SunnudagsMogginn - 07.03.2010, Side 31

7. mars 2010 31
hefur verið ofbeldi og oft miklu ýktari.
Það fólk á oft einnig sögu um kynferðislegt
ofbeldi fyrr á ævinni.“
Krafa um kynferðislegt sjálfræði
Eitt af því sem lítið sem ekkert hefur
breyst á umliðnum tuttugu árum er, að
sögn Guðrúnar, sú staðreynd að flestir
brotaþolar kynferðislegs ofbeldis glíma
við skömm, lélega sjálfsmynd og sekt-
arkennd í kjölfar ofbeldisins. „Við eyðum
tvöþúsund klukkutímum á ári í að reyna
að leiðrétta þessar ranghugmyndir. Það
endurspeglast líka í því að fólk leitar sér
seint hjálpar og reynir oft ekki að kæra
glæpamenn. Konur eru þannig sjálfar að
bera sektina á því að einhver ákvað að
meiða þær sem er fráleitt, því nauðgun er
þá og því aðeins nauðgun að hún sé framin
gegn vilja þess sem er nauðgað, annars er
það ekki nauðgun. Hvernig getur sú hin
sama þá nokkurn tímann borið ábyrgina
sama í hvaða ástandi hún var? Krafan sem
við hljótum að gera er kynferðislegt sjálf-
ræði við allar aðstæður. Hvort sem konan
er drukkin, dópuð, í áfengisdái, barn eða
fötluð, þá hlýtur það að vera viðmiðið að
kynlíf, eins yndislegt og það er, eigi þá og
því aðeins rétt á sér að það sé öruggt að
báðir vilji það.“
En hvernig sér Guðrún framtíð Stíga-
móta fyrir sér? „Við eigum okkur draum
um að stofna nýtt kvennaathvarf og gera
Stígamót þannig að athvarfi. Með því vilj-
um við bregðast við þrenns konar þörf. Í
fyrsta lagi erum við í dag ekki með sólar-
hringsopnun en þyrftum að hafa hana. Í
öðru lagi hefur reynslan sýnt það að konur
sem eru að brjótast út úr vændi og mansali
eiga oft ekki samleið með konunum í
Kvennaathvarfinu og það þarf að stofna
fyrir þær athvarf.
Vilja yfirtaka Neyðarmóttökuna
Og í þriðja lagi myndum við vilja taka yfir
Neyðarmóttökuna þar sem við sinnum nú
þegar fleiri nauðgunarmálum en hún.
Tryggja þyrfti að fagleg þjónusta yrði á
engan hátt skert, sama fagfólk ynni vinn-
una, bara í umhverfi sem byggðist á þörf-
um notendanna. Þá værum við með sólar-
hringsþjónustu fyrir þessa þrjá hópa,
Stígamótafólk, konur sem hefur verið
nauðgað og konur sem hafa verið í
vændi,“ segir Guðrún og tekur fram að
draumurinn væri að geta þegar á þessu ári
tekið yfir gamalt gistihús með mörgum
herbergjum, skoðunarherbergi fyrir
Neyðarmóttökuna, góðu eldhúsi og
stórum sal þar sem aðstaða væri fyrir
hópastarf og fræðslukvöld. Að sögn Guð-
rúnar hefur hún þegar rætt hugmyndina
við félagsmálaráðherra sem virðist hrifinn
af henni og nú bíði hún eftir viðtali við
heilbrigðisráðherra og vonist til þess að
hún taki einnig vel í hugmyndina.
„Jafnframt myndi ég vilja endurvekja
starf Stígamóta úti á landi, en til þess að
það sé hægt þurfum við fleira starfsfólk.
Við höfum á síðustu árum reglulega boðið
upp á viðtalsþjónustu víðs vegar um land-
ið og alls ekki getað annað eftirspurninni.
