Morgunblaðið - 20.06.2009, Blaðsíða 30

30 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JÚNÍ 2009
UPPBYGGING ís-
lensks atvinnulífs hefur
sjaldan verið jafn mik-
ilvæg og nú. Því þarf að
hafa að leiðarljósi ný-
sköpun sem leiðir til
verðmætasköpunar í því
uppbyggingarstarfi sem
framundan er. Í dag er
kjörið tækifæri til að
nýta þá hugarorku og
mannauð sem er til stað-
ar í þjóðfélaginu til að hleypa í fram-
kvæmd metnaðarfullum nýsköp-
unarverkefnum sem eiga eftir að
auka gjaldeyristekjur þjóðarinnar og
sjálfbærni í matvælaframleiðslu. Sá
mikli árangur sem náðst hefur í gegn-
um árin í verðmætasköpun í sjávar-
útvegi á Íslandi hefur byggst á sam-
starfi milli sjávarútvegsfyrirtækja,
þekkingarfyrirtækja eins og Matís,
háskóla og tæknifyrirtækja eins og
Marel. Tækifæri fyrir aukna nýtingu
náttúruauðlinda og verðmætasköpun
annars matvælaiðnaðar eru til staðar
en hafa minna verið skoðuð.
Tækifæri Íslands liggja
í sérstöðu landsins
 Orka og heitt vatn eru auðlindir
sem eru í dag tengd stóriðju en eru
raunveruleg vaxtar-
tækifæri fyrir mat-
vælaiðnaðinn hvort
sem um er að ræða
heimamarkað eða
útflutningsafurðir.
 Hreint umhverfi og
heilnæmt vatn.
 Sjálfbær nýting
náttúruauðlinda og
rekjanleiki.
 Þekking og reynsla
matvæla- og þekk-
ingarfyrirtækja við
framleiðslu og
markaðssetningu matvæla.
 Mikil gæði og öryggi matvæla í
samanburði við aðrar þjóðir.
Þörf fjármálafyrirtækja fyrir
menntað starfsfólk undanfarin ár
leiddi til þess að margir úr tækni- og
viðskiptagreinum háskólanna luku
ekki framhaldsnámi og fóru beint til
vinnu í fjármálakerfinu. Á sama tíma
varð skortur í öðrum atvinnugrein-
um. Nú skapast tækifæri til að finna
farveg fyrir þetta fólk inn í aðrar at-
vinnugreinar, þar sem þörf er fyrir
þekkingu þess og hæfni, en á sama
tíma gera því kleift að ljúka fram-
haldsnámi. Matvælaiðnaðurinn er
kjörinn vettvangur þar sem Ísland
byggir á sterkum grunni á því sviði.
Nemendaverkefni með aðkomu fyrir-
tækja í matvælaiðnaði, háskóla og
þekkingarfyrirtækja er leið til að ná
árangri á stuttum tíma. Í slíku sam-
starfi kynnast nemendur atvinnulíf-
inu og atvinnulífið kynnist nemend-
um sem geta orðið framtíðarstarfs-
menn í þeirri atvinnugrein.
Matís hefur góða reynslu af sam-
starfi við fyrirtæki og háskóla og þar
með talið samstarf við Listaháskóla
Íslands sem hefur skilað athyglis-
verðum afurðum sem nú þegar eru
komnar á markað. Þekkingarfyrir-
tæki geta skapað aðstöðu fyrir nem-
endur og komið á tengslum við mat-
vælafyrirtæki.
Matarsmiðja Matís á Höfn í
Hornafirði og rannsóknaaðstaða á
Sauðárkróki eru dæmi um aðstöðu
sem eru aðgengileg öllum sem áhuga
hafa. Leggja þarf áherslu á verkefni
sem eru lengst á veg komin og byggj-
ast á náinni samvinnu við fyrirtæki
eða ný sprotafyrirtæki.
Tækifærin liggja í þróun nýrra af-
urða, nýrrar tækni, aukinni nýtingu
afurða, matarferðamennsku, hönnun,
líftækni og fiskeldi. Skapa þarf fyrir-
tækjum möguleika á að bæta sam-
keppnisstöðu og framleiðni með því
að nýta þekkingu, tækni og reynslu
sem leynast í íslenskum rannsókna-
og þróunarverkefnum. Möguleikar
liggja í að nýta þá sérfræðiþekkingu
sem fyrir hendi er í íslenskum mat-
vælaiðnaði og selja hana erlendis.
Þekking Íslendinga á hráefnisöflun,
vinnslu, sölu og dreifingu matvæla er
á heimsmælikvarða og því mögulegt
að skapa enn frekari gjaldeyristekjur
með sölu hennar. Ísland hefur ímynd
hreins umhverfis og hreinna afurða.
