SunnudagsMogginn - 06.06.2010, Blaðsíða 27

6. júní 2010 27
É
g veit ekki hvort ég var heppinn eða óheppinn
að vera staddur á bókmenntahátíðinni í Lille-
hammer á meðan lokasprettur bæjar- og sveit-
arstjórnarkosninganna á Íslandi var hlaupinn.
Ég kaus að vísu áður en ég fór ef eldfjöllin gerðu mig að
strandglópi í Noregi og Norðmenn sætu uppi með enn
eitt skáldið einsog til forna. Í þeirra sporum hefði ég
gengið fyrir konung til að yrkja honum drápu í von um
að hann bjargaði landinu. En til þess kom ekki. Flugvélin
flaug á tilsettum tíma, enda fær enginn að bjarga Íslandi
nema Alþjóðagjaldeyrirssjóðurinn og hann bjargar eng-
um nema hann fái leyfi til að ræna hann. Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn hefur gefið út fyrirskipun um að auðlind-
ir verði einkavæddar, að íbúðir skuldugra fjölskyldna
fari á nauðungaruppboð í október, en samkvæmt töl-
fræðinni er það um þriðjungur íbúða. Þá má einnig lesa í
samkomulagi ríkisstjórnarinnar og Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins að Icesave-skuldin verði gerð upp líktog engin
þjóðaratkvæðagreiðsla hafi farið fram. Eva Joly orðar
eðli þeirrar skuldar svona: „Ísland, þar sem eru einungis
320 þúsund íbúar, sér nú fram á að þurfa að axla margra
milljarða evra skuldabyrði sem langstærstur hluti þjóð-
arinnar ber nákvæmlega enga ábyrgð á og ræður alls
ekki við að greiða.“ En bæjar- og sveitarstjórnarkosn-
ingarnar snerust ekki um þessi grundvallaratriði, þó þau
séu einsog leiktjöldin á bak við þetta allt saman. Ég nefni
þetta vegna þess að byrðarnar sem íslensk stjórnvöld
vilja leggja á almenning eru til að bjarga skuldbindingum
sem einkarekin fjármálafyrirtæki hafa stofnað til víða
um heim. Þetta er staða Íslands eftir sigurgöngu og hrun
nýfrjálshyggjunnar, þeirrar stefnu sem ötulast vann að
einkavæðingu sameiginlegra verðmæta þjóðfélagsins, en
síðastliðna þrjá áratugi hefur sú stefna teygt anga sína
um allan heim í krafti hnattvæðingar sem enn er allsráð-
andi. Þess vegna rís fólk upp og dregur þetta kerfi í efa;
og það gerist vitaskuld á heimsvísu. Spurningin er þessi:
Af hverju á almenningur að axla ábyrgð á fjármála-
kreppu auðstéttarinnar, bara til að auðstéttin geti haldið
áfram einsog ekkert hafi í skorist? Nú reynir á hvaða
skilyrðum verður fylgt: verða það skilyrði fjár-
málastofnana og banka eða velferð og hagsmunir al-
mennings? Þetta baksvið verða menn að hafa í huga
þegar nýafstaðnar bæjar- og sveitarstjórnarkosningar
eru metnar, en þar sem umræðan á Íslandi miðast við að
fela þennan kjarna málsins þá er niðurstaða kosning-
anna borðleggjandi og skiljanleg.
Í stuttu máli vann grínframboð kosningarnar, en grín-
urunum er að vísu full alvara, þannig að grínið er ekkert
grín. Já, grín er alltaf alvara, enda hafa ekki allir grínarar
húmor fyrir sjálfum sér. Flokkurinn kallaði sig Besta
flokkinn og munaði litlu að hann fengi hreinan meiri-
hluta. Þá væri borginni alfarið stjórnað af skemmtikröft-
um, þó ekki hafi allir í Besta flokknum starfað sem slíkir.
Eins hafa hinir grafalvarlegu stjórnmálamenn úr hefð-
bundnu flokkunum oft verið aðhlátursefni og stundum
hlegið að þeim um allt land. Á síðasta kjörtímabili voru
fjórir borgarstjórar og það væri auðvelt að skrifa gam-
anleikrit um þann tíma, nema hvað sorgleg spilling-
armálin skyggja á grínið; hvort heldur er sala á borg-
areignum, næstum því einkavæðing Orkuveitunnar og
gjafalóðir til auðmanna. Það er því enginn hissa þó
stjórnmálamönnum sé sýnt rauða spjaldið.
Já, allt er þetta mjög skrýtið, en í raun ekkert skrýtið.
Allt er að koma fram sem hlaut að koma fram, fyrr eða
síðar. Fylgið hrundi af öllum stjórnmálaflokkum en
framboð sem enginn hafði hugmynd um að væru til fyrir
nokkrum vikum sópuðu til sín atkvæðum. Stjórn-
málamenn fengu fingurinn, einsog sagt er, enda margir
þeirra nátengdir spillingarmálum sem allir vissu um en
nú hafa verið gerð opinber í rannsóknarskýrslu Alþingis.
