SunnudagsMogginn - 07.03.2010, Blaðsíða 30

30 7. mars 2010
É
g held að við þurfum algjörlega
nýja nálgun á umræðuna um
kynbundið ofbeldi þar sem
áherslan er á mögulega ofbeld-
ismenn. Þannig þarf forvarnarstarfið í
auknu mæli að beinast að drengjum og
körlum á jákvæðan hátt þar sem undir-
strikuð er við þá virðing í samskiptum
kynjanna. Það er það eina sem getur dreg-
ið úr ofbeldinu. Við getum endalaust hvatt
stúlkur og konur til að passa sig en það
kemur ekki til með að breyta neinu, því
það er alltaf í höndum þess sem beitir of-
beldinu hvort það er framið eða ekki. Það
er langt því frá allir karlar sem beita of-
beldi en skemmdu eplin eru í þeirra hópi.
Mér finnst vitundarvakningin vera komin
þangað núna að fólk getur tekið við þess-
um skilaboðum, karlar skilja þetta og vilja
vera með í baráttunni og það er gríðar-
legur munur frá því sem áður var,“ segir
Guðrún Jónsdóttir, talskona Stígamóta.
Á alþjóðlegum baráttudegi kvenna á
morgun, 8. mars, verða liðin 20 ár síðan
Stígamót hófu starfsemi sína. Þessara
tímamóta verður, að sögn Guðrúnar,
minnst með margvíslegum hætti á árinu.
Venju samkvæmt verður ársskýrsla Stíga-
móta kynnt 8. mars og boðið til móttöku í
Sjóminjasafninu kl. 17-19 með ávarpi for-
sætisráðherra. Þriðjudaginn 9. mars verð-
ur haldin ráðstefna undir yfirskriftinni
Nauðganir og viðbrögð samfélagsins við
þeim. „Hápunktur afmælisársins verður
síðan mánudaginn 25. október þegar ætl-
unin er að endurtaka kvennafrídaginn á
35 ára afmælisári hans, en öll kvenna-
hreyfingin í landinu stendur þar að baki.
Tilgangurinn er að virkja allar konur á Ís-
landi til að fara út á götur, standa saman
og sýna að við líðum ekki að konur séu
beittar órétti,“ segir Guðrún og bendir á
að í tengslum við kvennafrídaginn verði
hér á landi haldin annars vegar alþjóðleg
kvennaráðstefna sem kvennahreyfingin
skipuleggi auk þess sem Stígamót standi
að ráðstefnu fyrir regnhlífasamtök nor-
rænu kvennaathvarfahreyfingarinnar.
Konur sérfræðingar í sjálfum sér
Aðspurð um starfið hjá Stígamótum síð-
ustu tvo áratugi segir Guðrún að frá stofn-
un hafi 5.347 einstaklingar nýtt sér þjón-
ustu Stígamóta, bæði konur, börn og
karlar. Tekur hún fram að börn sæki ekki
lengur aðstoð til Stígamóta eftir tilkomu
Barnahúss og bendir jafnframt á að oft sé
lítil skörun milli Stígamóta og Neyðar-
móttöku vegna nauðgana þar sem flestir
skjólstæðingar Stígamóta leiti þangað
vegna langtímaáhrifa kynferðisofbeldis
sem þeir urðu fyrir í æsku eða fyrir ein-
hverjum árum á meðan skjólstæðingar
Neyðarmóttökunnar komi vegna nýlegra
nauðgana.
„Fyrst eftir stofnun var aðsóknin gríð-
arleg enda ljóst að hér var um uppsafn-
aðan vanda í samfélaginu að ræða,“ segir
Guðrún og rifjar upp að stofnun Stígamóta
hafi á sínum tíma vakið nokkra mótstöðu í
samfélaginu þar sem margir hafi ekki vilj-
að viðurkenna að ljótleiki á borð við sifja-
spell og nauðganir fyrirfyndust í íslensku
samfélagi enda aldrei vinsælt að vera boð-
beri válegra tíðinda.
„Á sama tíma voru konur upp til hópa
fjúkandi reiðar yfir því að svona útbreitt
samfélagsmein hefði legið algjörlega í
þagnargildi öldum saman. Þær voru reiðar
við fagstéttirnar yfir því að hafa ekki sinnt
þessum málum og áttu erfitt með að skilja
að fagfólk á borð við sálfræðinga, fé-
lagsfræðinga, geðlækna, lögreglu, hjúkr-
unarfræðinga, presta og kennara hefðu
ekki numið þessar aðstæður. En hvernig
átti þetta fólk frekar en aðrir að vita að
ástandið væri svona slæmt? En einmitt af
því að enginn vissi þá voru brotaþolar
kynferðisofbeldisins endurskilgreindir
sem sérfræðingarnir og í því fólst mikil
valdefling,“ segir Guðrún og bendir á að
konur hafi á þessum tíma almennt ekki
verið álitnar vera sérfræðingar í sjálfum
sér.
Þolendur ávallt teknir alvarlega
„Strax á upphafsárum Stígamóta mót-
uðust þær vinnuaðferðir sem hér eru enn
hafðar í heiðri og felast í því að byggja á
þekkingu þeirra sem orðið hafa fyrir of-
beldinu. Við lítum á fólkið okkar sem heil-
brigða einstaklinga sem lent hafa í hræði-
legu ofbeldi og komist í gegnum þá
lífsreynslu og búa þess vegna yfir miklum
styrk. Einnig skiptir mjög miklu máli fyrir
konurnar sem hingað leita að finna að þær
eru teknar alvarlega,“ segir Guðrún og
undirstrikar að hjá Stígamótum sé aldrei
talað um „meinta“ nauðgun.