Ímyndin hefur mikið gildi fyrir fyrir-
tæki sem hafa mótað þá stefnu að
framleiða heilnæm efni í hreinu um-
hverfi. Mörg erlend fyrirtæki, sem
hafa t.d. þróað lífvirk efni fyrir fæðu-
bótarefni, markfæði, snyrtivörur og
gæludýrafóður, byggjast á slíkri
ímynd og geta nýtt sér aðstöðuna hér
á landi.
Skoða þarf möguleika á að finna
þessum erlendu fyrirtækjum aðstöðu
hérlendis til uppbyggingar á fram-
leiðslu á vörum úr íslensku hráefni.
Umhverfi Íslands er um margt ein-
stakt þar sem lífverur hafa lagað sig
að sérstökum skilyrðum, mörgum
hverjum mjög erfiðum. Þessi skilyrði
hafa gefið lífverunum einkenni sem
skila sér í mjög eftirsóttum eig-
inleikum.
Átak er nauðsynlegt í nýsköpun og
markaðssetningu á afurðum úr ís-
lenskri náttúru til að auka samkeppn-
isfærni okkar og stuðla að sjálfbærri
nýtingu náttúruauðlinda og sjálf-
bærum matvælaiðnaði. Sérstaklega
er bent á sterk svið í dag sem skila
munu árangri á skömmum tíma s.s.
 Fullvinnsla afurða innanlands og
markaðssetning þeirra.
 Þróun, framleiðsla og markaðs-
setning lífvirkra matvæla/
náttúrulegra efna.
 Framleiðsla og markaðssetning
sértækra ensíma úr íslenskri nátt-
úru.
 Matarferðamennska og vöruþróun
í smáframleiðslu matvæla og líf-
efna.
Mikilvægt er fyrir ímynd Íslands
sem matvælaframleiðslulands að geta
sýnt fram á gæði, hreinleika og ör-
yggi íslensks hráefnis og matvæla.
Með væntanlegri innleiðingu á heild-
arlöggjöf ESB fyrir matvæli er ljóst
að búast má við auknum innflutningi
til landsins og aukinni markaðs-
hlutdeild ýmissa erlendra matvæla
eins og kjöt-, mjólkur- og eggja-
afurðum. Til að tryggja íslenskum
neytendum áfram aðgang að örugg-
um matvælum þarf að vera hægt að
gera ákveðna fyrirvara við óheftan
innflutning á matvælum sem aug-
ljóslega gætu ógnað eða dregið úr
matvælaöryggi hér á landi.
Tækifæri fyrir Ísland í nýsköpun
og framþróun – snúum vörn í sókn
Eftir Sjöfn
Sigurgísladóttir » Til að tryggja ís-
lenskum neytendum
áfram aðgang að örugg-
um matvælum þarf að
vera hægt að gera
ákveðna fyrirvara við
óheftan innflutning á
matvælum...
Sjöfn Sigurgísladóttir
Höfundur er forstjóri Matís ohf.
www.matis.is.
ÞAÐ er mjög
ánægjulegt að nú virð-
ist vera vaxandi áhugi
almennings og einnig
heilbrigðisstétta á
áhrifum mataræðis á
heilsufar, bæði
krabbamein og krans-
æðasjúkdóma. Það er
flestum ljóst að lífsstíll
hefur mikil áhrif á
heilsuna, þ.e. hollt
fæði og hreyfing
styrkir heilsuna en reykingar og
óhófleg alkóhólneysla skaða heils-
una.
Það sem gerir málið oft erfitt er
að einstaklingarnir þola ýmsar
fæðutegundir misvel, sumum verð-
ur illt af fæðu sem aðrir þola vel.
Þekkt er margskonar fæðuofnæmi
og fæðuóþol. Í matnum eru fjöl-
mörg efni, bæði þekkt næringarefni
og fjöldi efna sem menn hafa ekki
borið kennsl á. Auk þess eru í
matnum ýmis hjálparefni sem mat-
vælaiðnaðurinn notar og oft einnig
margskonar óæskileg aðskotaefni
sem sjaldan er rætt um. Við getum
flokkað þessi efni í þrennt: næring-
arefni, hjálparefni matvælaiðnaðar-
ins og skaðleg aðskotaefni úr um-
hverfinu.
1. Næringarefnin í matnum eru
einkum prótín, kolvetni, vítamín,
steinefni, fituefni með mismunandi
mettuðum og ómettuðum omega-3
og omega-6 fitusýrum, kólesteróli
o.fl. Grænmeti og ávextir hafa
trefjaefni og mikinn fjölda heilsu-
bótarefna en virkni þeirra og áhrif
á heilsufar eru smám saman að
koma í dagsljósið. Þessi náttúruefni
í jurtunum geta heft óeðlilegan
frumuvöxt, hindrað myndun bólgu-
vaka o.m.fl. Það er því mikilvægt að
rannsaka betur hvaða
náttúruefni í grænmeti
og ávöxtum fela í sér
mögulega heilsubót.
