SunnudagsMogginn - 25.07.2010, Blaðsíða 50

50 25. júlí 2010
G
unnar Hersveinn er rithöfundur, heim-
spekingur og ljóðskáld. Hann hefur gefið
út fjórar ljóðabækur en auk þess hefur JPV
útgáfa gefið út bækurnar Gæfuspor – gild-
in í lífinu, 2005, og Orðspor – gildin í samfélaginu,
2008. Gunnar hefur starfað við ýmislegt, m.a. verið
blaðamaður á Morgunblaðinu, upplýsingafulltrúi hjá
Reykjavíkurborg og kennari í Listaháskóla Íslands.
Hann hefur hlotið viðurkenningar fyrir skrif sín um
samfélagsmál, m.a. Ljósberann 2004, Fjölísvið-
urkenningu Rithöfundasambandsins 2010 og fengið
tilnefningu til Blaðamannaverðlauna 2004.
Gunnar er einna þekktastur fyrir að láta sig varða
siðferðisleg, uppeldisleg og samfélagsleg málefni og
vinnur hann nú að nýrri bók sem Skálholtsútgáfan
mun gefa út í haust en bókin fjallar um þjóðgildin
sem valin voru á Þjóðfundinum 2009. Þessi gildi voru
valin af þeim 1500 manns sem tóku þátt í fundinum
en Gunnar hefur ákveðið að fjalla um tólf efstu gildin
sem valin voru. Undirritaður blaðamaður hitti Gunn-
ar Hersvein á dögunum í blíðskaparveðri á einum af
kaffistöðum borgarinnar til þess að spyrja hann nán-
ar um afrakstur fundarins og tilgang þessa verkefnis.
Í alvarlegum tón segir Gunnar að nauðsynlegt hafi
verið að halda þennan fund og enn nauðsynlegra að
minna á hann með því að hamra á þeim gildum sem
valin voru. „Eitt af því sem gert var á fundinum var
að velja gildi sem þjóðin á að efla með sér á næstu
árum og líka að ákveða hverskonar framtíðarsýn ætti
að hafa í hávegum; auðvitað var ýmislegt fleira gert.
Ég einbeiti mér að þeim gildum sem valin voru til að
hafa að leiðarljósi. Um 1500 manns völdu í samein-
ingu þessi gildi og í raun vissi enginn fyrirfram
hvaða gildi yrðu fyrir valinu en það kom svo sem
ekki á óvart að efsta gildið á listanum varð heið-
arleiki. Ég vinn út frá tólf efstu gildunum sem auk
heiðarleika eru fjölskyldan, réttlæti, jafnrétti, virð-
ing, ábyrgð, sjálfbærni, lýðræði, traust, frelsi, jöfn-
uður og kærleikur en þetta eru gildi sem þjóðfund-
urinn taldi brýnast að þjóðin þyrfti að efla með sér.“
Neikvætt verður jákvætt
Gunnar segist ímynda sér að þessi gildi hafi orðið of-
an á vegna þess að þau hafi verið vanrækt að ein-
hverju leyti á undanförnum árum. „Það var annar
tíðarandi hér áður sem lagði ekki áherslu á þessi gildi
sem þjóðfundurinn valdi heldur voru önnur gildi
höfð að leiðarljósi. Áður, fyrir bankahrunið var talað
um að gildi eins og framsækni væru nauðsynleg og
menn ættu að hafa dug og þol til þess að stíga ákveð-
in skref án þess að hugsa of mikið um afleiðingarnar.
