Morgunblaðið - 07.01.2009, Blaðsíða 17

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Frakkland, Holland, Írland, Ítalía,
Lúxemborg, Portúgal, Spánn og
Þýskaland. Tekin er ákvörðun
um stofnun Seðlabanka Evrópu
mánuði síðar, sem taka á við af
Peningamálastofnun Evrópu (EMI).
1. júní 1998
Seðlabanka Evrópu hleypt af
stokkunum, sem ber ábyrgð á
peningamála- og gengisstefnu á
evrusvæðinu. Meginmarkmið
Seðlabankans er að viðhalda
verðstöðugleika. Maastricth-
sáttmálinn tryggir
bankanum sjálfstæði
og í yfirstjórn eru
seðlabankastjórar þeirra
ríkja sem taka fullan
þátt í Myntbandalaginu
ásamt sex manna
framkvæmdastjórn.
31. desember 1998
Gengi evrunnar gagnvart
gjaldmiðlum aðildarríkja sem
hyggjast taka upp evruna endanlega
fest frá 1. janúar 1999.
1. janúar 1999
Þriðja skrefið stigið til fulls að
Myntbandalaginu. Evrunni komið á fót
sem sameiginlegum gjaldmiðli ellefu
aðildarríkja. En evran er ekki enn til
í áþreifanlegu formi. Danir og Grikkir
taka þátt í ERM II og skuldbinda sig til
að halda gengi dönsku krónunnar og
drökmunnar stöðugu gagnvart evru.
1. janúar 2001
Eftir að hafa uppfyllt Maastricht-
skilyrðin verða Grikkir tólfta ríkið til að
ganga í Myntbandalagið.
1. janúar 2002
Evruseðlar og -myntir eru tekin í
notkun á evrusvæðinu.
1. janúar 2007
Slóvenía verður þrettánda aðildarríkið
að evrusvæðinu.
1. janúar 2008
Kýpur og Malta verða aðilar að
Myntbandalaginu.
1. janúar 2009
Tíu ár síðan
evran var
tekin upp
og Slóvakía
verður
sextánda
aðildarríkið að
evrusvæðinu.
Nicolas Sarkozy forseti Frakklands
og Angela Merkel kanslari
Þýskalands á leiðtogafundi ESB í
Brussel í desember.
Fjármálaráðherra Spánar,
fjórða stærsta hagkerfis
evruríkja, tekst nú á við
fyrsta samdrátt í 15 ár.
17
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. JANÚAR 2009
Einhliða upptaka Heiðar Már Guðjónsson er fram-
kvæmdastjóri hjá Novator
Á
sama tíma og fjármálakreppan kallar á
lægri vexti og aukið peningamagn í um-
ferð, þá kallar krónan á að gjaldmiðlinum
sé hent eða hann styrktur með því að
bjóða upp á ofurvexti, að sögn Heiðars Más Guð-
jónssonar framkvæmdastjóra.
„Ef við búum við gjaldeyrishöft og háa vexti
næstu þrjú til fjögur árin göngum við af atvinnulíf-
inu og stórum hluta heimila dauðum. Þeir sem vilja
ganga í ESB verða að svara því hvernig þeir ætla
að halda úti krónu þar til við tengjumst evrusvæð-
inu, sem gæti orðið eftir fimm til tíu ár. Ég legg til
að við skiptum út myntinni strax, höldum gjald-
eyrishöftum í smátíma, og fáum grunnmynt með
lægri vöxtum, minni verðbólgu og stöðugra rekstr-
arumhverfi. Þá kemst af stað útflutningsdrifinn
hagvöxtur, sem er það sem hagkerfið þarf á að
halda til að greiða niður skuldir.“
– Eru til peningar til einhliða upptöku?
„Sérfræðingar þriggja ríkja sem tekið hafa upp
mynt einhliða hafa komið til landsins undanfarið
og lýst því hvernig að því var staðið. Það eina sem
vantar eru tölur frá nýja bankakerfinu, hver efna-
hagsreikningur bankanna er og hvað innstæð-
urnar eru miklar. Ríkið hlýtur að koma með þær
tölur fyrir lok janúar, því þá eru fundir með öllum
helstu kröfuhöfum gömlu bankanna.
Ef við gefum okkur að við hefðum
evruvætt allt bankakerfið fyrir hrun-
ið í október, þá hefði það útheimt 80
milljarða í krónum talið að skipta út
grunnfénu, en forði Seðlabankans var
samkvæmt síðustu tölum 410 millj-
arðar.
