Morgunblaðið - 05.12.2008, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. DESEMBER 2008
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Atvinnuleysi.Alls voru7.415
skráðir atvinnu-
lausir í gær, 4.514
karlar og 2.901
kona. Efnahagslægðin leikur
landann grátt og svo margir
hafa ekki verið án atvinnu
síðan 1994, samkvæmt tölum
Hagstofu Íslands.
Uppsagnir. Tíðar fréttir
berast af uppsögnum. Flestir
þekkja til fjölskyldna þar
sem önnur eða jafnvel báðar
fyrirvinnurnar hafa misst
starf sitt. Þetta er fólk sem
skilaði góðu dagsverki fyrir
fyrirtæki sem hafa engin
verkefni lengur. En situr það
nú heima með hendur í
skauti? Það er ekki vani Ís-
lendinga.
Tækifæri. Vinnumarkaður-
inn er ekki frosinn þó að hann
hafi skroppið saman. „Í öllu
þessu svartnætti er heilmikil
hreyfing,“ segir Hafliði Niel-
sen Skúlason, sérfræðingur
hjá Vinnumálastofnun. Hjá
vinnumiðlun stofnunarinnar
voru í fyrradag auglýst 86
störf og 159 stöðugildi. Á
Starfatorgi ríkisins voru þau
samtals 49. Atvinnumiðl-
anirnar finna fyrir miklu
minni eftirspurn en þó var
auglýst eftir 24 starfs-
mönnum hjá Job.is. Þetta er
aðeins brotabrot fyrir alla þá
sem vantar vinnu.
Viðsnúningur. Áherslan í
atvinnulífinu er að breytast
og því er óhjá-
kvæmilegt að
fólki fækki í störf-
um sem snúa að
innflutningi en
fjölgi væntanlega
í útflutningsgeiranum. At-
vinnuleitendur verða því að
hafa augun opin fyrir nýju
tækifærunum. Þeir verða að
hafa sveigjanleika til að til-
einka sér stefnubreytinguna.
Í útflutningi liggja tækifæri.
Búferlaflutningar. Þeir sem
vilja ekki breytingar og sjá
ekki fyrir sér nýjan vettvang
á nýju Íslandi kjósa ef til vill
að flytja og þeir sem hafa
ekki lengur hag af því að
vinna á Íslandi fara.
Hluttekning. Komu Íslend-
ingar fram við aðra eins og
þeir vilja að komið sé fram
við sig? Litháíska fyrirtækið
Adakris, sem byggir Sæ-
mundarskóla í Grafarholti,
vill ráða Íslendinga til starfa
í stað þess að flytja inn erlent
vinnuafl. Það sé hagstæðara.
Von. Ríkisstjórnin hefur
boðað mannaflsfrekar fram-
kvæmdir til þess að minnka
atvinnuleysið. Ríkisstjórnin
reynir sitt til að minnka
skellinn sem landsmenn hafa
orðið fyrir. Sá sem bíður eftir
björgun gæti orðið fyrir von-
brigðum.
Sjálfsbjargarhvöt. Nú má
ekki láta bugast heldur hefja
leitina að nýjungunum og
finna út hvar samkeppnis-
forskot landans leynist.
Sá sem bíður eftir
björgun gæti orðið
fyrir vonbrigðum.}
Forskot í samkeppni
Ríkisstjórninhefur lýst yf-
ir vilja til að
greiða fyrir upp-
gjöri við erlenda
kröfuhafa með því að bjóða
þeim hlutafé í nýju bönk-
unum. Slík ráðstöfun er skyn-
samleg og tímabær.
Ekki verður lengur framhjá
því litið að erlendir kröfuhaf-
ar, þar sem erlendir bankar
eru stærstir, eiga fullan rétt
til uppgjörs við íslenska
bankaheiminn. Allt hlutafé í
bönkunum þurrkaðist út þeg-
ar ríkið yfirtók þá en skuld-
bindingar þeirra við lán-
ardrottna standa enn.
Erlendir kröfuhafar eru ekki
líklegir til að falla frá kröfum
sínum með vísan til þess að
hér sé erfitt árferði. Þeir
verða að gæta eigin hags-
muna og æskilegast er ef nið-
urstaðan verður sú að þeir
eignist hlut í nýju bönkunum.
Annars blasir við að næstu
árin rekur hvert dómsmálið
annað þar sem þessir kröfu-
hafar reyna að rétta sinn
hlut.
Þær raddir
heyrast að ef er-
lendir bankar
komi að rekstri
þeirra íslensku sé
hætt við að þeir gangi mun
harðar fram gegn skuldsett-
um heimilum en væru Íslend-
ingar einir við stjórnvölinn.
Vandséð er hvers vegna sú
ætti að vera raunin. Þeir sem
reka banka á viðskiptalegum
grunni sjá sér vart hag í að
koma viðskiptavinum sínum á
vonarvöl. Slíkt kann aldrei
góðri lukku að stýra.
