SunnudagsMogginn - 06.12.2009, Blaðsíða 32

32 6. desember 2009
F
yrir tveimur vikum birtist frétt í
Morgunblaðinu, skrifuð af Agli
Ólafssyni fréttastjóra, sem
þekkir vel til landbúnaðar, þar
sem fram kom að kúabúin í landinu væru
mjög skuldug og að fjármagnskostnaður
sérhæfðra kúabúa hefði hækkað um 319%
á síðasta ári. Ástæðan væri sú að margir
bændur hefðu tekið erlend lán til fjárfest-
inga í nýjum fjósum.°
Framfarir í byggingu og rekstri fjósa
hafa verið ævintýralegar á undanförnum
árum og áratugum og ekki minni en í
byggingu og rekstri fiskiskipa eða t.d. í
prentun dagblaða. Í öllum tilvikum er um
að ræða fjárfestingu í nýrri tækni sem hef-
ur það að markmiði að skila betri fram-
leiðslu og auðvelda vinnu þeirra sem að
henni starfa. Sjómennskan hefur orðið
auðveldari með þeirri nýju tækni sem rutt
hefur sér til rúms í fiskveiðum. Prentun
Morgunblaðsins auðveldari með nýrri og
fullkominni prentvél, sem blaðið tók í
notkun fyrir nokkrum árum, og fjósa-
mennska er orð sem hefur fengið nýja
merkingu með þeirri nýju tegund fjósa
sem komið hafa til sögunnar á und-
anförnum árum og mjaltaþjónunum, sem
þeim fylgja.
Fjós eru skemmtilegur vinnustaður en
þar fer jafnframt fram frumframleiðsla á
einni mikilvægustu fæðutegund lands-
manna. Hagkvæmur rekstur fjósanna er
jafnframt forsenda fyrir umfangsmikilli
úrvinnslu í vinnslustöðvum landbúnaðar-
ins og lykilþáttur í rekstri matvöruverzl-
ana og stórmarkaða. Þess vegna eru fjósin,
stór og smá, einn af grundvallarþáttunum
í atvinnulífi landsmanna.
Lausagöngufjós voru komin til sög-
unnar á sjötta áratug 20. aldarinnar og
umræður um kosti þeirra og galla fóru
fram í blöðum og tímaritum sem gefin
voru út um landbúnaðarmál. Sumarið
1955 skoðaði ég stórt fjós á Skáni í Svíþjóð
sem að vísu byggðist ekki á lausagöngu en
tvennt vakti sérstaka athygli: annars veg-
ar vélræn hreinsun flóra sem fram fór á
nokkurra mínútna fresti (og nú er orðin
algeng hér) og hins vegar hreinlæti sem
var til algerrar fyrirmyndar þar sem vatni
var sprautað á veggi og gólf með reglulegu
millibili en hvort tveggja var klætt með
einhvers konar gúmmíefnum. Með þess-
um hætti var fjósið nánast tandurhreint
öllum stundum. Þegar nútímaleg fjós eru
skoðuð á Íslandi í dag skortir að mínu
mati einna helzt á að náðst hafi nægi-
legur árangur í hreinlæti. Þegar ég
skoða slík fjós nú verður mér alltaf
hugsað til þessa fjóss á Skáni
forðum daga. Það ætti að vera
hægt að ná betri árangri í hreinlæti í ís-
lenzkum fjósum þótt sums staðar sé það til
fyrirmyndar.
Tæknilegar framfarir í skipulagi og
byggingu fjósa hafa verið örar á rúmlega
hálfri öld. Um miðja 20. öldina voru kýr
yfirleitt handmjólkaðar þótt mjaltavélar
væru að ryðja sér til rúms. Svo tóku
mjaltavélarnar yfir. Í kjölfar þeirra komu
mjaltagryfjur, sem eru víða í fjósum nú, en
síðustu árin hafa mjaltaþjónar rutt sér til
rúms. Þeir hafa veitt kúabændum frelsi
sem þeir höfðu ekki áður þegar þeir voru
bundnir við mjaltir snemma að morgni og
um kvöldmatarleyti.
