Morgunblaðið - 04.01.2009, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 2009
S
ovétmenn stóðu uppi sem sigurvegarar
í stríðslok. Evrópa var í rústum og ótt-
aðist Bandaríkjastjórn afleiðingar þess
að hafa jafn fjölmennan her við bæjar-
dyr bandalagsþjóða sinna í Vestur-Evrópu.
Móta þurfti jafnvægi við herstyrkinn í austri og
gerði Bandaríkjastjórn því kröfu um að Vestur-
Þýskaland legði sitt af mörkum til varnarmála í
álfunni, þvert á vilja margra Þjóðverja og ann-
arra Evrópubúa, sem voru, eðlilega, búnir að fá
nóg af vopnaskaki.
Konrad Adenauer, þáverandi kanslari Vest-
ur-Þýskalands og einn af ötulustu talsmönnum
vestrænnar samvinnu á sinni tíð, var hins vegar
fylgjandi þátttöku Þjóðverja í varnarsamvinnu
og studdi því tillögu franska stjórnmálamanns-
ins René Pleven um stofnun Evrópska varn-
arbandalagsins (EDC) árið 1950, með vísun til
þeirrar hættu sem stafaði af uppgangi komm-
únismans.
Pleven-áætlunin, sem svo er kölluð, endur-
speglaði vilja Plevens til varnarsamvinnu ríkja
beggja vegna Atlantsála og er nú litið svo á að
hún hafi styrkt undirstöður Atlantshafs-
bandalagsins (NATO), sem þá var nýstofnað en
átti eftir að taka á sig skarpari mynd sem varn-
arbandalag í Kóreustríðinu (1950-1953).
Gekk hugmyndin út á að efna til varnarsam-
vinnu evrópsks hers með her Kanada og Banda-
ríkjanna, í því skyni að tryggja friðinn, eins og
rakið er í Pleven-áætluninni.
Frjálsar þjóðir bindist böndum
Deilur risu í Frakklandi um hvort bandalagið
fæli í sér afsal á fullveldi landsins, en ætlunin
var að Frakkar byðu Bretum og „frjálsum þjóð-
um“ á meginlandi Evrópu, það er Ítölum, V-
Þjóðverjum, Hollendingum, Belgum og Lúx-
emborgurum, þátttöku.
Sá Pleven fyrir sér að herir aðildarríkjanna
veittu upplýsingar um stöðu varnarmála til rík-
isstjórna sinna, að frátöldum Þjóðverjum sem
áttu að veita slíkar upplýsingar beint til banda-
lagsins. Samtímis stofnun Evrópska varnar-
bandalagsins voru uppi hugmyndir um stofnun
Evrópska stjórnmálasambandsins (EPC) og
líkt og með varnarbandalagið var ætlunin sú að
tengja þjóðirnar saman enn fastari böndum.
Þessar hugmyndir urðu þó aldrei að veru-
leika og árið 1954 hurfu bandalögin af teikni-
borðinu.
Í umsögn sinni um þau málalok hefur sagn-
fræðingurinn Mary Fulbrook bent á að franska
þingið hafi metið það svo að varnarbandalagið
væri ekki næg trygging fyrir því að friður héld-
ist við Þjóðverja.
Viðbrögð Sovétmanna
Árið eftir að hugmyndirnar runnu út í sand-
inn var lýst yfir fullveldi Vestur-Þýskalands,
sex árum eftir stofnun þess. Fjórum dögum síð-
ar, 9. maí 1955, gekk landið í NATO.
Sovétmenn sátu ekki aðgerðalausir gagnvart
Evrópska varnarbandalagið
þessari þróun og sex dögum síðar áttu þeir
frumkvæði að stofnun Varsjárbandalagsins,
varnarbandalagi austantjaldsríkja með Albaníu,
Austur-Þýskaland, Búlgaríu, Pólland, Rúmeníu,
Tékkóslóvakíu og Ungverjaland innanborðs.
Bandalagið leystist upp við fall Sovétríkjanna
1991.
1950-54
Hugmyndasmiður Frakkinn René Pleven.
2001 Nice-sáttmálinn undirritaður. Tekur
gildi 2003.