Við urðum hins vegar að hætta með þá
starfsemi og segja tveimur starfskonum
upp á síðasta ári þar sem ríkisframlög til
Stígamóta lækkuðu um 10% á árinu 2010 á
sama tíma og frjáls framlög hafa nánast
horfið. En þó þröngt sé í búi þá er það ekki
afsökun fyrir því að sinna ekki þeim sem
þurfa á hjálp að halda enda held ég ekki að
það sé vilji neins.“
Óréttur brýnir mig til dáða
Af öðrum málefnum sem Guðrún vildi
óska að hægt væri að sinna betur er kyn-
ferðisleg áreitni eitt. „Hún getur haft mjög
alvarlegar afleiðingar, en hverfur gjarnan í
skuggann af nauðgunum og sifjaspellum af
því að kynferðisleg áreitni hljómar ekki
eins alvarlega. En í henni getur falist gíf-
urleg valdníðsla og því fylgt mjög alvar-
legar afleiðingar.“
Ekki er hægt að sleppa Guðrúnu án þess
að spyrja hana hvað haldi henni gangandi í
starfinu og hvort hún verði aldrei þreytt á
því að lifa og hrærast í heimi afleiðinga
kynbundins ofbeldis. „Óréttur brýnir mig
og eflir mig til dáða. Í hvert sinn sem ég
finn að hlutirnir eru ekki eins og þeir eiga
að vera þá styrkir það í mér baráttukon-
una. Ég held að ég hafi nært glóðina í mér
með því að sitja ekki við eldhúsborðið
heima og væla yfir vonsku heimsins held-
ur leitast við að breyta honum. Þegar mér
finnst að það takist að einhverju marki þá
veitir það mér ómælda starfsgleði. Og
þetta á ekki bara við um mig, því ég er
ekki ein á Stígamótum. Við erum hér
hörkugengi þrautþjálfaðra kvenna. Vinn-
an okkar byggir á því að við vinnum sam-
an sem samhent teymi þar sem gagn-
kvæmt traust verður að ríkja.“
„Krafan sem við hljótum að gera er kynferð-
islegt sjálfræði við allar aðstæður. Hvort
sem konan er drukkin, dópuð, í áfengisdái,
barn eða fötluð, þá hlýtur það að vera við-
miðið að kynlíf, eins yndislegt og það er,
eigi þá og því aðeins rétt á sér að það sé
öruggt að báðir vilji það,“ segir Guðrún
Jónsdóttir, talskona Stígamóta.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
’
Við höfum enga
ástæðu til að trúa
ekki eða treysta ekki
fólki sem kemur hingað,
enda kemur fólkið hingað
fyrst og síðast til þess að
hjálpa sjálfu sér. Það kærir
sjaldnast. Því skyldi það
koma hingað til að bulla um
eitthvað sem ekki hefur átt
sér stað?
„Konurnar sem vinna hjá Stígamótum
eru algjörar hetjur. Þær hafa breytt lífi
mínu til hins betra, því það er ómet-
anlegt að fá þann stuðning og skilning
sem ég hef fengið þar. Eftir að hafa unnið
með sjálfa mig hjá Stígamótum hef ég
öðlast sjálfsvirðinguna aftur, sé sjálfa mig
í jákvæðu ljósi, hef öðlast trú á sjálfri mér
aftur og aftur fengið áhuga á lífinu,“ segir
Aníta sem leitaði fyrst til Stígamóta árið
2006 og hefur síðan þá verið í reglulegum
viðtölum og tekið þátt í hópastarfi með
öðrum brotaþolum kynferðisofbeldis.
„Þegar ég var 15 ára var mér og vin-
konu minni byrlað ólyfjan og okkur síð-
an hópnauðgað af fjórum fullorðnum
karlmönnum,“ segir Aníta þegar hún er
spurð hvers vegna hún hafi leitað til
Stígamóta. Tekur hún fram að ofbeldið
hafi haft víðtæk áhrif á líf sitt, án þess að
hún hafi í fyrstu gert sér almennilega
grein fyrir því. „Fyrst á eftir var ég í al-
gjörri afneitun og vildi ekki viðurkenna
fyrir sjálfri mér að það væri eitthvað að.
