SunnudagsMogginn - 07.03.2010, Síða 16

16 7. mars 2010
N
okkuð hefur verið deilt um á
hvaða tímapunkti íslenska
bankahrunið varð óumflýj-
anlegt. Algengasta söguskýr-
ingin er sú að með falli Lehman Brothers
hafi lánalínur bankanna lokast og þar
með hafi þeim verið allar bjargir bann-
aðar. Lánalínur íslenskra fjárfestingafyr-
irtækja á erlendri grundu lokuðust þó
mun fyrr en í tilfelli íslensku bankanna.
Afleiðingin varð auðvitað sú að íslensku
bankarnir fengu stór félög á borð við
Milestone og Baug í fangið snemma árs
2008. Talsvert hefur verið rætt og ritað
um gjaldfellingar lána Milestone og
tengdra félaga hjá erlendum bönkum.
Glitnir kom Milestone til bjargar
snemma á árinu 2008 og lánaði félaginu
250 milljónir evra – gjaldeyri sem bank-
inn þurfti líklegast sjálfur sárlega á að
halda. Eftir á að hyggja kunna aðgerðir
bankanna að virðast undarlegar, en lík-
lega töldu bankarnir nauðsynlegt að
koma stóru íslensku fjárfestingafélög-
unum til bjargar – til að halda íslenska
hagkerfinu á floti.
Lánveitingar bankanna til tengdra að-
ila hafa verið mikið ræddar í kjölfar
bankahrunsins. Því er vert að velta fyrir
sér hvort bankarnir hafi sýnt viðleitni til
að draga úr slíkum æfingum, og á hvaða
tímapunkti það var gert. Einnig er vert
að huga að því hvernig áhættu bankanna
gagnvart einstökum viðskiptavinum var
háttað. Gjaldþrotaskipti stórra fjárfest-
ingafélaga hér á landi hafa leitt í ljós að
gríðarmiklar fjárhæðir voru lánaðar til
fyrirtækja, sem voru annaðhvort form-
lega eða óformlega vensluð bönkum sem
lánuðu þeim.
Vildu þrengja lánaheimildir
Þegar neikvæðar skýrslur um íslensku
bankana bárust snemma árs 2006 urðu
þeir fyrir talsverðri ágjöf. Krónan veikt-
ist og hin skinhelgu matsfyrirtæki
rumskuðu. Þá námu heildareignir ís-
lenska bankakerfisins um fimmfaldri
landsframleiðslu Íslands.
Morgunblaðið hefur undir höndum
fundargerð stjórnar Glitnis frá 25. maí
2006, þar sem skýr vilji stjórnenda
bankans í þá veru að minnka áhættu
bankans kemur í ljós. Bjarni Ármanns-
son, þáverandi forstjóri, kynnti stjórn
bankans áætlanir um að þrengja lána-
heimildir bankans. Í greinargerð sem
skilað var til stjórnarmanna Glitnis segir
að engin skýr stefna sé fyrir hendi innan
bankans um hvernig eigi að fara með
stórar áhættuskuldbindingar bankans,
sem nemi yfir 15% af eiginfé hans. Fram
kemur í greinagerðinni að á þeim tíma
hafi verið miðað við að áhætta gagnvart
einstökum viðskiptavini megi ekki nema
meira en 20% af eigin fé bankans. Jafn-
framt mátti samanlögð áhætta gagnvart
öllum viðskiptavinum í flokki stærstu
áhættuskuldbindinga ekki nema meira
en 400% af eigin fé. Stór áhættuskuld-
binding er skilgreind sem áhætta sem
nemur 10% af eigin fé eða meira.
Þær tillögur sem sem lagðar voru fram
á stjórnarfundinum í maí 2006 miðuðu
við að áhætta gagnvart einstökum við-
skiptavini mætti ekki nema meira en
15% af eigin fé, og samanlögð áhætta
gagnvart viðskiptavinum, samkvæmt
10% reglunni sem er nefnd að ofan,
mætti ekki nema meira en 150%. Sam-
kvæmt heimildum Morgunblaðsins var
þetta gert til að bregðast við gagnrýni
matsfyrirtækja á áhættu bankans gagn-
vart stórum viðskiptavinum.
„We need the money“
Hannes Smárason sat í stjórn bankans á
þessum tíma. Á fundinum, sagðist
Hannes ekki geta sætt við þessar til-
lögur, og sagði: „We need the money.“
Hannes sagði sig raunar úr stjórn eftir
fundinn 25. maí, þar sem hann hafði
keypt sig inn í Straum-Burðarás og gat
þess vegna ekki setið í stjórn Glitnis
áfram.
Raunar eru reglur Fjármálaeftirlitsins
afar rúmar hvað þetta varðar. Þar segir
að áhætta gagnvart einum viðskiptavini
megi ekki nema meira en 25% af eigin
fé, og að heildaráhætta hæsta áhættu-
flokks (lánveiting sem nemur yfir 10% af
eigin fé) megi ekki nema meira en
800%.
Áhættuhlutföll yfir meðaltali
Á stjórnarfundi Glitnis 27. júní voru til-
lögurnar sem fram voru lagðar 25. maí
ræddar áfram. Samkvæmt fundargerð
voru þær þó ekki samþykktar, heldur
frestað til næsta stjórnarfundar. Í
greinagerð sem dreift var til stjórn-
armanna segir: „Standard & Poor’s
heldur fram að reglubundið hámark FME
um einstakar lánveitingar, 25%, sé sé af-
ar hátt í ljósi áhrifa á eigið fé bankans,
því ef eitt slíkt lán gjaldfellur gæti það
haft áhrif á getu bankans til uppfylla lág-
markskvaðir um eiginfjárhlutfall.“ Jafn-
framt kemur fram að samkvæmt Stand-
ard & Poor’s sé meðaltal stórra
lánveitinga evrópskra banka um 7% af
eigin fé þeirra. Í tilfelli Glitnis var hlut-
fallið 14%. Fjárfestingafélögin Baugur,
FL Group og Milestone eru nefnd í þessu
sambandi, í skýrslunni sem dreift var til
stjórnar.