2002 Evran tekur yfir fyrri gjaldmiðla
evru-ríkjanna.
2005 Frakkar og Hollendingar hafna
Lissabon-sáttamálanum.
2007 Lissabon-sáttmálinn undirritaður.
2008 Írar hafna Lissabon-sáttamálanum.
2008 Hollenska þingið samþykkir Lissabon-
sáttmálann.
1992 Maastricht-sáttmálinn undirritaður.
1993 Evrópubandalagið verður að
Evrópusambandinu ári eftir
undirritun Maastricht-sáttmálans.
1994 EES-samningurinn tekur gildi.
1997 Amsterdam-sáttmálinn undirritaður.
Tekur gildi 1999.
1999 Evran tekin upp í 11 ríkjum ESB
eftir gildistöku Efnahags- og
myntbandalags Evrópu.
1960-1969 1970-1979 1980-1989 1990-1999 2000-2009
1965 Hinar þrjár stofnanir
bandalagsins eru sameinaðar,
það er Kola- og stálbandalagið,
Kjarnorkubandalag Evrópu og
loks Efnahagsbandalag Evrópu,
svo úr verður Evrópubandalagið
(EB). Tekur gildi 1967.
1968 Tollabandalag innleitt innan EB.
1979 Evrópska myntsamstarfinu (EMS)
komið á.
1960 Danir, Írar og Bretar sækja um
aðild að Efnahagsbandalagi
Evrópu (EBE). Frakkar beita
neitunarvaldi gegn umsóknunum
(EBE rann síðar í EB).
1961 Noregur sækir um aðild að EBE.
Frakkar hafna umsókninni með
því að beita neitunarvaldi.
1972 Danir, Írar og Bretar samþykkja
aðild að Evrópubandalaginu í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Norðmenn
greiða atkvæði á móti.
1973 Danir, Írar og Bretar fá inngöngu
við fyrstu stækkun sambandsins.
1981 Grikkir ganga í Evrópubandalagið.
1984 Grænlendingar ganga úr EB eftir
inngöngu Dana.
1986 Spánverjar og Portúgalar ganga
í Efnahagsbandalagið, en líkt og
Grikkland var hér um fyrrverandi
einræðisríki að ræða.
2003 Króatía sækir um ESB-aðild.
2004 Tíu þjóðir ganga í sambandið:
Kýpur, Eistland, Lettland,
Litháen, Ungverjaland, Malta,
Pólland, Slóvakía, Slóvenía og
Tékkland.
2007 Búlgarar og Rúmenar ganga í
ESB. Fjöldi aðildarríkja er nú 27.
2009 Slóvakía tekur upp evru.
1960 Evrópuríki, sem vildu ekki ganga
jafn langt í evrópskri samvinnu
og Evrópubandalagsríkin, stofna
Fríverslunarsamtök Evrópu
(EFTA). Stofnþjóðir eru Austurríki,
Bretland, Danmörk, Noregur,
Portúgal, Sviss og Svíþjóð.
1961 Efnahagssamvinnustofnun
Evrópu verður að Efnahags- og
framfarastofnuninni (OECD).
1970 Ísland verður aðili að EFTA.
1976 Fríverslunarsamningur Íslands við
EB tekur gildi.
1984 Finnar verða aðilar að EFTA
(aukaðili frá 1961).
1989 Samningaviðræður um stofnun
Evrópska efnahagssvæðisins (EES)
hefjast á milli Fríverslunarsamtaka
Evrópu (EFTA) og EB.
1994 Alþingi samþykkir EES-samninginn
í atkvæðagreiðslu.
2001 Ísland og Noregur fá aðild að
Schengen-samstarfinu.
2007 Bandaríska herliðið fer af landi
brott.
1990 Vestur- og Austur-Þýskaland
sameinast.
1993 Norðmenn, Austurríkismenn, Svíar
og Finnar sækja um aðild.
1994 Meirihluti Austurríkismanna,
Finna og Svía samþykkir ESB-
aðild. Norðmenn hafna aðild í
þjóðaratkvæðagreiðslu öðru sinni.
1995 Fyrstu aðildarumsóknirnar berast
frá fyrrum Austantjaldsríkjum.
1974 Nixon segir af sér eftir Watergate-
hneykslið.