„Við höfum enga ástæðu til að trúa ekki
eða treysta ekki fólki sem kemur hingað,
enda kemur fólkið hingað fyrst og síðast
til þess að hjálpa sjálfu sér. Það kærir
sjaldnast. Því skyldi það koma hingað til
að bulla um eitthvað sem ekki hefur átt sér
stað?“ segir Guðrún og tekur fram að rauði
þráðurinn í öllu starfi Stígamóta sé öflugt
sjálfshjálparstarf.
Að sögn Guðrúnar hefur fjöldi þeirra
sem leita sér aðstoðar hjá Stígamótum á
síðustu árum haldist nokkurn veginn sá
sami milli ára. „Á síðustu árum hafa konur
og einnig nokkrir karlar úr vændi og
klámiðnaðinum bæst í hóp okkar fólks.
Þessi einstaklingar hafa nákvæmlega
sömu einkenni og annað fólk sem beitt
„Við þurf-
um nýja
nálgun“
Frá því Stígamót tóku til starfa 8. mars 1990 hafa
alls 5.347 einstaklingar nýtt sér þá aðstoð sem
þar er hægt að fá. Guðrún Jónsdóttir, talskona
Stígamóta, lætur sig dreyma um að hægt verði að
breyta Stígamótum í sólarhrings kvennaathvarf.
Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is
„Dagskrá ráðstefnunnar er hugsuð þannig
að nauðgunarmálum sé fylgt frá verknaði
og staldrað við á öllum stigum þar til
hugsanlegir dómar falla. Þeirri spurningu
er velt upp hvað gerist í meðförum hvers
stigs, hvort meðferðin sé viðunandi eða
hvort við getum hjálpast að við að bæta
hana,“ segir Guðrún. Vísar hún þar til ráð-
stefnu sem ber yfirskriftina Nauðganir og
viðbrögð samfélagsins við þeim og haldin
verður á Grand hóteli þriðjudaginn 9.
mars kl. 13-17 í tilefni af 20 ára afmæli
Stígamóta.
Auk Guðrúnar flytja framsögu þau Þór-
dís Elva Þorvaldsdóttir rithöfundur, Sæ-
unn Kjartansdóttir sálgreinir, Katrín Anna
Guðmundsdóttir jafnréttishönnuður, Þor-
björg Inga Jónsdóttir hæstaréttarlögmað-
ur, Stefán Eiríksson, lögreglustjóri á höf-
uðborgarsvæðinu, Valtýr Sigurðsson
ríkissaksóknari og Ragnheiður Harðar-
dóttir settur héraðsdómari, auk þess sem
dómsmálaráðherra mun ávarpa samkom-
una.
Meðal þess sem til umfjöllunar verður
á ráðstefnunni eru brotalamir í rannsókn
og meðferð kynferðisbrotamála, aðkoma
réttargæslumanna að nauðgunarmálum,
hlutverk og verkefni lögreglu í nauðg-
unarmálum, aðkoma embættis ríkis-
saksóknara að nauðgunarmálum og með-
ferð nauðgunarmála fyrir dómi.
„Hið illvinnanlega vígi er réttarkerfið,
sem er afskaplega illa hannað til að
vernda konur fyrir mannréttindabrotum.
Það er alveg með ólíkindum að bera sam-
an tölur yfir nauðgunardóma við þann
fjölda kvenna sem leitar sér hjálpar
vegna nauðgana annars vegar hérna og
á hins vegar á Neyðarmóttökunni. Við
fáum vitneskju um 200-300 nauðganir
á hverju einasta ári, en á sama tíma
eru aðeins 5-15% þeirra mála sem
koma inn á borð til okkar kærð til lög-
reglu.
Á tímabilinu 1997-2006 fóru að með-
altali aðeins fimm nauðgunarmál í
gegnum alla héraðdóma landsins og
aldrei fleiri en þrjú mál á ári í gegnum
Hæstarétt. Þessar tölur eru í æpandi
mótsögn við það að við séum réttarríki
sem verndi þegnana fyrir glæpum.
Stundum finnst mér að löggjöfin sé
varla pappírsins virði þegar hún virkar
ekki,“ segir Guðrún og tekur fram að
um sé að ræða sameiginlegt vandamál
á öllum Norðurlöndunum og í Evrópu.
„Einhvern veginn virkar þetta á mig
eins og svikamylla þó ég geti ekki bent
á neinn svikara. Þegar Neyðarmóttakan
var stofnuð og sýnatökur urðu mjög
faglegar þá héldum við að dómum
myndi fjölga, en það gerðist ekki.
Nefna má djúpstæða tortryggni í garð
kvenna sem segja frá nauðgunum og
að sjálfsögðu eðli þessara glæpa sem
fara fram þar sem engin vitni eru og
konur leita sér hjálpar seint eða aldrei.
Þannig að það verður aldrei auðvelt að
ná utan um þessa menn og þennan
málaflokk. Við megum samt ekki gefast
upp. Við verðum að hugsa upp á nýtt.“
Segir réttarkerfið hið
illvinnanlega vígi