Morgunblaðið - 09.02.2010, Side 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 2010
Drepið á dyr Fram hefur komið að Samfylkingin hafi gert hosur sínar grænar fyrir Framsókn og vilji fá flokkinn inn í ríkisstjórnina en Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, formaður Framsókn-
arflokksins, segist ekki hafa gefið færi á sér. Hins vegar fundaði hann með fulltrúum annarra flokka á Alþingi um Icesave-málið í fjármálaráðuneytinu í gær og brosti breitt á leiðinni á fundinn.
Golli
FYRIR skemmstu var lokið
við að úthluta úr Rannsókna-
sjóði vísinda- og tækniráðs sem
er stærsti opinberi samkeppn-
issjóður landsins á sviði vísinda
og nýsköpunar. Ríkisstjórnin
tók þá mikilvægu stefnumót-
andi ákvörðun á síðasta ári að
standa vörð um samkeppnis-
sjóði á sviði vísinda og nýsköp-
unar í fjárlögum þessa árs og
voru framlög til sjóðsins því
ekki skorin niður frá fyrra ári.
Engu að síður er nú svo komið að Rann-
sóknasjóður er orðinn of vanmáttugur til að
geta stutt myndarlega við gróskumikið vís-
indastarf í landinu. Aðeins var hægt að
veita 270 milljónum til nýrra verkefna á
þessu sinni en sú upphæð er sambærileg við
einn myndarlegan styrk til rannsóknarhóps
á Norðurlöndum.
Samkeppni um rannsóknarfé harðnar
vitaskuld eftir því sem styrkur íslenskra
vísindamanna eykst – og samkeppnin verð-
ur meiri eftir því sem harðnar í ári. Nú er
svo komið að úthlutunarhlutfallið í Rann-
sóknasjóði er komið niður í um 14% á öllum
fagsviðum ef frá eru taldir tveir öndveg-
isstyrkir sem úthlutað er án tillits til fagsv-
iða. Þetta þýðir meðal annarra orða að yfir
86% umsækjenda varð frá að hverfa og
breytti engu þó að meðal þeirra hafi verið
framúrskarandi verkefni. Niðurstaða úthlut-
unar þessa árs hefur því komið hart niður á
mörgum afburða umsækjendum og fræða-
sviðum. Einnig er rétt að vekja athygli á
þeirri staðreynd að á sama tíma og úthlut-
unarhlutfall fer lækkandi eykst sóknin í
Rannsóknasjóð sífellt. Til marks um það má
nefna að sú upphæð sem árlega er sótt um
til sjóðsins hefur tvöfaldast frá árinu 2004
(sjá mynd) og segir það býsna mikið um
grósku í rannsóknasamfélaginu á umliðnum
árum.
Eitt mesta gleðiefni síðustu ára er hve ís-
lenskt vísindasamfélag hefur eflst. Alþjóð-
legar mælingar sýna sterka
stöðu íslenskra vísindamanna
og ef litið er til ritrýndra birt-
inga og tilvísana í fræðigreinar
eru þeir í fremstu röð í heim-
inum. Íslendingar voru í 2.
sæti meðal OECD-ríkja þegar
litið er til hlutfallslegra tilvitn-
ana í ritrýndar greinar á ár-
unum 2003-7. Þetta staðfestir
að árangur íslenskra vísinda-
manna vekur athygli jafningja
þeirra víða um heim. Efna-
hagskerfið hrundi fyrir einu og
hálfu ári en þessi nýsköpun
þekkingar stendur eftir og í henni búa
verðmæt tækifæri sem verður að grípa.
Þrátt fyrir hrun eru mörg björt teikn á
lofti. Ungt fólk hefur doktorsnám, stofnar
sprotafyrirtæki og hyggur á starfsframa
innan vísinda og nýsköpunar, og hæft fólk
snýr inn í þekkingarfyrirtækin. Miklir
möguleikar eru til nýsköpunar, en staðan
er viðkvæm, því að stoðkerfi verða veikari í
þungu árferði og allt of litlir samkeppn-
issjóðir geta ekki stutt eins og þyrfti við
uppbyggingu nýrra þekkingarsviða og
frumkvöðlastarfs.
Þegar draga þarf úr ríkisútgjöldum er
sérstaklega mikilvægt að standa vörð um
gæði vísinda og nýsköpunar og leggja
áherslu á að fjármagn renni til verkefna
sem skila mestum árangri.
Í nýrri stefnu vísinda- og tækniráðs
2010-12 er lögð áhersla á að þannig förum
við best með opinbert fé. Opinberir sam-
keppnissjóðir eru án efa skilvirkasta tæki
stjórnvalda til að nýta fé sem best. Nú fara
aðeins um 12% opinberra framlaga til rann-
sókna og þróunar til innlendra samkeppn-
issjóða og er það miklu lægra hlutfall en á
Norðurlöndunum þar sem um 20-30% op-
inberra fjárveitinga er veitt í samkeppni.
Rannsóknasjóður hefur lagt mikla áherslu á
að styrkja hið faglega mat og tryggja vel
ígrundaða ákvörðunartöku enda er stjórn
sjóðsins samkvæmt lögum bundin hinu fag-
lega mati í úthlutun sinni.
Á síðustu mánuðum hefur krafa um
gagnsæi og erlent gæðamat aukist. Íslenskt
vísindasamfélag er fámennt og því er návígi
vísindamanna mikið. Stjórn sjóðsins ákvað
fyrir tveimur árum að mikilvægt væri að
senda umsóknir jöfnum höndum í mat er-
lendis til að tryggja fagleg gæði verkefna í
hvívetna. Um 95% umsókna þessa árs voru
sendar í erlent mat og meira en helmingur
þeirra var metinn af tveimur erlendum
matsmönnum. Niðurstaðan úr mati fagráða
var að 50% umsókna í sjóðinn fengu mjög
gott mat sem staðfesti sterka stöðu ís-
lenskra vísinda- og fræðimanna í erlendum
samanburði. Í ljósi þessa góða árangurs er
enn sárara að úthlutunarhlutfallið sé svo
lágt sem raun ber vitni.
Það er mikilvægt að við gerum okkur
grein fyrir því að á síðustu árum hafa orðið
til ný sterk þekkingarsvið sem flesta óraði
ekki fyrir, þekkingarsvið sem skipta munu
gríðarlegu máli í hinu nýja atvinnulífi á
næstu árum. Sem dæmi má nefna heilbrigð-
istækni og líftækni, upplýsingatækni, orku-
rannsóknir, skapandi greinar og menningar-
miðlun. Og ég gæti vitaskuld nefnt enn
fleiri. Þessi svið eru sterk vegna þess að
fólkið og afurðirnar standast alþjóðlegar
kröfur. Rannsóknasjóður verður að geta
stutt við þessa sjálfsprottnu nýsköpun
þekkingar í landinu og því er afar brýnt að
sjóðurinn verði efldur á næstu árum ef þess
er nokkur kostur. Því fé væri afar vel varið
í þágu framtíðartækifæra í þessu landi.
Eftir Guðrúnu Nordal
» Samkeppni um rannsókn-
arfé harðnar vitaskuld eftir
því sem styrkur íslenskra vís-
indamanna eykst – og sam-
keppnin verður meiri eftir því
sem harðnar í ári.
Guðrún Nordal
Höfundur er formaður stjórnar Rannsóknasjóðs.
Lágt úthlutunarhlutfall Rannsóknasjóðs