SunnudagsMogginn - 18.04.2010, Blaðsíða 8

8 18. apríl 2010
Um leið og hermaðurinn fer að efast um gerðir sínar lam-
ast baráttuviljinn. Hann má ekki hafa samúð með fórn-
arlömbum sínum. Hermaðurinn er í vinnunni sinni. Í hern-
aði verður á endanum hversdagslegt að drepa. Í
stríðsmyndum finna hetjurnar fyrir drápsgleði og áhorf-
endur fagna þegar óvinurinn er stráfelldur, en í raun hafnar
samfélagið ofbeldi og stjórnvöld reyna að setja afleiðingar
átaka fram með eins sótthreinsuðum hætti og hægt er.
Myndbandið, sem lak inn á Wikileaks, eyðileggur þá
mynd.
Hermaðurinn er sendur til framandi lands í nafni mann-
úðar og lýðræðis. Hvernig á hann þá að bregðast við þegar
hann drepur óbreytta borgara, sem samkvæmt Genf-
arsáttmálanum á að leita allra ráða til að hlífa? Í mynd-
bandinu á Wikileaks bregst hann við með því að varpa
skuldinni á fórnarlömbin. Þegar ákveðið er að senda börn,
sem særðust í árásinni, ekki beint á sjúkrahús, heldur láta
þau í hendur írösku lögreglunni, er það réttlætt með því að
fólkinu hafi verið nær að taka með sér börn í átökin.
Þeim var nær að taka
með sér börn í átökin
Skotárásin á sendibílinn. Tvö börn voru í bílnum.
Reuters
H
lutfall óbreyttra borgara af þeim, sem falla í stríði,
hefur hækkað jafnt og þétt á undanförnum hundrað
árum. Í fyrri heimsstyrjöldinni er talið að 10% þeirra,
sem féllu hafi verið óbreyttir borgarar. Í heimsstyrj-
öldinni síðari var hlutfallið komið í 50%, í Víetnamstríðinu 70%
og í Afganistan og Írak á milli 80 og 90%. Lítið fer fyrir þessum
tölum í umfjöllun um stríð, allra síst í málflutningi þeirra, sem
að hernaðinum standa, enda eru þær óþægilegar. Til að þurfa
ekki að tala um fallna óbreytta borgara berum orðum er stuðst
við tæknimál. Þeir heita „hliðartjón“ á hernaðarmáli, „collateral
damage“.
Þessar tölur setja hins vegar atburði á borð við árás Banda-
ríkjahers á hóp manna í Bagdad 12. júlí 2007, þar sem tveir
starfsmenn Reuters-fréttastofunnar voru meðal þeirra, sem voru
drepnir, í nýtt samhengi, þótt ekki megi gleyma því að fjöldi al-
mennra borgara hefur einnig látið lífið í árásum hryðjuverka-
manna, sem berjast gegn Bandaríkjamönnum og bandamönnum
þeirra. Það er ekki undantekning að óbreyttir borgarar falli,
heldur reglan og gildir þar einu þótt alþjóðlegir sáttmálar um
framferði í stríði kveði á um að öllum meðulum skuli beitt til
þess að skaða ekki óbreytta borgara.
Hinar leyfilegu blóðsúthellingar
Myndbandið af árásinni sumarið 2007 er hægt að skoða á vef
Wikileaks og hefur það vakið gríðarlega athygli. Það þykir ekki
síst hrollvekjandi vegna þess hvað hermennirnir tala af mikilli
lítilsvirðingu um fórnarlömb sín. Myndbandið minnir óþyrmi-
lega á það að stríð snýst um að drepa. Joanna Bourke fjallar um
blóðsúthellingar í stríði í bók sinni An Intimate History of Kill-
ing. Hún bendir á að fyrir stjórnmálamönnunum vaki að komast
yfir landsvæði eða endurreisa þjóðarstolt, en „fyrir þann, sem
gegnir herþjónustu, gengur hernaður út á réttlætanleg dráp á
öðrum manneskjum“. Hermaðurinn sé hins vegar ekki að fremja
morð, heldur úthella blóði með leyfi æðstu yfirvalda og stuðn-
ingi almennings í landi sínu.