Nú halda sumir því fram að þau vanda-
mál sem sumir kúabændur eiga við að
stríða vegna mikilla fjárfestinga í nýjum
fjósum séu til marks um að of langt hafi
verið gengið í tæknivæðingu kúabúa og
færa má rök að því að fjárhagsleg afkoma
fjósareksturs sem byggist á mjaltagryfjum
sé sízt verri en þeirra sem byggjast á
mjaltaþjónum. Snýst þetta ekki fyrst og
fremst um að bændur hafi fengið ranga
ráðgjöf hjá fjármálafyrirtækjum sem hafa
ráðlagt þeim að taka erlend lán í stað inn-
lendra þótt tekjur þeirra séu í innlendri
mynt en ekki erlendri?
Hitt er svo annað mál að í mörgum til-
vikum er framleiðslugeta fjósanna og
mjaltaþjónanna meiri en viðkomandi
kúabú þarf á að halda. Alveg með sama
hætti og hægt væri að prenta mun fleiri
blöð í prentsmiðju Morgunblaðsins en gert
er. Það er víðar en í fjósum sem fram-
leiðslugetan er ekki fullnýtt!
Þess vegna er það áleitin spurning hvort
næsta skref í frekari hagræðingu í íslenzk-
um landbúnaði á ekki einmitt að vera að
nýta betur þau nútímalegu fjós sem byggð
hafa verið upp á undanförnum árum. Að
bændur sem reka kúabú en hafa ekki
byggt upp slík fjós og hinir sem það hafa
gert semji sín í milli um að kýrnar verði
hýstar og mjólkaðar á þessum mikilvirku
framleiðslustöðvum. Það mundi auka
hagkvæmni í rekstri beggja aðila.
Kunnugir menn í sveitum segja að þótt
fjárhagslegu rökin fyrir þessu fyr-
irkomulagi séu augljós komi sveitarígur í
veg fyrir að það verði að veruleika. Slíkur
rígur er ekki bundinn við sveitir. Það hef-
ur frá upphafi verið fjárhagslega hag-
kvæmt fyrir útgefendur bæði Morg-
unblaðsins og Fréttablaðsins að prenta
síðarnefnda blaðið í prentsmiðju Árvakurs
hf. þótt það hafi ekki verið gert. Hvort
sem um er að ræða fjósarekstur eða blaða-
rekstur er það að lokum hinn fjárhagslegu
veruleiki sem knýr menn til samstarfs.
Kúabændur á Íslandi hafa sýnt að þeir
eru framsæknir þótt ég kunni að vísu ekki
að meta hugmyndir sumra þeirra um að
flytja inn norskar kýr en það er önnur
saga. Þeir sem fylgdust með dauðateygjum
sauðfjár í mæðiveikinni eru tortryggnir á
slíkar hugmyndir. Uppbygging nútíma-
legra fjósa með mjaltaþjónum er mik-
ilvægur þáttur í því að gera mjólk-
urframleiðsluna eins hagkvæma og kostur
er. Thor Jensen hefði verið fljótur að til-
einka sér þessa tækni á Korpúlfsstöðum.
Bændur eiga ekki að láta hinar talandi
stéttir í Reykjavík, sem skilja ekki mik-
ilvægi fjósa sem framleiðslueiningar í
grundvallaratvinnuvegum þjóðarinnar,
kaffæra sig með tali. Þeir eiga að snúa vörn
í sókn í krafti nútímavæðingar í búrekstri
svo að sveitir landsins blómstri á ný.
Fjós eru mikilvæg framleiðslueining
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
É
g vil ekki að hann deyi. Geriði það, ekki láta
hann deyja!“ biður tárvot táningsstúlka meðan
hún horfir angistarfull á unnusta sinn alblóð-
ugan á sjúkrabörum.
„Hann deyr ekki. Þeir munu gera allt sem í þeirra valdi
stendur,“ segir vinkona hennar hughreystandi.
„En þeir finna engan hjartslátt,“ heldur stúlkan áfram.
Það er vonleysi í röddinni.
„Hafðu ekki áhyggjur. Hann verður fluttur með þyrlu,“
segir vinkonan.
„Ég verð að fara með honum.“
Ótti táningsstúlkunnar, Patty Bredehoft, reyndist því
miður ekki ástæðulaus. Unnusti hennar, hinn 18 ára gamli
Meredith Hunter, lést af sárum sínum.