Á sama tíma leitaði ég mér aðstoðar hjá
fjölda sálfræðinga vegna þess að ég var að
glíma við þunglyndi og sjálfsvígshugs-
anir auk þess sem lífgleðin og sjálfsvirð-
ingin var í molum. Ég tengdi þessa van-
líðan hins vegar ekki við nauðgunina,“
segir Aníta og rifjar upp að það hafi verið
fyrir tilviljun í viðtali hjá einum sálfræð-
ingi sem hún minntist á nauðgunina og
þá hafi sá bent henni á samhengi hlut-
anna.
„Þegar ég leitaði til Stígamóta, um ári
eftir nauðgunina, var ég komin í algjör
þrot með sjálfa mig. Ég vissi ekki við
hverju ég ætti að búast hjá Stígamótum,
en þar fékk ég fullkomin skilning. Það
var svo gott að geta talað við einhvern
sem vissi nákvæmlega hvað ég væri að
ganga í gegnum og hafði sjálf reynslu af
því að vera í sömu sporum og ég.“
Að sögn Anítu hjálpaði það henni
einnig að taka þátt í hópastarfinu og
heyra þar reynslu annarra brotaþola
kynferðisbrota. „Það er einhvern veginn
svo miklu auðveldara að sjá í tilfelli ann-
arra að um ofbeldisverk hafi verið að
ræða sem brotaþolinn ber ekki ábyrgð, á
meðan maður er sjálfur að burðast um
með sektarkennd vegna þess sem kom
fyrir mann sjálfan,“ segir Aníta.
Spurð hvernig hún hafi það í dag tekur
Aníta fram að hún sé enn að glíma við
sektarkenndina, skömmina og sjálfs-
ásökunina sem eru velþekktar afleiðingar
nauðgana. „Svona ofbeldi hefur áhrif á
hvern einasta þátt í lífi manns. Ég er viss
um að þetta verði eitthvað sem ég þurfi
að glíma við alla ævi og maður þarf stöð-
ugt að vera á varðbergi til þess að láta
þessa reynslu ekki aftra sér í lífinu. Það
er líka svo ósanngjarnt að eiga þetta lífs-
tíðarverkefni fram undan út af einu
kvöldi sem fór illa,“ segir Aníta. Hún er í
dag í fullri vinnu og í námi með til þess
að undirbúa sig undir að geta sest aftur á
skólabekk fyrir alvöru með haustinu.
Fékk aftur trú á lífið
„Ég leitaði mér fyrst aðstoðar hjá Stíga-
mótum árið 1998 í kjölfar nauðgunar.
Fyrsta árið var ég í reglulegum viðtölum
hjá starfskonum Stígamóta og þær veittu
mér ómetanlega aðstoð,“ segir Eva sem
var tæplega þrítug þegar henni var nauðg-
að. Hún hefur síðan þá reglulega mætt í
viðtöl til Stígamóta og á síðustu árum tek-
ið þátt í sjálfshjálparhópi.
Beðin að rifja ofbeldisatvikið upp segir
Eva að hún hafi verið úti að skemmta sér.
„Kunningi minn, sem var eins og ég undir
áhrifum, bauðst til þess að fá vin sinn til að
keyra mig heim, en sá keyrði okkur hins
vegar heim til kunningja míns og keyrði í
burtu. Ég var þá orðin mjög veik og hafði
farið út úr bílnum til að æla. Kunningi
minn bauð mér að koma inn til að hressa
mig við, en ég tjáði honum að ég vildi fara
beint heim. Hann bauðst þá til að hringja á
leigubíl fyrir mig þannig að ég fór með
honum inn. Þegar við komum inn réðist
hann á mig. Ég byrjaði á því að berjast á
móti, en það virtist bara espa hann upp.
