Saga - 1985, Page 209

EINOKUNARVERSLUNIN A ÍSLANDI OG FINNMÖRKU 207
úttekt.78 Fyrirmælin um að sjá viðskiptavinum fyrir vörum virðast þannig
hafa orðið til þess að kaupmenn neituðu að viðurkenna óskilvísa skuldu-
nauta sem viðskiptavini sína. Fiskimennirnir lentu þannig í sömu aðstöðu
gagnvart kaupmönnum og gerist í frjálsum markaðsviðskiptum. Með
einokuninni tókst því ekki að koma í veg fyrir að fjöldi íbúanna bjó við þá
afkomu að lítt freistaði til búsetu í landshlutanum.
Embættismenn á Finnnrörku sáu að einokunin gekk ekki eins og til var
stofnað, en þeir voru ekki reiðubúnir til að viðurkenna að neitt væri
athugavert við sjálfa stefnuna. Þess í stað kenndu þeir fiskimönnum og
kaupmönnum um. Þeir töldu að kaupmennirnir stórgræddu á Finnmerk-
urversluninni þrátt fyrir lánsviðskiptin, og að þeir gætu vel veitt hagstæð-
ari verslunarkjör. Knag fógeti sagði að einokunarkaupmennirnir gerðu
ekki annað en að „mergsjúga og féfletta fátækan almúgann...“7‘) Fiski-
mennirnir hefðu líka getað framleitt meira ef þeir “...lægju ekki upp til
hópa í leti og ómennsku."80 í Speculum Boreale lýsir Lilienskiold Finn-
merkurbúum öðrum en Sömum þannig: „Iðjuleysi þykir þægilegt,
drykkjuskapur telst nauðsynlegur og brauðstritið telst hin versta
armæða..."81 Sérstaklega eru „norskar konur...óumræðilega latar“ og
mestur hluti dagsins fer í “þvaður og slaður".82 Þegar svo matföng þrýtur
..þá hlýtur annaðhvort haf eða land að hafa brugðist eða lélegri þjónustu
kaupmannsins er um að kenna...“83
Þessi umvöndunartónn sýnir einungis að embættismennirnir skildu
ekki ástæðurnar fyrir efnahagsvandamálum Finnmerkur. Lágt fiskverð
var ástæðan fyrir því að fiskimennirnir höfðu ekki meira upp úr sjósókn-
inni og því að kaupmennirnir höfðu lítinn hug á að veita mönnum vöruút-
tekt.
Nú á tímum má sjálfsagt segja að ríkið sjálft hefði átt að greiða fiski-
mönnum uppbætur, t.d. með því að láta þá fá ódýrt korn í skiptum fyrir
fiskinn. En fjárstyrkur handa heilu amti til langframa var mcira en ríki á
17. og 18. öld voru tilbúin að taka á sig.
Með þetta í huga er lítil ástæða til að lofsyngja eða áfellast hvort heldur
er embættismenn eða kaupmenn á Finnmörku á tímum einokunarversl-
unarinnar fyrir hlut þeirra, eins og stöku sagnfræðingar hafa gert. Með
einokunarstefnunni unnu embættismennirnir í þágu ríkjandi konungsætt-
ar. og kaupmennirnir reyndu að hagnast á verslun sinni. Hvorugum er
^8- Tronstad s. 177.
^9. Sama rit s. 176.
80. NNS IV s. 144.
8l- Sama rit s. 154.
82. Sama rit s. 148 og 154.
Sama rit s. 155.