Morgunblaðið - 09.01.2009, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. JANÚAR 2009
Á endanum ráða aðildarríkin för
Evrópusambandið hefur margvísleg völd en það er samt ekki svo að sambandið
geti sett reglur um hvað sem embættismönnum dettur í hug. Vald sambandsins er
bundið við þær heimildir sem er að finna í sáttmálum sambandsins. Og þó að heill
herskari vinni hjá stærstu stofnun sambandsins, framkvæmdastjórninni, er fjöldinn ekki ýkja mikill sé hann til
dæmis borinn saman við venjulegt ráðuneyti í aðildarríki. Íslendingar fengju ekki mörg atkvæði, gengju þeir í
sambandið, og formleg völd þeirra yrðu lítil. Á hinn bóginn verður að líta til þess að innan sambandsins er rík
hefð fyrir því að semja sig að sameiginlegri niðurstöðu. Í valdamestu stofnuninni, ráðherraráðinu, er sjaldnast
kosið um mál þó að heimild fyrir kosningum sé til staðar. Í umfjöllun Rúnars Pálmasonar kemur fram að á
endanum séu það aðildarríki sambandsins sem ráða þróun þess, völdum og stefnumálum.
Hvað er ESB?
Við þessari spurningu er ekki einfalt svar. Stofnanakerfi ESB
er einstakt. Sambandið hefur yfirþjóðlegt vald í tilteknum
málaflokkum. Í öðrum málaflokkum er um hefðbundið
milliríkjasamstarf að ræða og í sumum tilvikum er um að ræða
blöndu af þessu tvennu. Aðildarríki sambandsins eru fullvalda,
þótt þau hafi látið hluta af sjálfsákvörðunarrétti sínum til stofnana
sambandsins. Fáir halda því t.d. fram að Þýskaland sé ekki
fullvalda ríki. Eða Bretland. Og svo framvegis.
Hvernig virkar ESB?
Evrópuþingið
Framkvæmdastjórnin
Framkvæmdastjórn ESB (Commission) fer með
framkvæmdavald í sambandinu. Hún á að gæta að
hagsmunum heildarinnar
og fylgjast með að lögum
sambandsins sé fylgt.
Aðeins framkvæmdastjórnin
hefur rétt á að leggja fram
tillögur að lagasetningu
sem varða innri markaðinn.
Framkvæmdastjórnin kemur
fram fyrir hönd aðildarríkjanna í samningaviðræðum við ríki
utan sambandsins og fjölþjóðleg samtök.
Í framkvæmdastjórninni sitja 27 framkvæmdastjórar, einn
fyrir hvert ríki sambandsins, tilnefndir til fimm ára í senn.
Samkvæmt núgildandi sáttmála átti að fækka þeim og var
einnig gert ráð fyrir því í Lissabon-sáttmálanum. Írar hafa hins
vegar fengið því framgengt að hvert ríki fær áfram að tilnefna
framkvæmdastjóra. Þeir eru tilnefndir af aðildarríkjunum til
fimm ára í senn.
Ráðherraráðið
Ráðherraráðið hefur löggjafarvald ásamt þinginu en völd
ráðsins á því sviði eru víðtækari en þingsins. Í ráðinu gæta
aðildarríkin hagsmuna sinna. Aðildarríkin skiptast á um að fara
með forsæti ráðsins í sex mánuði í senn (nú er það í höndum
Tékka en Svíar taka
við í nóvember).
Ráðherrar úr þriggja
ríkja hópi munu stýra
starfinu í einstökum
málaflokkum. Einn
ráðherra frá hverju
aðildarríki sækir fundi
ráðsins en það fer eftir því hvaða mál er á dagskrá hvaða
ráðherra mætir (menntamála- eða dómsmálaráðherra o.s.frv.)
Þótt hvert ríki eigi einn ráðherra er atkvæðavægi þeirra
mismunandi. Flestar ákvarðanir í ráðinu má nú taka með
auknum meirihluta en í fæstum tilvikum fer kosning fram. Í
sumum málum þarf samhljóma samþykki, s.s. ef hleypa á nýju
ríki inn í sambandið, í utanríkismálum, skattamálum og fleiru.
