu fyrstir á miðin
hverju sinni gætu fiskað þar í friði
án þess að óttast að þeir sem á
eftir kæmu legðu í sama far.
Sandgerðingar, Keflvíkingar og
Grindvíkingar komu sér saman
um „tímaverði", sem gáfu merki
þegar róður skyldi hefjast og
fylgdust með því að reglur væru
virtar.
Samkomulaginu um róðratím-
ann fylgdi mikið kapphlaup á
,,bestu“ miðin. Aðstöðumunur var
að sjálfsögðu ekki úr sögunni,
heldur fólst hann fyrst og fremst í
því að ganghraði báta var mis-
munandi mikill. Ekki virðist þóvél-
arafl hafa ráðið úrslitum um afla.
Könnun á aflabrögðum Sand-
gerðisbáta á vetrarvertíð 1943 og
1948 leiðir í Ijós að mjög veikt
samband var á milli heildarafla
báts og vélarstærðar. Hvað sem
því líður er Ijóst að menn freistuðu
þess að styrkja stöðu sína í kapp-
hlaupinu á miðin með því aö láta
setja stærri vélar í báta sína. Frá
Nýr bátur i höfn. M/b Sjávarborg GK-60 nýkomin í heimahöfn fánum
skrýdd. Minni bátar og hluti byggðarlagsins sjást ibaksýn.
r
v
/ landlegum er Sandgerðishöfn eins og þéttur skógur.
Myndasmlður: Reynir Sveinsson.
FAXI-188