Andartökum áður voru Hunter og Bredehoft í góðri
sveiflu uppi við sviðið á tónleikum The Rolling Stones á
Altamont-kappakstursbrautinni í Kaliforníu. Ekkert var
þeim fjær en dauðinn. Ást og áhyggjuleysi hippatímans
svifu yfir vötnum. Ekkert átti að geta farið úrskeiðis.
En það lá eitthvað í loftinu þetta kvöld. Skyndilega
reyndi hópur tónleikagesta, þeirra á meðal Hunter, að
komast upp á sviðið. Áhlaupið var illa séð og hópur Vít-
isengla, sem önnuðust öryggisgæslu á tónleikunum, gekk
á milli og hrinti fólkinu til baka. Æsingur greip um sig og
einn Vítisenglanna tók um höfuð Hunters og sló til hans.
Hann hrökklaðist inn í mannfjöldann.
Mick Jagger, söngvari The Rolling Stones, varð var við
átökin, stöðvaði hljómsveitina um stund og bað tónleika-
gesti um að róa sig niður. Síðan taldi hann í næsta lag,
Under My Thumb. Bredehoft reyndi að hafa hemil á unn-
usta sínum og þrábað hann að fylgja sér til baka. En það
varð engu tauti við hann komið. Hunter var í mikilli geðs-
hræringu og dró skammbyssu úr pússi sínu. Vítisengl-
arnir urðu þess varir og einn þeirra kastaði sér yfir hann
og lagði til hans með hnífi. Þessi atburðarás náðist á
myndband en verið var að taka tónleikana upp vegna
heimildarmyndar um The Rolling Stones, Gimme Shelter.
Ekki er vitað hvers vegna Hunter og Vítisenglunum
lenti saman en sumar heimildir herma að „Englarnir“ hafi
haft samband þeirra Bredehofts í flimtingum. Hunter var
þeldökkur en Bredehoft ljós á brún og brá.
Jagger sá að ekki var allt með felldu, stöðvaði tón-
leikana aftur og óskaði eftir lækni og sjúkrabíl. Hunter var
fluttur alblóðugur á brott en var úrskurðaður látinn áður
en hann komst á sjúkrahús. Krufning leiddi í ljós að hann
hafði verið stunginn fimm sinnum. Talsvert magn met-
amfetamíns var í blóðinu. Stónsararnir vissu ekki ná-
kvæmlega hvað hafði gerst og ákváðu að halda tónleik-
unum áfram til að koma í veg fyrir uppþot. Raunar
fullyrðir einn Vítisenglanna, Sonny Barger, að hann hafi
hótað Keith Richards gítarleikara lífláti héldi sveitin ekki
áfram að spila. Engin vitni voru að því. Hljómsveitin var
ekki upplýst um dauðsfallið fyrr en eftir tónleikana.
Alan Passaro, 21 árs gamall liðsmaður Vítisengla, var
ákærður fyrir verknaðinn. Hann bar við sjálfsvörn og var
sýknaður á grundvelli upptökunnar, þar sem Hunter sést
draga upp byssuna. Lífi Passaros lauk einnig með voveif-
legum hætti en hann fannst látinn í vatnsgeymi sextán ár-
um síðar með tíu þúsund dali í vasanum. Aldrei var sann-
að hvort dauða hans bar að með saknæmum hætti.
Skömmu eftir andlát Hunters höfðaði móðir hans mál á
hendur The Rolling Stones og krafðist 500.000 dala í
skaðabætur. Málinu lauk með dómsátt og greiðslu frá
hljómsveitinni upp á 10.000 dali.
Mikið hefur verið rætt og ritað um dauða Merediths
Hunters gegnum tíðina og ganga sumir svo langt að full-
yrða að gjörningurinn hafi markað endalok hippa-
hugsjónarinnar og sakleysisins.
orri@mbl.is
„En þeir
finna engan
hjartslátt“
Á þessum degi
6. desember 1969
Vítisengillinn Alan Passaro stingur grænklæddan Meredith
Hunter til bana. Patty Bredehoft stendur varnarlaus hjá.
Hunter var í mikilli geðs-
hræringu og dró skamm-
byssu úr pússi sínu. Vít-
isenglarnir urðu þess varir
og einn þeirra kastaði sér yfir
hann og lagði til hans með hnífi.
Meredith HunterMick Jagger