Ég gafst því fljótlega upp á að veita mót-
spyrnu og hugsaði um það eitt að lifa af,
því mér leið eins og ég væri í lífshættu. Ég
slapp með rifin föt og áverka á kynfærum,
sem var ekki nægilegt ofbeldi samkvæmt
skilgreiningu íslensku laganna.“
Áverkarnir ekki nægilega miklir
Að sögn Evu ákvað hún fljótlega í kjölfar
nauðgunarinnar að kæra og leitaði til bæði
Stígamóta og Neyðarmóttökunnar innan
við tveimur dögum eftir árásina. „Til að
byrja með kenndi ég sjálfri mér um atvikið
og fannst að ég hefði átt að vita betur en að
treysta þessum kunningja mínum. Mér
fannst ekki koma annað til greina en að
kæra enda bjóst ég ekki við öðru en að
nauðgun væri ólögleg,“ segir Eva og tekur
fram að það hafi verið mikið áfall þegar
kærunni var vísað frá.
„Verjandi mannsins hélt því fram að ég
hefði getað rifið föt mín sjálf og kunningi
minn hélt því fram að um hefði verið að
ræða mjög agressíft kynlíf, með mínu
samþykki, sem hafi leitt til þess að það
voru áverkar,“ segir Eva og bætir við:
„Mér finnst ekki eðlilegt að samfélagið
samþykki svona ofbeldi. Málinu var vísað
frá af því að nægilegu ofbeldi var ekki
beitt. Áverkarnir á mér voru ekki nægilega
miklir. Ég barðist fyrst á móti og sagði
honum ítrekað að ég vildi ekki vera með
honum. Það ætti að vera nóg, en er það
ekki hérlendis því lögin virðast ekki gera
ráð fyrir því að ég hafi kynfrelsi og geti
neitað. Ég hefði verið betur varin lagalega
séð ef hann hefði brotist inn á heimili mitt
og stolið þaðan bréfum.“
Eva þurfti í kjölfar nauðgunarinnar að
glíma við erfiðar andlegar afleiðingar
hennar svo sem sjálfsvígshugsanir og
þunglyndi. Spurð um aðstoðina sem hún
fékk hjá Stígamótum segir Eva mikilvægt
að hún hafi alfarið sjálf fengið að ráða
ferðinni. „Ég fékk að koma hvenær sem ég
vildi og réð því um hvað væri rætt. Stund-
um gat ég ekkert sagt og þá fékk ég bara að
gráta. Eitt af því sem var svo mikilvægt
var að ég mátti viðurkenna að mér liði
illa,“ segir Eva og tekur fram að aðstand-
endur brotaþola nauðgana reyni oft að
hvetja brotaþolann til þess að gleyma of-
beldinu. „Ég reyndi lengi vel að láta eins
og ekkert hefði gerst og halda áfram með
líf mitt. En það gjörbreytist allt eftir svona
árás,“ segir Eva sem í kjölfar nauðgunar-
innar leið fyrir mikla félagsfælni auk þess
sem áfengisneysla hennar jókst þar sem
hún reyndi með því móti að deyfa sig en
átta ár eru síðan Eva fór í meðferð og hætti
neyslu.
Spurð hvernig aðstæður hennar séu í
dag segist Eva hafa með aðstoð Stígamóta
tekist að fóta sig í lífinu aftur, en hún er nú
í meistaranámi við Háskóla Íslands. Hún
er í sambúð með æskukærastanum en þau
eiga tvö börn á unglingsaldri. Aðspurð
segir hún nauðgunina hafi tekið mjög á
manninn hennar og fjölskylduna alla, en
tekur fram að maðurinn hennar hafi einn-
ig getað leitað sér aðstoðar hjá Stígamót-
um og að það hafi reynst þeim ómetan-
legt. „Að mörgu leyti má segja að þessi
lífsreynsla og sá stuðningur sem ég fékk
hjá Stígamótum til að vinna úr henni hafi
þroskað mig sem manneskju og gert mig
sterkari. Fyrst ég lifði þetta af þá tel ég mig
geta komist í gegnum allt.“
Ómetanleg aðstoð