Morgunn - 01.12.1986, Side 38

kirkjusafnaðarins í Reykjavík, og spíritisminn kenndi sig
við vísindi og starfaði sem fræðslustefna. Að lokum skulu
hér nefndir þeir þrír megindrættir, sem mörkuðu þróun-
ina og getið var um í fyrsta hluta ritgerðarinnar:
1. Kirkjan, þjóðfélagið og menningin voru áður örofa
heild, en í lok 19. aldar tóku undirstöður þess að bresta,
og menn urðu sér betur meðvitandi um, að þróunin
stefndi í átt til aðgreiningar. Þetta var undirrót þeirr-
ar skoðunar, sem tók að gera vart við sig í blöðum
og tímaritum á áttunda áratug 19. aldar, að ófremdar-
ástand ríkti í kirkju- og trúmálum. Þessari skoðun óx
mjög fylgi frá því um 1880, og var hún um aldamótin
útbreidd, jafnvel meðal almennings. KFUM og skyld
félög vildu ráða bót á þessu með því að efla almenna
vakningu á grundvelli kirkjulegra játninga og lúthersks
rétttrúnaðar með áherslu á persónulegri trúarsann-
færingu (afturhvarfi) einstaklingsins. Óframdar-
ástandið stafaði samkvæmt þessu af því, að kirkjan
var að vissa tökin á fólkinu.
Spiritisminn og dultrúarhreyfingin settu trúarvit-
und einstaklingsins í hásætið og kirkjukenningar og
trúarsetningar varð að endurskoða, að svo miklu leyti
sem þær brutu í bága við nýjustu þekkingu og vísindi.
Ófremdarástandið stafaði samkvæmt þessari skoðun
af því, að kirkjan hélt dauðahaldi í úrelta heims-
mynd.
2. Félagslegur grundvöllur spíritismans og dulspekinnar
var í upphafi hin nýja borgara- og millistétt, en fljót-
lega var einnig til hreyfing, sem náði til almennings,
þar sem spíritisminn varð eins konar alþýðutrú. Hug-
myndafræðilegt gildi dulspekifélaganna fyrir borgara-
stéttina var greinilegast á síðari hluta annars áratug-
arins og í upphafi hins þriðja. Hinn félagslegi grund-
völlur KFUM voru lægri stéttirnar. Fyrir unga drengi
úr verkalýðsstétt varð KFUM hvati og möguleiki
('protestant ethic) til þess að komast áfram í samfélag-
36
MORGUNN