Komi erlendir bankar að
rekstri þeirra íslensku gæti
það jafnframt auðveldað þjóð-
inni að vinna sig út úr krepp-
unni þar sem aðgangur að er-
lendu lánsfé yrði að líkindum
greiðari en ella.
Vel reknir bankar taka mið
af eðlilegum viðskiptaháttum
þar sem hagsmunir bankans
og viðskiptavinanna fara sam-
an. Þar er hið íslenska návígi
ekki æskilegt, fremur en
krosseignatengslin sem réðu
svo miklu í íslensku viðskipta-
lífi á undanförnum árum.
Skuldbindingar
bankanna standa. }Skynsemi í bönkunum
F
yrsta boðorð áfallahjálpar er að
bjarga viðkomandi út úr áfall-
inu. Gæta þess að hann lokist
ekki inni í því sem átti sér stað.
Að hjálpa þeim sem fyrir áfall-
inu varð til að fjarlægja sig atburðinum.
Markmiðið: hvernig getum við lagt að baki
það sem gerðist og haldið áfram.
Bankahrunið var reiðarslag, á einni nóttu
missti annar hver maður fúlgur fjár og hver
einasti reyrðist í skuldafjötra til nokkurrar
framtíðar. Fjöldi manna sá lífsafkomu sína
hrynja við atvinnumissi. Áfallið var á áður
óþekktum skala, en segja má að áfallahjálpin
hafi nær eingöngu verið á hendi tveggja
sjálfboðaliða: Harðar söngvaskálds og Gunn-
ars leikstjóra. Stjórnvöld aftur á móti tóku
hinn öndverða pól: að fresta uppgjöri, skilja
slysið eftir óuppgert og freista þess að halda áfram
eins og ekkert hefði ískorist. Þjóðinni var eftirlátið
hlutverk burðardýrs sem síðan var mátað við fargið
sem þurfti að bera. Sem flestir álíta nú að sé með öllu
opin stærð – í milljörðum talið.
Og eykur enn á þessa passífu stöðu að með því að
leita til Alþjóðagjaldeyrissjóðsins eru ráðin að hluta
tekin af þjóðinni og henni gert að sæta fyrirmælum að
utan, óháð því hvað henni sjálfri finnst. Hver var hugs-
unin á bak við þann gjörning? Til að geta staðið í skil-
um með ice-save-reikningana alræmdu. En hvað lá á?
Hefði ekki verið nær að stofna sjóði í viðkomandi lönd-
um sem hefðu að höfuðstóli eignir bankanna
sem í hlut áttu? Lýsa því síðan yfir að við
myndum greiða það sem á vantaði þegar við
værum borgunarmenn fyrir því.
Lýsa hefði átt yfir ótímabundnu átaks-
verkefni þar sem skýrt væri teiknað að við
værum öll að verki. Atvinnuleysi væri gert
merkingarlaust: þeir sem hefðu misst vinn-
una væru einfaldlega í fremstu víglínu í
sameiginlegu stríði og varaliðið stæði þeim
þétt að baki, móralskt og fjárhagslega.
Í stað þess að skera niður innlenda dag-
skrárgerð Ríkisútvarpsins væri hún stór-
lega aukin, en í staðinn hent út afþreying-
arruslinu. Þess í stað væri útvarpað frá
fundum, fyrirlestrum og málþingum og farið
hringinn í kringum landið með þjóðfundi þar
sem heimamenn tækju stöðuna og legðu á
ráðin.
Innleysa kvótann og láta auðlindir í eigu þjóðarinnar
saxa jafnt og þétt á skuldirnar, í stað þess að gera
örfáa handhafa þeirra að útlögum í erlendum skattap-
aradísum. Þessu mætti síðan fylgja eftir með táknræn-
um hætti, t.d. lögleiða að hæstu laun ríkisins næmu
aldrei hærri upphæð en þreföldum lágmarkslaunum.
Þingmenn væru á tvöföldum lágmarkslaunum – þar
með væri lágmarkslaunum sjálfkrafa borgið. Ellilíf-
eyrir einn og jafn fyrir alla – en á móti kæmi tilslökun í
þá veru að hinir fyrstu þyrftu ekki endilega að vera síð-
astir þegar kæmi að himnaríki. peturgun@centrum.is
Pétur
Gunnarsson
Pistill
Aðferð til að berjast
Verður vítahringur
síbrotamanna rofinn?
FRÉTTASKÝRING
Eftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is
U
m þriðjungur fanga í
íslenskum fangelsum
er á skólabekk og 68%
þeirra sem ekki eru í
námi hefðu hug á að
hefja nám. Þetta kemur fram í könn-
un, sem gerð var á menntun fanga á
Norðurlöndunum og Helgi Gunn-
laugsson, prófessor í félagsfræði við
Háskóla Íslands, kynnti á málþingi,
sem Félagsfræðingafélag Íslands
hélt í gær undir yfirskriftinni Fang-
elsi á Íslandi, betrun eða biðstöð?
Könnunin var gerð haustið 2006.
Þá sátu 119 manns í fangelsi á Ís-
landi og svöruðu 78 eða 66%.