Síðan hefur Seðlabankinn lánað
500 milljónir evra til Kaupþings út á
FIH í Danmörku, segjum það tapað,
og bankinn hefur borgað innflutning
að einhverju leyti, þá standa samt
örugglega eftir tæpar 2 þúsund millj-
ónir evra eða 300 milljarðar króna. Ef
við notum 80 milljarða fyrir allt
bankakerfið, þá eigum við samt eftir
yfir 200 milljarða í annað, sem gætu
farið í að leggja inn eigið fé í nýju bankana, þannig
að hver fyrir sig hefði nóg af evrum. Það ætti að
vera næg innistæða til að forða bankaáhlaupi; inni-
stæðuhlutfall af því sem þeir hefðu í beinhörðum
peningum væri yfir 25% af lausu fé í evrum. Þar
sem það gerist hvað hæst í heiminum er það um
20% í Hong Kong og almennt í hinum vestræna
heimi um 7%. Svo er hægt að gulltryggja þetta
með því að fara nánast upp í einn á móti einum og
útiloka hættu á áhlaupi með því að lífeyrissjóðir
gæfu veð í erlendum eignum, sem þeir geta kallað
heim með tveggja daga fyrirvara, og
fengju fyrir það 2% þóknun á ári. Þá
myndi ábati sjóðsfélaga aukast um
2% á ári, áhætta væri sama sem eng-
in og ábatinn væri einnig óbeinn því
sjóðsfélagar bæru úr býtum traust
bankakerfi.
Með þessum aðgerðum þyrfti ekki
að draga á lán Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins; það mætti eiga það til góða.
Eins og segir í 18. grein samnings
ríkisstjórnarinnar og Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins, þá verði gjaldeyr-
ishöftum einungis haldið til skemmri
tíma, þar til finnst nýtt fyrirkomulag
peningamála, með myntráði eða
öðru. Ég hef talað við stjórnarmenn í
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum sem
segja bestu lausnina að taka einhliða upp aðra
mynt. Þeir myndu aldrei lýsa því yfir opinberlega,
því það er pólitískt viðkvæmt.
Og að lokum þetta: Annar ávinningur sem við
fáum með einhliða upptöku er betri samnings-
staða. Ef við komum á jafnvægi sjálf, þá höfum við
tíma til að semja á öllum vígstöðvum og okkur
verður ekki stillt upp við vegg. Í raun kemur um-
ræðan um aðild að ESB bráðavandanum ekkert
við – því við munum þurfa að leysa vandann sjálf
áður en að mögulegri aðild kemur.“
Skiptum út myntinni strax
 Aðild að ESB kemur bráðavandanum ekkert við
Heiðar Már Guðjónsson
Fylgjandi Benedikt Jóhannesson er rit-
stjóri Vísbendingar
Þ
egar kemur að upptöku ann-
ars gjaldmiðils vegur þungt
að Íslendingar eiga mest við-
skipti við ríki á evrusvæðinu,
að sögn Bene-
dikts Jóhann-
essonar, ritstjóra
Vísbendingar.
„Þetta mynt-
bandalag er opið
aðildarríkjum ESB
að uppfylltum
ákveðnum skil-
yrðum, þannig að
Íslendingar geta
komist inn og not-
ið kosta evrunnar.
Þeir felast fyrst
og fremst í stöð-
ugleika og því að hún bindur pen-
ingastjórnina – við verðum þá að
hegða okkur skynsamlega og getum
ekki hækkað laun einhliða með það í
huga að seinna verði prentaðir pen-
ingar til þess að við getum borgað
reikninginn. Svo fáum við meira að
segja dálítinn myntsláttugróða sem
ekki fengist með einhliða upptöku.“
Evran leysir ekki öll vandamál, að
sögn Benedikts, en hann bendir á að
verðbólga á evrusvæðinu sé 2-3% og
vextir 2-7% á meðan vextir hér á
landi séu 18-26%. „Ef við hefðum
haft evru í nokkur ár væri ekki stór
hluti heimila og fyrirtækja gjaldþrota
vegna falls krónunnar. Þá myndi er-
lend fjárfesting aukast í íslenskum
fyrirtækjum, sem lítið hefur verið um
– fyrst og fremst vegna þess að út-
lendingar hafa óttast myntina.“
Benedikt segir Íslendinga sitja
uppi með krónuna um nokkra fram-
tíð. „En ég hef gert mér vonir um að
um leið og semdum við ESB þá semd-
um við um tengingu við evruna, sem
kæmist á í áföngum, þannig að krón-
an myndi fylgja evrunni allnáið með
einhverjum sveiflum. Slíkt er ekki
hægt nema hér sé mikill agi í efna-
hagsmálum og Seðlabankinn hafi
styrk til að verja krónuna slíkum
sveiflum, en hugsanlega fengjum við
Seðlabanka Evrópu í lið með okkur.
