Saga - 1985, Blaðsíða 140

138
HAUKUR PÉTUR BENEDIKTSSON
Konungur fól nújóni Þorlákssyni,formanni íhaldsflokksins, að
reyna að mynda stjórn. Honum tókst það ekki en í þess stað
myndaði Jón Magnússon stjórn. Kemur mönnum saman um að
Jón Magnússon hafi notið meira trausts utan íhaldsflokksins en
nafni hans Þorláksson. Nýja stjórnin naut hlutleysis þingmanna
úr Sjálfstæðisflokknum, einkum Bjarna frá Vogi, sem þó deildi
harðast allra á fjárlagafrumvarp stjórnarinnar þá um vorið. Jón
Magnússon varð forsætis-, dóms- og kirkjumálaráðherra en með
honum í stjórninni sátu þeir Magnús Guðmundsson atvinnu- og
samgöngumálaráðherra ogjón Þorláksson fjármálaráðherra.
2. Efnahagsmálin 1920-24
Viðskiptakjör íslendinga voru heldur slæm á fyrri hluta þriðja ára-
tugarins eins og sést af því að á árunum 1920-23 hreyfðist vísitala
viðskiptakjara á bilinu 55 til 80 stig miðað við 100 stig árið 1914.5
Að vísu varð veruleg lækkun á innflutningsverðlagi á árunum
1921 (40%) og 1922 (16%) en þar vó nokkuð á móti hækkun á
árunum 1920 (30%) og 1923 (7%). Mestu máli skipti þó stöðug
lækkun útflutningsverðlags öll fjögur árin. Verðlækkunin var
22% árið 1920 og 21 % 1921. Tvö seinni árin var hún 7% hvort ár.
Þegar við verðfallið bættist sölutregða hlutu að skapast miklir
erfiðleikar og þá sérstaklega hjá þeim sem stunduðu útflutning.
Þetta olli því að íslenska krónan lækkaði gagnvart gulli en hún var
samt látin fylgja þeirri dönsku fram til 1922. Röng gengisskráning
jók að sjálfsögðu erfiðleika útflutningsatvinnuveganna sem urðu
að standa undir háu verðlagi innanlands.
Óhagstæð þróun í efnahagsmálum þjóðarinnar bitnaði að sjálf-
sögðu einnig á ríkissjóði. Hann var rekinn með halla ár eftir ár og
varð að taka lán bæði innan lands og utan. Á þessum árum þótti
slíkt enn varhugaverðara en síðar varð og hlaut að reka að því að
menn reyndu að rétta af hallann sem og varð við fjárlagagerðina á
þinginu 1924. Þar kom íhaldsflokkurinn mjög við sögu og er því
ástæða til að líta á helstu stjórnmálahugmyndir flokksforystunnar
áður en vikið verður að fjárlagagerðinni. Rétt er þó að taka fram í
upphafi að íslendingar voru ekki einir um að glíma við efnahags-
5. Jón Sigurðsson 1974 (tafla).