44 fangar voru ekki í námi og
sögðu 17 þeirra að það væri vegna
skorts á upplýsingum, en 12 vegna
þess að aðstæður til náms væru erf-
iðar í fangelsinu.
70% svarenda kváðust ekki eiga í
erfiðleikum með lestur og skrift og
rúmlega helmingur kvaðst ekki eiga
í vandræðum með stærðfræði.
Margrét Frímannsdóttir, for-
stöðumaður Litla-Hrauns, sem tók
þátt í pallborði á fundinum, sagði að
þetta hlutfall kæmi sér á óvart. Hún
kvaðst telja að mun hærra hlutfall
ætti við erfiðleika að stríða.
Margrét sagði að mikið brottfall
væri í náminu. Fangarnir réðu ekki
við námið þegar á hólminn væri
komið. Í fangelsinu væri boðið upp á
framhaldskólamenntun, en ekki nám
á grunnskólastigi. Þá þyrfti að bjóða
upp á nám allt árið, en ekki bara á
vor- og haustönn.
Þráinn B.J. Farestveit, fram-
kvæmdastjóri Verndar, benti á í fyr-
irspurn að stóran hluta vandans
mætti rekja til skorts á hæfni til að
hefja nám, til dæmis vegna les-
blindu, ofvirkni og athyglisbrests.
Af umræðunum mátti ráða að
námsörðugleikar í barnæsku gætu
verið svo afdrifaríkir að skipt gæti
sköpum um framhaldið og með auk-
inni áherslu á að hjálpa börnum með
námsörðugleika vegna lesblindu, of-
virkni eða athyglisbrests í upphafi
skólagöngu væri hægt að afstýra
vandamálum, sem koma fram tíu til
fimmtán árum síðar.
Helgi sagði að tæplega helmingur
fanganna, sem svöruðu könnuninni,
hefði sagst álíta að nám í fangelsi
hjálpaði þeim að fá vinnu þegar þeir
losnuðu og stór meirihluti hefði talið
að nám væri mikilvægt til að verja
tímanum í fangelsinu skynsamlega.
Í framsögu Erlends S. Baldurs-
sonar, afbrotafræðings hjá Fangels-
ismálastofnun, kom fram að 46%
fanga hefðu áður setið inni. Hann
sagði einnig að á Íslandi hlytu 27%
fanga dóm á ný innan tveggja ára frá
því að afplánun lauk.
Oddur Malmberg félagsfræðingur
greindi á fundinum frá MA-ritgerð
sinni, „Spurðu frekar hvenær ég
kem aftur“, sem byggist á viðtölum
við síbrotamenn á Litla-Hrauni.
Niðurstöður ritgerðarinnar bera
vitni lífi, sem virðist stjórnast af
fíkn. Í viðtölunum kemur fram að
eftir því sem dómunum fjölgar verð-
ur erfiðara að komast út úr víta-
hringnum þar til það á endanum
virðist útilokað. Það sýnir mikilvægi
þess að leggja áherslu á menntun í
fangelsinu þannig að fangar geti haf-
ið nýtt líf þegar út er komið og auð-
velda þeim sem afplána stutta dóma
að halda áfram í námi að afplánun
lokinni.
En er betrun höfð að leiðarljósi í
fangamálum? „Betrun? Nei, varla,“
sagði Oddur. „Biðstöð? Já.“
Erlendur sagði að dómarar væru
ekki að hugsa um betrun þegar þeir
felldu dóma sína, heldur refsingu.
„Fangelsi verður alltaf biðstöð,“
sagði hann, en bætti við að spurn-
ingin væri hvernig menn verðu tíma
sínum á biðstöðinni.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Fangaklefi Nokkur hluti fangahópsins ber því við að hann stundi ekki nám í
fangelsinu vegna erfiðra aðstæðna, en nám getur hins vegar skipt sköpum
eigi að hefja nýtt líf þegar út er komið.
„Við sjáum alveg hverjir koma aft-
ur, við sjáum það alveg þegar þeir
fara.“ 30 ára fangi.
„Hérna eru menn sem eru hættu-
legir, menn sem eiga bara heima á
geðdeild, hérna eru menn sem eru í
neyslu ... Vitleysingar sem eru í
neyslu og eru alltaf að böggast í
manni.“42 ára fangi.
„Það er náttúrulega erfitt að reyna
að vera edrú og svo sitja nokkrir í
hóp og reykja hass í næsta klefa.
Maður finnur alveg lyktina.“
25 ára fangi.
„Ég var nánast ekkert í skóla, ég
meina ég tók sex ára bekkinn, svo
lenti ég í umferðarslysi þegar ég
var sjö ára. Rekinn úr skólanum
átta ára, fótbrotnaði þegar ég var
níu ára. Svo tók ég tíu ára bekkinn
og þá var það búið.“ 40 ára fangi.
Tilvitnanirnar eru úr MA-ritgerð eftir
Odd Malmberg, „Spurðu frekar hvenær
ég kem aftur“.
AFTUR
OG AFTUR››