Þá gætum við notað tímann fram að
aðild til að búa okkur undir gengis-
samstarfið.“
Þurfum aga
í efnahags-
málum
Benedikt
Jóhannesson
 Stöðugleiki
helsti kostur evru
Fylgjandi Gylfi Zoëga er hagfræði-
prófessor við HÍ
U
pptaka evru innan ESB er
besti kostur Íslands í gjald-
miðilsmálum til framtíðar,
að sögn Gylfa Zoëga, pró-
fessors við Háskóla Íslands; það
myndi bæta hag fyrirtækja og auka
velferð þjóðarinnar. „Þetta er stóra
málið, ekki bara núna, heldur síðustu
tíu árin,“ segir hann.
„Við fengum aðgang að sameig-
inlegum markaði ESB árið 1994 og
opnuðum landið fyrir frjálsum fjár-
magnsflutningum. Einföld skala-
hagfræði segir okkur að í slíku um-
hverfi sækja fyrirtækin fram
alþjóðlega og verða fljótt mjög stór í
samanburði við hagkerfi okkar.
Þá skapar vandamál að stofnanir
þjóðfélagsins breytast ekki samsvar-
andi, fyrirtækin verða miklu stærri
en svo að óbreytt stofnanaumhverfi
geti áfram gegnt hlutverki sínu. Þau
mál sem hafa komið
upp undanfarin ár og
varða samkeppni á
markaði og eignarhald
fjölmiðla, svo tvö dæmi
séu tekin, voru fyr-
irsjáanleg vegna þess
að efling fyrirtækja í
litlu samfélagi verður á
kostnað samkeppni á
innlendum mörkuðum
og getur haft áhrif á
fjölmiðla og lýðræði.
Einkavæðing bank-
anna við skilyrði frjáls
fjármagnsflutnings
skapaði síðan enn frek-
ari vandamál fyrir
stofnanaumhverfið, í þessu tilviki
fjármálaeftirlit og seðlabanka. Bank-
ar tóku mikil lán á alþjóðlegum mörk-
uðum og einnig ýmis innlend fyr-
irtæki sem fengu fyrirgreiðslu hjá
bönkunum. Oft voru þetta eigendur
bankanna eða aðilar tengdir þeim.“
Hann segir ekki þar
með sagt að Íslend-
ingar hafi verið stór-
tækir á evrópskum
markaði. „En innlend
fjármálafyrirtæki voru
stór miðað við okkar
eigið peningamálakerfi.
Eftir að opnað var fyrir
frjálsa fjármagnsflutn-
inga hafa Seðlabankinn
og Fjármálaeftirlitið
mátt sín lítils; Fjár-
málaeftirlitinu tókst
ekki að benda á eða
bæta úr kerfislægum
veikleikum fjár-
málakerfisins og Seðla-
bankanum tókst ekki að hemja út-
lánaþenslu og meðfylgjandi
uppsveiflu í hagkerfinu. Þótt ýmis
mistök hafi verið gerð er aðalatriðið
það að þessar stofnanir máttu sín lít-
ils gagnvart viðskiptabönkunum eftir
að frelsið var veitt.“
Gylfi segir að nú séu tvær leiðir
færar. „Við getum farið aftur til tíma
hafta á fjármagnsflutninga. Minnkað
frelsi í viðskiptum til þess að geta
haft óbreytt stofnanaumhverfi. Þessi
leið er fær, við þekkjum þennan veru-
leika frá því fyrir 1994. Hin leiðin er
sú að styrkja stofnanaumhverfið
þannig að það þoli þessi stóru fyr-
irtæki. Þannig er unnt að styrkja
peningamálakerfið með því að ganga
inn í ESB og taka upp evru.
Í þessu felst auðvitað engin alls-
herjarlausn, áfram þarf að huga að
eignarhaldi fjölmiðla og samkeppnis-
málum, svo tvö dæmi séu tekin. En
eins og reglugerðir ESB hafa hjálpað
okkur heilmikið í samkeppnismálum
þá mun peningamálakerfi ESB
tryggja hér stöðugt verðlag, afnám
verðtryggingar og aukin viðskipti við
útlönd. Stór fyrirtæki geta orðið til án
þess að setja afkomuöryggi íbúa
landsins í hættu eins og gerðist á síð-
ustu árum.“
 Evra besti kosturinn í gjaldmiðilsmálum til framtíðar
Gylfi Zoëga
Þetta er stóra málið
Gjaldmiðillinn | Evrópusambandið