1975 Stofnun Microsoft vísir að
samskiptabyltingu.
1978 Víetnamstríðinu lýkur.
1979 Deng Xiaoping opnar kínverska
hagkerfið fyrir erlendri fjárfestingu.
1991 Sovétríkin líða undir lok. Bandaríkin
eru eina heimsveldið.
1997 Kínverjar fá yfirráð yfir Hong Kong
úr höndum Breta. Táknrænt fyrir
endalok breska heimsveldisins.
1980-1990 Hagfræðingar ræða í
auknum mæli um hugtakið
„alþjóðavæðing“.
1985 Míkhaíl Gorbatsjov verður leiðtogi
Sovétríkjanna.
1989 Berlínarmúrinn fellur.
2001 Bandarísk stjórnvöld hefja stríð
gegn hryðjuverkum í kjölfar árása
á New York haustið 2001.
L
eiðtogar Belgíu, Lúxemborgar, Hol-
lands, Frakklands og Bretlands und-
irrita Brussel-samkomulagið. Undirrit-
unin er undanfari stofnunar NATO. Þegar hér
er komið sögu er spennan farin að magnast í
samskiptum Sovétríkjanna og Vesturveld-
anna. Sú ráðstöfun Sovétmanna að loka vest-
urhluta Berlínar af fyrir Vesturveldunum ýtti
undir stofnun NATO.
Bretar, Frakkar, Belgar, Lúxemborgarar
og Hollendingar undirrituðu samkomulagið
sem fól í sér samstarf á sviði varnarmála, efna-
hagsmála og menningartengsla.
Brussel-
samkomulagið
1948
1949 Utanríkisráðherrar ríkjanna í London. S
amrunaferlið í Evrópu fer á nýtt stig
með Rómarsáttmálunum, sex árum
eftir að Kola- og stálbandalagið tók
gildi.
Líkt og í Brussel- og Parísarsamkomulaginu
1948 og 1951 undirrita Belgar, Frakkar, Hol-
lendingar, Ítalir, Vestur-Þjóðverjar og Lúx-
emborgarar sáttmálana tvo.
Annars vegar sáttmála um stofnun Efna-
hagsbandalags Evrópu (EBE) og hins vegar
sáttmála um stofnun Kjarnorkubandalags
Evrópu (EAEC/EURATOM), en kjarnorkan
var þá að ryðja sér til rúms sem orkugjafi.
Með Efnahagsbandalagi Evrópu varð til
innri markaður í aðildarríkjunum, jafnframt
því sem svokallað fjórfrelsi öðlaðist gildi, það
er frjáls för einstaklinga, vöru, fjármagns og
þjónustu yfir landamæri aðildarríkja. Gjarnan
er vísað til sáttmálanna tveggja og sáttmálans
um Kola- og stálbandalag Evrópu sem stofn-
sáttmála ESB.
Samningarnir tóku gildi árið eftir en 9 árum
síðar, árið 1967, runnu Kola- og stálbandalagið
og Kjarnorkubandalag Evrópu saman, með
sameiginlegu stjórnkerfi og stofnunum.
Árið 1960 sóttu Danir, Írar, Norðmenn og
Bretar um aðild að Efnahagsbandalagi Evrópu.
Umsóknin var hins vegar ekki samþykkt,
meðal annars vegna tortryggni Charles de
Gaulle Frakklandsforseta gagnvart aðild
Breta.
Áttu eftir að líða 12 ár þar til þrjár af þjóð-
unum fjórum fengu inngöngu. Norðmenn
stóðu utan bandalagsins eftir að hafa greitt at-
kvæði gegn inngöngu í atkvæðagreiðslu.
Grikkir gengu í Efnahagsbandalagið (þá
hluti af EB) 1981 og Spánverjar og Portúgalar
fimm árum síðar. Árið eftir, árið 1987, sóttu
Tyrkir um inngöngu en hafa enn ekki fengið
inni í samstarfi Evrópuþjóða eftir öll þessi ár.
1957
Rómarsáttmálinn
Samvinna Með Rómarsáttmálanum var stigið skref í átt að frekari Evrópusamvinnu.
Saga, hugsjónir, gildi | Evrópusambandið