Saga - 1957, Síða 7

221
að Snorri Sturluson segir í formála Heims-
kringlu, að Ari hafi ritað „fyrstur manna hér
á landi að norrænu máli fræði, bæði forna og
nýja“. Sú sögn bendir til, að Ari hafi ekki
stuðzt við ritaðar heimildir á íslenzku, þegar
liann samdi Landnámu. Auk þess má heita loku
fyrir það skotið, að margir menn hafi verið
færir um að rita íslenzku svo snemma. Frem-
ur kemur til mála, að Ari eða Kolskeggur hafi
stuðzt við latnesk rit, því að það rekst ekki
á sögn Snorra. En ekki sjást þess þó nein merki,
að til hafi verið nein latnesk rit, sem líklegt
er, að hafi snert íslenzka sögu, nema e. t. v.
konungaævi Sæmundar hins fróða, sem menn
ætla, að verið hafi á latínu. 1 elztu staffræð-
inni — eða málfræðiritgerðinni, sem svo er oft
kölluð og er frá 12. öld, er gerður munur á
,áttvísi‘ og hinum spaklegu fræðum Ara. ,Átt-
vísi' mun þar merkja hreinar ættartölur, og
er hugsanlegt, að eitthvað hafi verið ritað af
þeim fyrir daga Ara, þótt Snorri geti þess
ekki. En yfirleitt eru þó engar líkur til, að rit-
aðar heimildir hafi orðið þeim Kolskeggi og
Ara að miklu liði við samningu Landnámu.
Rétt er, áður en munnlegar heimildir Land-
námuhöfunda verða ræddar, að athuga, hvern-
ig þjóðfélagsaðstæður voru til að semja slíkt
rit sem Landnáma er. Hún sýnir framúrskar-
andi staðþekkingu um allt land, og fáeinar
skekkjur staðfesta í rauninni aðeins þá reglu.
Getur enginn vafi á því leikið, að Landnámu-
höfundar hafa annaðhvort farið um allt land
eða talað við menn úr öllum landshlutum. En
samgöngur voru þá mjög lélegar, eins og kunn-
ugt er, hesturinn eina samgöngutækið, vegir