Það er í raun óþarfi að skrifa skáldsögur á Íslandi þessa
dagana, því þær gerast í raunveruleikanum. Ísland er
einsog raunveruleikaþáttur, eldgos í beinni útsendinu
og fjármálakreppa sem breytir bankastjórum í eftirlýsta
glæpamenn. Fyrrverandi bankastjóri Kaupþings er eft-
irlýstur af Interpol, einmitt maðurinn sem sífellt var að
hóta að flytja til útlanda ef hann gæti ekki skammtað sér
laun að vild. Nú þarf að sækja hann með lögregluvaldi,
því hann neitar að mæta á lögreglustöðina en heimtar að
lögreglan komi út til London og ræði við hann heima hjá
sér. Hægt er að tala um karnívalisma, situationisma,
ímyndunarafl, kröfu um breytingar, kröfu um alþýðu-
völd, uppgjöf, bjartsýni, vonleysi, von. Allt eftir því
hvernig á málin er litið. Stjórnmálamenn reyna að túlka
þetta sem skilaboð en þeim var bara einfaldlega hafnað.
Þeir líta í eigin barm og komast að þeirri niðurstöðu að
þeir séu ekki nógu skemmtilegir. Nú fara þeir sjálfsagt á
námskeið og læra að segja brandara og ímyndunarhönn-
uðirnir skipuleggja miðilsfundi með látnum skemmti-
kröftum. Svona gerist ekki nema þegar eitthvað mikið er
í aðsigi.
Ég þyrfti hálfan árgang af blaðinu til að koma þessu
öllu til skila, en þó er ekki hægt að segja skilið við bæjar-
og sveitarstjórnarkosningarnar á Íslandi án þess að víkja
fáeinum orðum að leiðtoga Besta flokksins, Jóni Gnarr,
sem er með skemmtilegri mönnum, frábær uppistandari
og leikari af guðs náð. Hann lýsir sjálfum sér á eftirfar-
andi hátt: „Ég hef leikið, skrifað, leikstýrt, unnið við
auglýsingagerð og búið til gommu af gamanþáttum. Og
ég hef leikið stór hlutverk í nokkrum bíómyndum. Lík-
lega lít ég á sálfan mig sem eins konar hugmyndasmiðju.
Ég hugsa mjög mikið. Hugur minn er einsog flugvöllur,
einsog Heathrow. Þar er aldrei lokað; það er alltaf ein-
hver að koma og fara, en enginn stoppar, því ég er mjög
gleyminn. Ég er sjálfsprottinn maður og ég hef aldrei
farið troðnar slóðir að neinu marki – ég hef enga form-
lega menntun.“
Unglingur gerðist hann pönkari, einn þeirra fyrstu á
landinu, að eigin sögn. Sem pönkari var hann oft laminn
í klessu, bæði fyrir að vera pönkari, rauðhærður og
skrýtinn. Þá hætti hann að mæta í skólann og varð hluti
af pönkurunum í biðskýlinu við Hlemmtorg. Þessu lífi
fylgdi talsverð óregla. Þegar hefðbundin fíknefni þraut
gripu pönkararnir til sjóveikistaflna og sumir þeirra
gengu fyrir bensíni einsog bílar. Þessari veröld er að
nokkru leyti gerð skil í heimildarmynd Friðriks Þórs
Friðrikssonar Rokk í Reykjavík. Eitt sinn var nýi borg-
arstjórinn okkar næstum því dáinn af pilluáti en hann
hefur braggast og úr honum ræst. Hann hefur ort ljóð,
skrifað skáldsögur og búið til kvikmyndir og sett á svið
ótal gjörninga, nú síðast þann að verða borgarstjóri.
Ég man eftir þeirri sögu frá 1980 þegar útlendir blaða-
menn komu til Reykjavíkur til að skrifa um unglingana í
Reykjavík, pönkarana, en hróður þeirra barst út fyrir
landsteinana. Blaðamennirnir lögðu leið sína í miðbæinn
að kvöldlagi og fundu nokkra pönkara í skúmaskoti við
Austurstræti. Með þeim var snyrtilega klæddur maður,
nokkru eldri en þeir. Þegar blaðamennirnir spurðu hver
hann væri þessi maður sögðu pönkarnir: „Þetta er nýi
borgarstjórinn, Davíð Oddsson,“ en Davíð Oddsson var
þá nýkjörinn borgarstjóri. Kannski var Jón Gnarr einn af
pönkurunum í skúmaskotinu og kannski er hann nýr
Davíð Oddsson, enda hóf Davíð feril sinn sem gam-
anleikari og grínisti í útvarpi. Ég veit ekki hvort Karl
Marx vilji blanda sér í málin og segja að sagan endurtaki
sig, fyrst sem harmleikur, síðan sem skrípaleikur. Allt
það mun tíminn leiða í ljós; en við borgarbúar erum til-
búnir að vera Jóni Gnarr innan handar og finna jafn-
vægið þarna á milli.
Gamanleikararnir
taka völdin
Morgunblaðið/Eggert
Þegar leikarar byrja að leika
stjórnmálamenn breytast
stjórnmálamenn ekki sjálfkrafa
í leikara, heldur kemur í ljós að
þeir eru líka leikarar. Hlut-
verkið er bara svo samgróið
persónum þeirra að leikurinn
er þeim fúlasta alvara. Raun-
veruleikinn er þeirra svið, og
þar ganga þeir um með vald
sitt, þó auðvitað sé búninga-
hönnun í gangi, ímyndarvinna
og spuni …
Skoðun
Einar Már Guðmundsson