SunnudagsMogginn - 29.11.2009, Page 51

29. nóvember 2009 51
Myndröðin að neðan er úr kaflanum um Mýrdalsjökul í bókinni Jöklar á Íslandi og sýnir nið-
urstöður líkanareikninga um myndun jökulsins. Áður en jökull huldi Kötlu gaus hún væntan-
lega upp úr stöðuvatni í öskjunni en eldstöðin er sú næststærsta á landinu.
Til hægri er þversnið Mýrdalsjökuls og Kötluöskjunnar. Jökullinn rís víða í um 1.300 metra
hæð og er allt að 700 metra þykkur.
Í köflunum um einstaka jökla landsins fjallar Helgi meðal annars um sögu rannsókna á
þeim. Í undirkaflanum „Jökulbotn og jarðfræði“ um Mýrdalsjökul segir meðal annars:
„Könnun á þykkt Mýrdalsjökuls og landslagi undir honum hófst sumarið 1955 með jarð-
sveiflumælingum á níu stöðum á hákolli jökulsins. Mælingar sýndu 300-400 m þykkan ís.
Árið 1977 var ísþykkt mæld með íssjá í nokkrum sniðum á jöklinum og kom þá í ljós hrika-
legt botlandslag. Á miðjum Mýrdalsjökli var ísinn 500-600 m þykkur og staðfesti að þar lá
mikil askja undir. Áður höfðu gervitunglamyndir (ERTS Landsat) sýnt yfirborðsform sem
sterklega bentu til þess að jökullinn hyldi mikla öskju.
Myndun jökuls og þversnið
Helgi hitti að máli einn af okkar kunnustu náttúru-
ljósmyndurum og falaðist eftir jöklamyndum. Þegar
ljósmyndarinn fékk útskýringu á því hvernig myndir
Helgi vildi sagði hann: Þessar myndir finnur þú ekki hjá
mér, þú verður að taka þær sjálfur.
„Það var rétt hjá honum,“ segir Helgi. „Á ferðum
mínum hef ég oft tækifæri til að taka myndir eins og ég
vil sjá og nota.“
Þegar ljósmyndunum er hrósað brosir Helgi hógvær
og segir að þær séu teknar með fræðslugildið í huga.
„En ég viðurkenni að ég er kominn með ljósmynda-
dellu og hef geysilega gaman af að taka myndir. Ég hef
engan áhuga á veiði og langar ekkert í golf; ég get alveg
eins veitt með myndavél.“
Jöklarnir rýrna hratt
„Jöklar rýrna nú hratt um alla jörð og sjávarborð hækk-
ar svo ógnar láglendi, vatnafar og loftslag breytist.
Spurningar og svör um jökla snerta því alla jarðarbúa
um ókomna tíð,“ skrifar Helgi í formála bókarinnar.
Hann segir tilgang bókarinnar vera þann „að segja sögu
þekkingar og skilnings á tilurð jökla og hegðun. Þannig
metum við verk þeirra. Rakinn er þráður frá fyrstu öld-
um Íslandsbyggðar til nútímarannsókna þegar hulunni
hefur verið svipt af landinu undir jöklunum. Einnig er
því lýst hvernig rannsóknir á sporum eftir jökla hafa
opnað augu manna fyrir síbreytilegu loftslagi jarðar. Að
lokum er lýst ítarlega jöklum á Íslandi“.
Helgi segist hafa reynt að skrifa auðlesinn texta með
einföldum skýringarmyndum, forðast torskilin fræði-
heiti og sett í viðauka töflur og staglkenndan fróðleik.
Myndheimur bókarinnar er afar forvitnilegur. Gömul
landakort, handrit og ljósmyndir frá löngu förnum
ferðalögum; myndir af frumkvöðlum og frásagnir af af-
rekum þeirra, í rannsóknum og uppgötvunum. Forn-
maðurinn Ötzi, sem fannst í bráðnandi jökli á mörkum
Austurríkis og Ítalíu, verður Helga að sögu rétt eins og
heildarlýsing Þorvalds Thoroddsens á Íslandi og jöklum
þess, fyrir rúmri öld, ferðir landpósta yfir jöklana,
sagnir af gömlum Kötlugosum og ótalmargt annað.
Eftir að hafa fjallað um jöklarannsóknir og tilurð jökla
og eðli fremst í bókinni fjallar Helgi um hina einstöku
stærstu jökla landsins. Hann flettir bókinni og þegar við
komum að Vatnajökli segir hann: „Þessi kafli er í raun
heil bók í sjálfu sér.“ Enda fær þessi stærsti jökull
landsins, og Evrópu, umfjöllun sem hæfir.
Í bókarlok birtir Helgi annál jöklarannsókna á Íslandi,
samantekt á ensku, einstaklega ítarlega skrá yfir sér-
heiti og atriðisorð. Þá eru einnig annálsbrot úr sögunni,
allt frá því að þrælar Ingólfs Arnarsonar fara yfir jökulár
á Suðurlandi við landnám til samtímans, en við árið
2009 segir: „Skeiðará hverfur úr farvegi sínum.“
Morgunblaðið/Rax
Helgi Björnsson jöklafræðingur og rithöfundur í ríki sínu, með myndavélina á snjóbjörtum jökli.