Sett voru göfug markmið þegar ráðist var inn í Afganistan og
Írak, frelsa átti undirokaðar þjóðir undan harðstjórum og færa
þeim lýðræði og um leið vinna sigra í baráttunni gegn hryðju-
verkum. Það er hins vegar ekki einfalt fyrir hermanninn þegar
sá, sem hann á að vera að hjálpa, er líka óvinurinn.
En hvernig er hægt að fá menn til að drepa, jafnvel þegar þeim
er ekki ógnað, eins og raunin var þegar árásin var gerð í Bagdad,
þótt draga hefði mátt þá ályktun úr fjarlægð að myndavélabún-
aður ljósmyndara Reuters væri vopn?
Þjálfun hermanna tók miklum stakkaskiptum á 20. öldinni,
enda er ekki hlaupið að því að gera menn að drápsvélum.
Tregðan til að drepa
Bourke rekur í bók sinni frásagnir og rannsóknir á því hvað her-
menn í fyrri og seinni heimsstyrjöld voru í raun tregir til að
drepa. Í fyrri heimsstyrjöldinni hafi aðeins verið hægt að skil-
greina einn hermann af hverjum tíu sem hugrakkan. Ef jafnt var
í liðum á vígvellinum gat orðið þegjandi samkomulag meðal
óbreyttra hermanna um að skjóta ekki. Ótal dæmi eru um að
óbreyttir hermenn hafi ekki hleypt af vopnum sínum nema yf-
irmenn stæðu yfir þeim. Herforinginn S.L.A. Marshall gerði
rannsókn þar sem hann talaði við 400 hermenn, sem höfðu bar-
ist í síðari heimsstyrjöldinni. Aðeins 15% þeirra höfðu hleypt af
vopni á óvininn í átökum, en 80% höfðu verið í aðstöðu til þess.
Áreiðanleiki þessarar rannsóknar hefur reyndar verið dreginn í
efa, en hún hafði mikil áhrif á þjálfunaraðferðir. Skoðun Mars-
halls var sú að tregða til að drepa væri tilfinningaleg, en ekki af
rótum skynsemi og rökhugsunar. Með aðstoð sálfræði og aðferð-
um, sem líkja má við heilaþvott, miðar þjálfun hermannsins að
því að vinna á tregðunni. Eftir slíka þjálfun og dvöl á vígstöðv-
unum getur verið erfitt að snúa aftur til „siðmenningarinnar“.
Bandarískur landgönguliði í Falluja gætir fanga, sem er með bundið fyrir augu.
Reuters.
Hinar
óþægilegu
staðreyndir
80 til 90% fallinna í
Afganistan og Írak
eru óbreyttir borgarar
Vikuspegill
Karl Blöndal kbl@mbl.is
Fjöldi hermanna hleypti aldrei af
skoti í skotgröfunum í fyrri heims-
styrjöld.
„Ég lét eins og ég væri
hneykslaður vegna þess að
það að svívirða lík var talið
óamerískt og skemma fyrir.
En ég fann ekki fyrir hneyksl-
un. Ég hélt yfirmanns-
svipnum en inni í mér … hló
ég. Ég hló – held ég núna –
að hluta út af því að í undir-
meðvitundinni kunni ég að
meta þessa ógeðfelldu teng-
ingu kynlífs, saurs og dauða;
og að hluta út af gleði yfir að
hann – hver sem hann hafði
verið – var dauður og ég –
hinn einstaki, sérstaki ég –
var á lífi.“
William Broyles, hermaður í
Víetnam og síðar blaðamaður
og fréttastjóri á Newsweek,
lýsir því þegar félagar hans
tóku lík Norður-Víetnama,
settu á það sólgleraugu, síg-
arettu í munnvikið og saur á
höfuð þess í Víetnamstríð-
inu.
Hann var
dauður,
ég á lífi