2. Hjálparefni eða
auk(a)efni í mat: Þetta
eru t.d. litarefni,
bragðefni, mygluvarn-
arefni, rotvarnarefni,
þriðja kryddið (MSG)
o.fl. Rotvarnarefni eru
mikilvæg til að forðast
skemmdir af völdum
baktería en notkun
rotvarnarefna getur
verið varasöm, of mik-
ið nítrí getur t.d. leitt til myndunar
á nítrósamínum sem geta valdið
magakrabbameini. Þriðja kryddið
er einnig mjög vandmeðfarið því
margir neytendur þola alls ekki
þetta efni, ofnæmisviðbrögð geta
verið mjög alvarleg.
3. Óæskileg og skaðleg að-
skotaefni í mat. Þessi efni eru t.d.
skordýraeitur og illgresiseitur sem
geta verið í grænmeti, ávöxtum og
víðar. Þá eru vaxandi áhyggjur af
fleiri efnum sem flokkast sem
hormóna-hermar en það eru efni
sem virka sem hormónar og geta
borist í matinn úr umhverfinu.
Skaðlegir hormóna-
hermar í mat
Hormóna-hermar eru efni sem
virka á hormónaviðtaka og raska
eðlilegri stjórnun á starfsemi horm-
óna. Á meðal þessara efna eru talöt
(phthalates), alkylphenol og fleiri
efni. Alkyl phenolar, einkum
bisphenol A, eru öflugir hormóna-
hermar. Þessir hormóna-hermar
eru taldir ógna frjósemi og heilsu
manna. Bisphenol A er estrogen
hermir og tengist estrogen við-
tökum sem taka við boðum frá
kvenkynshormónum. Of mikið
magn estrogens eða estrogen-
herma getur raskað eðlilegum
þroska fósturs. Rannsóknir sýna að
bisphenol A á fósturskeiði getur
örvað vöxt á krabbameini í blöðru-
hálskirtli síðar á ævinni. Sýnt hefur
verið að bisphenol A á fósturskeiði
getur jafnframt valdið brjósta-
krabbameini í fullorðnum konum.
Hormóna-hermar finnast í mat og
drykk og víða í lofti og ryki innan-
húss. Þessir hormóna-hermar eru
t.d. mýkingarefni í plasti sem ber-
ast auðveldlega í mat og drykk úr
plastílátum. Ef plastílát er hitað
geta óæskileg efni borist enn frekar
í mat og drykk. Nauðsynlegt er að
athuga hvort feitmeti er í plastílát-
um, matarolíur, smjörlíki o.þ.h.
vörur. Þessir hormóna-hermar eru
margir fituleysanlegir og berast þá
auðveldlega út í feitmetið. Einfald-
asta leiðin til að draga úr mengun í
mat frá plasti er að nota meira
matarílát úr gleri, keramik eða
stáli.
Notkun á plasti við eldamennsku
og geymslu á mat getur valdið því
að þessir skaðlegu hormóna-
hermar berist úr plastinu í matinn.
Almennar ráðleggingar varðandi
öruggari notkun á plastvörum við
matreiðslu:
Forðist að nota plastílát í ör-
bylgjuofni. Skaðleg efni geta borist
úr plasti þegar það er hitað. Notið
heldur ílát úr hitaþolnu gleri eða
keramik.
Notið ekki plast til að þekja mat-
inn í örbylgjuofninum, notið heldur
vaxpappír eða pappírsþurrku til að
þekja matinn.
Notið ekki barnapela úr poly-
arbónati heldur pela úr gleri eða
polyetyelen eða polypropylen.
Forðist að hita mat eða drykk í
plastílátum, það er heppilegra að
láta matinn kólna fyrst og hella síð-
an í hentug plastílát.
Eftir Sigmund
Guðbjarnason » Í matnum eru margs-
konar efni, lífs-
nauðsynleg næring-
arefni, hjálparefni sem
gera matinn öruggari en
einnig geta verið skaðleg
aðskotaefni í matnum.
Sigmundur
Guðbjarnason
Höfundur er prófessor emeritus.
Hvað er í matnum?
ÉG VAR stödd á
Rútstúni í Kópavogi á
þjóðhátíðardegi okkar
Íslendinga, þegar
Gunnar Ingi Birgisson
bæjarstjóri hélt sína
hátíðarræðu. Þar tal-
aði maður sem greini-
lega gerði sér góða
grein fyrir þeim vanda
sem blasir við þjóðinni.
