SunnudagsMogginn - 27.03.2011, Blaðsíða 22

22 27. mars 2011
Spennuþrungið andrúmsloft við þinghúsið í Riga.
Þ
að var ógn í loftinu, eitthvað
sem maður hafði aldrei skynjað
áður. Lyktin frá eldunum var
einhvers konar tákn um nýja
tíma, gömlu Sovétríkin voru að brenna
upp og nýir tímar í vændum. Fólk var út
um allt, tilbúið að láta lífið fyrir frelsið og
sjálfstæðið. Fyrir okkur Íslendingana, Jón
Baldvin Hannibalsson og fylgdarlið hans,
ásamt mönnum frá flestum fjölmiðlum á
Íslandi, sem vissu varla hvað sneri fram
og aftur á byssum, var þetta skrítið um-
hverfi. Við vorum eins konar óttalaus
hópur í umhverfi sem enginn hafði
kynnst áður. Vissum að við vorum að
skrásetja stóran atburð í mannkynssög-
unni.
Það lá í loftinu að Borís Púgó, innanrík-
isráðherra Sovétríkjanna, myndi gera at-
lögu að fólkinu á götunum. Svarthúfusér-
sveit hans hafði þegar drepið fjórtán
manns í Vilníus, skotið fólk og keyrt yfir
það á skriðdrekum. Þess má geta að Púgó
var sumarið eftir einn af höfuðpaurunum
í uppreisninni gegn Gorbatsjev. Þegar
ljóst var að hún hefði mistekist skaut
hann konu sína og síðan sjálfan sig.
Það var eins og að ganga inn á leiksvið í
Vesalingunum eftir Victor Hugo, reyk-
urinn og lyktin gerðu umhverfið svo
óraunverulegt. Fólk sat við eldana í
kuldaúlpum, hlustaði á útvarp og beið
eftir fréttum af því hvort einhverjar þjóð-
ir myndu viðurkenna sjálfstæði Eystra-
saltsríkjanna. Fólkið beið milli vonar og
ótta – hvort á það yrði ráðist og hvort
reynt yrði að brjóta sjálfstæðisbaráttuna á
bak aftur. Það setti eflaust strik í reikn-
inginn að stríð var hafið við Persaflóa og
augu heimsins beindust að því. Fólkið við
eldana var vingjarnlegt og maður gat
gengið að öllum og myndað án þess að
verða fyrir aðkasti. Það var eins og allir
vissu að við værum frá Íslandi sem allir
horfðu nú til sem bandamanns í sjálf-
stæðisbaráttunni. Maður var stoltur að
finna að fólkið treysti á að litla Ísland
legðist á sveif með því gegn Sovétveldinu.
Ekki var á vísan að róa með önnur lönd
eins og staðan var, Gorbatsjev var með
miklar umbætur í farvatninu og stærri
ríki vildu ekki rugga bátnum.
Við Pétur Gunnarsson, þá blaðamaður á
Morgunblaðinu, komum beint til Riga úr
Heklugosi, sem hófst daginn áður. Það
tók langan tíma að komast inn í landið og
skrítið að koma frá frjálsu landi og upplifa
skrifræði sem manni fannst byggjast á
tortryggni og forsjárhyggju. Allt var
skoðað í krók og kring og gefa varð upp
alla peninga sem maður var með á sér.
Sviplaus andlit Sovétríkjanna fylgdust
með hverri hreyfingu.
Fáir töluðu ensku á götunum og erfitt
að gera sig skiljanlegan. Eldri maður, sem
sat við varðeld, gaf sig á tal við mig og
spurði hvort ég áttaði mig á því að yrði
gerð árás yrði skotið á okkur fréttamenn-
ina. „Þeir vilja ekki að myndir og fréttir
komist út.“
Ég svaraði honum í einfeldni að ég gerði
mér grein fyrir því en óttaðist það ekkert
sérstaklega. Maðurinn brosti, gaf mér
súpu og sagði að við yrðum verndaðir eins
og hægt væri. Honum líkaði svarið þegar
við kvöddumst við bálköstinn. Ég gekk í
burtu og velti fyrir mér hvort hann vissi
eitthvað meira en ég. Grunaði hann að
árás yrði gerð á fólkið? Menn voru nokk-
uð vissir um að svo færi en vonuðu að það
gerðist ekki. Þorfinnur Guðnason, kvik-
myndatökumaður sjónvarpsins, og Jón
Ólafsson fréttamaður, sem talar rúss-
nesku, gengu um æðrulausir og kvik-
mynduðu allt sem fyrir augu bar. „Ef
skotið verður á okkur þá skjóta þeir
örugglega Þorfinn og Jón fyrst. Það ber
meira á þeim en manni með litla mynda-
vél,“ hugsaði ég með mér. Þeir voru líka
svo frakkir og hikuðu aldrei, gengu alltaf
beint til verks. Leyniskytturnar voru
örugglega búnar að koma auga á þá.
Notaði ekki flass
Ég gekk um götur alla nóttina og fram í
dögun og myndaði allt sem fyrir augu bar
í þeirri birtu sem var til staðar – reyndi að
fanga andrúmsloftið án þess að nota flass
sem hefði skemmt raunveruleika-
stemninguna á götunum, götum sem voru
fullar af alls konar tálmum, vörubílum og
steypuklumpum. Á rölti heim að hót-
elinu, Ridzene, sem var beint á móti inn-
anríkisráðuneytinu, og framhjá styttu af
rithöfundinum Janis Rainis í garðinum
rétt hjá, óraði mig ekki fyrir því að það
ætti eftir að draga til tíðinda daginn eftir.
Rétt við hótelið var ljós Volga-bifreið
og tveir menn, annar rölti hjá en hinn sat
á bekk og las dagblað. Þeir þóttust ekki
taka eftir mér þegar ég gekk framhjá
þeim. Þessi bíll átti eftir að elta okkur til
hinna landanna og vera stöðugt í nálægð
við hótelin okkar. Ég hafi tekið niður bíl-
númerið og þekkti því bílinn.
Myrtur skömmu síðar
Það var eimur af brennandi trjábolum í
Riga þegar við gerðum okkur klára í að
færa okkur yfir til Vilníus. Við biðum í
anddyrinu á hótelinu, það var uppi reki-
stefna út af tösku Jóns Baldvins sem hafði
verið fjarlægð úr herbergi hans og fannst
síðar í anddyrinu. Það var taskan sem
tafði brottför af hótelinu.
Meðan við biðum gaf ég mig á tal við
Fólk fylgist áhyggjufullt með fréttum í Riga og bíður milli vonar og ótta.