Saga - 1957, Síða 45

259
Að fenginni sönnun um tilvist kirkjugarðs,
sem aftur sannar miðaldatilveru bænhúss í
Hvammi, er sjálfsagt að friða þær grafir, sem
vænta má, að séu kringum húsgrunninn. Hin
uppteknu bein eru varðveitt í vísindalegu safni
í Reykjavík.
Áður en við skoðum Skallagröf í Hvammi
nánar, vil ég skjóta inn rannsóknarlítilli hug-
leiðingu um flutning bænhúss. Bænhús var ekki
brýnt á þessum jörðum, svo nærri kirkjum
Þverár og Flugumýrar, nema metnaður og f j ár-
afli nægði til. Flutningur forns bænhúss úr
Hvammi að Hjaltastöðum gat bæði stafað af
orðinni rýrnun Hvamms og átt þátt í frekari
skerðingu hans.
Hafi svo verið í Hvammi, sem víða var um
bænhús, að hluti jarðar, allt að 20 hundruðum,
hafi verið ánafnaður bænhúsinu til uppihalds
því, mundu umráð þess hluta hafa flutzt með
bænhúsinu undir þann, sem hélt Hjaltastaði, en
þeir hafa síðan á miðöldum verið metnir 80
hundruð að meðtöldu Hjaltastaðakoti. Það kot
fór í eyði um skeið eftir Stórubólu og var þá
nytjað frá Iijaltastaðahvammi fyrir 60 álna
landskuld, en hafði annars verið byggt frá
ómunatíð, segir í Jarðabók Á. M. Af jarðatöl-
um Hólastólsjarða virðist nokkuð óhætt að
álykta, að það sé þetta kot og ekkert annað, sem
heitir Kothvammur í ráðsmannsreikningum
stólsins 1388, sett í boðleið næst á eftir „Mið-
hvammi“, sem getur ekki táknað annað býli í
röðinni en núverandi Hjaltastaðahvamm. Eins
og annar Kothvammur er skiptur úr Helgu-
hvammi, Kotdalir tilheyra Hrafnadal, Kotnúp-
ur Núpi, Kotvogur Kirkjuvogi o. s. frv., liggur