Þykir mér mikil synd
að þessi maður skuli þurfa að fara
frá sem bæjarstjóri næststærsta
sveitarfélags landsins.
Þeir sem þekkja til sögunnar í ald-
anna rás vita það að allir miklir og
sterkir leiðtogar hafa verið umdeild-
ir. Það er vegna þess að þeir höfðu
kjark og þor til að taka erfiðar og
umdeildar ákvarðanir. Það er hægt
að sætta sig við og skilja að menn
sæti ábyrgð fyrir það sem þeir bera
ábyrgð á. Verra þykir mér þegar
maður eins og Gunnar Ingi þarf að
fara frá sem bæjarstjóri fyrir gjörðir
sem hann er engan veginn ábyrgur
fyrir. Eins og allir vita sem hafa set-
ið í sveitarstjórnum þurfa allir bæj-
arfulltrúar að skrifa undir ársreikn-
inga sveitarfélaganna og þar með
eru allir orðnir ábyrgir. Ég minnist
þess ekki í þau 12 ár er ég sat í bæj-
arstjórn Kópavogs að nokkur bæj-
arfulltrúi, hvorki í meirihluta né í
minnihluta, hafi neitað að skrifa und-
ir ársreikninga bæjarins.
Eins og flestum er kunnugt er nú
hart sótt að Gunnari Inga Birgissyni
bæjarstjóra vegna viðskipta Kópa-
vogsbæjar við fyrirtækið Frjálsa
miðlun, sem er í eigu dóttur Gunnars
og tengdasonar hans. Mál hafa nú
þróast þannig að hann ætlar að segja
af sér sem bæjarstjóri, jafnvel þó að
ekkert bendi til þess að þessi við-
skipti hafi verið ólögleg eða óeðlileg
á nokkurn hátt. Auk þess er ljóst að í
öllum tilvikum eru það embætt-
ismenn bæjarins sem hafa séð um
viðskiptin og samþykkt reikninga
frá fyrirtækinu.
Eftir að Gunnar tók við bæj-
arstjóraembættinu árið 2005 má
segja að hann beri meiri ábyrgð en
aðrir bæjarfulltrúar, þar sem hann
varð þá æðsti embætt-
ismaður bæjarins. Ekk-
ert bendir þó til þess að
hann hafi haft frum-
kvæði að áframhaldandi
viðskiptum við Frjálsa
miðlun enda er umfang
þeirra svipað í gegnum
hans bæjarstjóratíð og
þau höfðu verið í tíð for-
vera hans. Öllum bæj-
arfulltrúum var ljóst að
þessi viðskipti áttu sér
stað, enda er þetta ekki
í fyrsta skipti sem viðskipti Kópa-
vogsbæjar við Frjálsa miðlun hafa
verið rædd í bæjarráði og bæj-
arstjórn.
Ég tel að það sé mikill missir fyrir
alla Kópavogsbúa að Gunnar víki úr
embætti bæjarstjóra. Ég tel að það
hefði þurft meira til en viðskipti eins
fyrirtækis við bæjarfélagið, jafnvel
þótt um sé að ræða fyrirtæki í eigu
tengdasonar og dóttur Gunnars. Ég
veit ekki betur en að hvert svið innan
bæjarfélagsins sjái um sín markaðs-
mál sjálft, það sé ekki bæjarstjóri
sem taki ákvörðun varðandi þau. Ef
slík mál eru á borði bæjarstjóra hafa
hlutirnir breyst mikið frá því und-
urrituð hætti í bæjarstjórn 2006.
Mér þykir leitt að minnihlutinn í
bæjarstjórn Kópavogs skuli hreykja
sé af því að hafa komið Gunnar Inga
Birgissyni bæjarstjóra frá völdum af
þeirri einu ástæðu að bæjarfélagið
átti viðskipti við fyrirtæki sem sinnir
þjónustu sem bæjarfélagið þarf oft á
að halda. Skyldmenni bæjarfulltrúa
eiga ekki að njóta þess að vera skyld
viðkomandi bæjarfulltrúa en þau
eiga heldur ekki að gjalda þess eins
og mér virðist vera í þessu tilfelli.
Viðskipti Kópavogs –
hverjir bera ábyrgð?
Eftir Höllu
Halldórsdóttur
Halla Halldórsdóttir
»Eins og allir vita sem
hafa setið í sveit-
arstjórnum þurfa allir
bæjarfulltrúar að skrifa
undir ársreikninga og
þar með eru allir orðnir
ábyrgir.
Höfundu er fyrrverandi bæjarfulltrúi
í Kópavogi.
, ,