Niðurstaða fékkst í nóvember
Niðurstaða náðist í málinu innan stjórn-
ar Glitnis í nóvember 2006. Að endingu
var samþykkt að áhætta gagnvart einum
viðskiptavini mætti ekki vera meiri en
20% og heildaráhætta ekki meiri en
200% af eigin fé. Með öðrum orðum,
einstakar áhættuskuldbindingar bankans
sem voru yfir 10% af eigin fé hans máttu
ekki vera samanlagt meiri en 200%.
Heimildamenn Morgunblaðsins innan úr
Glitni herma að þarna hafi stjórnendur
bankans þurft að gefa eftir gagnvart
hluthöfum sem sífellt juku hlut sinn í
bankanum á þessum tíma, það er að
segja FL Group.
Seglin þanin á ný
Sjá má á árshlutareikningum Glitnis á
síðari hluta árs 2006 og fyrri hluta árs
2007 að verulega hafði hægt á útlána-
vexti bankans. Vaxtatekjur voru minni
en áður, þó þóknanatekjur sýndu lít-
illega aukningu. Í apríl 2007 seldi Mile-
stone stærstan hlut sinn í bankanum til
FL Group. Á aðalfundi bankans fyrir árið
2006, sem var haldinn 20. febrúar 2007,
hélst stjórnin lítið breytt, nema að
Hannes Smárason tók þar sæti á ný. Ein-
ar Sveinsson var áfram stjórnarformað-
ur. Ríflega tveimur mánuðum síðar, eftir
að FL Group hafði náð undirtökum í
bankanum, var blásið til hluthafafundar
þar sem stjórninni var skipt út og Þor-
steinn M. Jónsson tók sæti stjórnarfor-
manns, og Einar Sveinsson, sem lengi
hafði setið í stjórn, fór þaðan. Jón Ásgeir
Jóhannesson, sem var áhrifamikill innan
FL Group, hafði náð undirtökum í bank-
anum. Í lok maí 2007 var eignarhlutur
FL Group í Glitni um 30%.
Bjarni Ármannsson lét af störfum sem
forstjóri og Lárus Welding tók við. Lárus
hafði getið sér gott orð hjá Landsbank-
anum í Lundúnum, en sérsvið hans voru
fyrirtækjalán og fjárfestingabanka-
starfsemi. Lítil breyting sást á bókum
bankans við lok annars fjórðungs ársins
2007. Við lok þriðja fjórðungs sást hins
vegar að nýr forstjóri og eigendur höfðu
látið til sín taka, og ný útlán bankans og
kröfur á lánastofnanir höfðu aukist um
fjórðung og námu ríflega 2.000 millj-
örðum. Útlán höfðu aukist um 190 millj-
arða sumarið 2007. Fræg er yfirskrift
kynningar Glitnis á uppgjöri þriðja
fjórðuns: „Back on track“, eða Aftur á
beinu brautina. Stjórnendur Glitnis töldu
þannig bankann vera kominn á beinu
brautina með auknum útlánum, á sama
tíma og óveðursský hrönnuðust upp á
alþjóðlegum fjármálamörkuðum.
Harðnar á dalnum
Haustið 2007 benti margt til þess að
flestar dyr íslensku bankanna væru að
lokast. Fjármagnsmarkaðir þornuðu
upp. Glitnir var að sjálfsögðu engin und-
antekning þar. Síðla hausts 2007 til-
kynnti bankinn að hann hygðist efna til
allsherjarkynningarherferðar í Banda-
Svona var Glitnir
keyrður í þrot
Sumarið 2006 veltu stjórnarmenn Glitnis fyrir sér hversu áhættusækinn bankinn ætti að vera og
hvaða stefnu ætti að móta varðandi stórar áhættuskuldbindingar hans. Tímasetningin var skiljanleg
vegna þeirrar gagnrýni sem íslensku bankarnir höfðu orðið fyrir skömmu áður. Þegar nýir eigendur
tóku völdin í bankanum vorið 2007 var ákveðið að blása efnahagsreikning bankans út og auka
áhættuna í rekstrinum. Þessar ákvarðanir voru teknar á sama tíma og óveðursský hrönnuðust upp
á alþjóðlegum fjármálamörkuðum. Fjármagn var ekki ódýrt lengur.
Þórður Gunnarsson thg@mbl.is
Jón Ásgeir
Jóhannesson
Hannes
Smárason
Þorsteinn M.
Jónsson
Lárus
Welding
’
Í kynningu Lárusar kemur fram að ætlun Glitn-
ismanna sé að stækka lánabókina gríðarlega
fram til ársins 2009. Á einni glærunni kemur
fram að lánabókin eigi að nema 44,3 milljörðum evra
á árinu 2009, eða tæplega 4.000 milljörðum […]. Það
er því ljóst að 10 mánuðum fyrir hrun bankakerfisins
höfðu Glitnismenn lítinn hug á varfærinni og íhalds-
samri bankastarfsemi – þvert á móti átti að gefa allt í
botn til að komast í gegnum erfiðleikana.