Ákvarðanir ráðsins eru undirbúnar af fjölmennum
fastanefndum sem í sitja sérfræðingar frá aðildarríkjunum. Alls
starfa um 250 nefndir og vinnuhópar á vegum ráðsins. Flestar
ákvarðanir eru teknar af fastanefndunum og tiltölulega fá mál
þarf að bera undir ráðherrana.
Leiðtogaráðið er vettvangur leiðtoga ríkjanna. Vægi
leiðtogaráðsins hefur aukist mjög á undanförnum árum. Þar er
stefna sambandsins mörkuð og þar er ráðið fram úr erfiðustu
deilumálum. Ef Lissabon-sáttmálinn verður samþykktur munu
ríkin hætta að skiptast á forsætinu í leiðtogaráðinu og í staðinn
verður kjörinn forseti ráðsins. Kjörtímabil hans verður 2½ ár.
Hans hlutverk verður að stýra starfinu (áður var það hlutverk
forsætisráðherra þess ríkis sem var í forsæti) en hann fer ekki
með eiginleg völd.
Það er í raun ekki heldur einfalt að útskýra það. Ákvarðanatakan er nokkuð flókin og mismunandi reglur
gilda um málaflokka. Það flækir málið síðan enn frekar að í Lissabon-sáttmálanum felast ákveðnar
breytingar en hann hefur ekki verið staðfestur. Til einföldunar má útskýra ákvörðunarferlið með því
að líkja því við löggjafarþríhyrning sem er myndaður af þremur helstu stofnunum sambandsins.
Ákvörðunartökuferlið er að hluta útskýrt á öðrum stað í umfjölluninni.
Fram-
kvæmda-
stjórnin
Ráðherra-
ráðið
Evrópu-
þingið
Mikilvægasta hlutverk Evrópuþingsins er að taka
þátt í lagasetningu ásamt ráðherraráðinu. Þá þarf
samþykki þingsins fyrir fjárlögum. Þingið hefur
einnig eftirlits- og aðhaldshlutverk.
Völd Evrópuþingsins hafa stóraukist
á undanförnum árum eftir að reglur um
sameiginlega ákvarðanatöku ráðsins og
þingsins tóku gildi. Þar með varð þingið jafningi
ráðherraráðsins í fjölmörgum málaflokkum, s.s. þegar lagatillögur
snúast um frjálst flæði vinnuafls, innri markaðinn, menntun,
rannsóknir og neytendavernd.
Evrópuþingmenn eru kosnir beinni kosningu í aðildarríkjum eftir
mismunandi reglum sem þar gilda. Af þessum sökum líta margir
svo á að með því að auka völd þingsins aukist
lýðræði í störfum ESB. Það er þó ekki endilega
svo. Þátttaka í Evrópukosningum er lítil, 45% að
meðaltali árið 2004. Þar að auki er almenningur
yfirleitt áhugalítill um störf þingsins en hvort
tveggja dregur úr lögmæti þess. Spillingarmál
þingmanna og Strassborgarsirkusinn hafa
sömuleiðis rýrt stöðu þingsins.
Í Evrópuþinginu skipa þingmenn sér eftir flokkum en ekki
eftir þjóðerni. Íslendingar fengju væntanlega fimm þingmenn
en heildarfjöldi þeirra nú er 785. Ef Lissabon-sáttmálinn verður
samþykktur yrði heildarfjöldi þeirra 751 og Íslendingar fengju sex
þingmenn (lágmarkið).
Á vefnum mbl.is/esb er að finna
allar greinar sem hafa birst í
hafa í þessum greinaflokki frá
því hann hóf göngu sína og
fleira til.
Á vefnum eru birt sjónvarps-
viðtöl og oft má þar finna ít-
arlegri útgáfur af viðtölum en
komust fyrir í blaðinu. Þar má
einnig finna fróðlegar greinar
um ESB, athugasemdir og skoð-
anir lesenda.
Meira um
ESB á
mbl.is/esb
Evrópusambandið | Stjórnkerfi og stofnanir