Þessu var hampað eins og þetta væri eitthvert Ís-
lendingaeðli að vera fljótari en aðrir og framkvæma
áður en var hugsað. Einnig má segja að yfirvöld hafi
hvatt ákveðna yfirstéttarhópa til þess að hegða sér á
þennan hátt. Það stóð í skýrslum frá forsætisráðu-
neytinu að menn mættu sýna af sér óútreiknanlega
hegðun og jafnvel agaleysi í samskiptum við erlend
fyrirtæki þannig að tíðarandinn var allur annar.“
Gunnar segir ennfremur að það sem gerðist fyrir
hrun var að gildi sem í venjulegu samhengi eru hlað-
in neikvæðri merkingu öðluðust á þessum árum
efnahagsbólunnar jákvæða merkingu. „Til dæmis var
græðgi, sem er neikvætt hlaðið gildi, talin jákvæð á
ákveðnum vettvangi. Einnig var óútreiknanleg hegð-
un skyndilega orðin jákvæð en aðeins til þess að ná í
meiri peninga. Hins vegar átti almenningur að vera
hlýðinn en útvalin yfirstétt mátti vera ósvífin í sam-
skiptum við aðra.“
Árið 2007 gerði Capacent-Gallup lífsgildakönnun
meðal almennings og þar kom í ljós að fólk kvartaði
yfir efnishyggju, skammsýni og spillingu, segir
Gunnar. „Fólki líkaði ekki við þetta afl í tíðarand-
anum. Einnig kom í ljós að almenningur hafði ekki
týnt gömlum og góðum gildum og mat ennþá gildi
eins og traust, vinsemd og virðingu. Þessi gildi voru
samt ekki í deiglunni en eftir hrunið hafa þau verið
dregin aftur fram í sviðsljósið.“
Afturhvarf til hinna gömlu gilda
Aðspurður hvort þjóðin muni nýta sér þessi gildi,
sem í raun eru aðeins hugtök hlaðin einhverri
ákveðinni siðferðislegri merkingu á einhverjum
ákveðnum tíma, segir Gunnar að það muni taka
langan tíma að efla með sér þessi gildi en slíkt þurfi
að æfa. „Það verður ekki létt verk fyrir þjóðina að
tileinka sér þessi gildi því það eru ekki til nein forrit
sem maður getur bara stungið inn í heilann á sér
heldur er þetta mikil vinna sem í raun ætti að koma
með uppeldinu. Þetta er eitthvað sem við þurfum að
læra en er ekki meðfætt. Foreldrar þurfa að kenna
börnum sínum þessi gildi og yfirvöld þurfa að halda
þeim að borgurum sínum. Þetta er að vissu leyti nám
og því þurfum við að æfa okkur. Tökum til dæmis
fyrir hugrekki. Hvernig getum við orðið hugrakkari?
Það er hægt að æfa með því að gera eitthvað sem við
óttumst og stíga stöðugt skrefinu lengra í óttanum og
þar með verðum við hugrakkari. En þetta er nú bara
einfalt dæmi um hvernig hægt er að tileinka sér já-
kvætt gildi.“
Gunnar segir ennfremur að þessi gildi, sem jafnvel
megi flokka til ákveðinna mannréttinda, hafi alltaf
búið með manninum en það sé mismikil áhersla lögð
á þessi gildi á hverjum tíma. „Að efla þessi gildi er
eitthvað sígilt og hluti af því að vera manneskja og til
þess að samfélagið geti verið í einhverju jafnvægi.
Fólk er algjörlega reiðubúið til þess að tileinka sér og
efla með sér þessi gildi sem alltaf hafa verið til en er
nú verið að knýja á. Tíðarandinn vill verða svona en
það er ekki víst að það heppnist, það þarf kannski
fleira að spila með, t.d. fyrirtækin og yfirvöld. Því
veit svo sem enginn hvernig þetta fer.“
Hófsemin í hávegum höfð
Gunnar hefur, eins og áður kom fram, gefið út tvær
aðrar bækur sem fjalla um persónuleg og sam-
félagsleg gildi sem hver manneskja getur tileinkað
sér. Hins vegar segir Gunnar að nýja bókin fjalli
meira um opinber, þjóðfélagsleg gildi sem almenn-
ingur og yfirvöld ættu að virða. „Þessi bók fjallar um
gildi Íslendinga og er í raun ekki beintengd né fram-
hald af hinum bókunum þó þær tengist á vissan hátt.
Ég þurfti að finna aðferð til að nálgast þessi gildi á
nýjan hátt og bætti því við einu gildi sem ekki er
mikið nefnt en er þó alltaf undir niðri. Þetta er gildi
sem aldrei er talið beint eftirsóknarvert en er þó allt-
af þarna. Það er hófsemin en mætti líka kallast
nægjusemi en ég set það gildi sem ákveðna miðju og
vinn hin gildin tvö og tvö saman út frá þessari miðju.
Ég læt öll gildin krækja einhvernveginn hvert í ann-
að, t.d. ábyrgð og frelsi, virðing og réttlæti, traust og
heiðarleiki o.s.frv. og á endanum fer ég hring og
skapa þar með ákveðna heildarsýn en undir niðri
impra ég á hófseminni.“
Bækur
Ásgerður Júlíusdóttir
asgerdur@mbl.is
Heiðarleiki og
hófsemi að leiðarljósi
Gunnar Hersveinn sendir í haust frá sér bók þar sem fjallað verður um
þjóðgildin sem valin voru á Þjóðfundinum 2009. 1500 manns tóku þátt í
fundinum og fjallar Gunnar um tólf efstu gildin sem valin voru af fund-
armönnum. Hann segir það ekki hafa komið sér á óvart að efsta gildið á
listanum varð heiðarleiki.
’
Að efla þessi gildi er eitthvað
sígilt og hluti af því að vera
manneskja og til þess að sam-
félagið geti verið í einhverju jafn-
vægi. Fólk er algjörlega reiðubúið til
þess að tileinka sér og efla með sér
þessi gildi sem alltaf hafa verið til en
er nú verið að knýja á.
Lesbók