SunnudagsMogginn - 27.03.2011, Blaðsíða 26

26 27. mars 2011
Fyrsta myndin, sem vitað er um af Fischer. Hér er hann í
kjöltu Reginu, móður sinnar, árið 1944.
R
obert James Fischer heldur áfram að valda
heilabrotum. Snilligáfa hans er óumdeild og
þegar hann var á hátindi ferils síns stóðst
enginn honum snúning á skákborðinu, en
hann var einnig ráðgáta, fullur af sjúklegri heift út í
heiminn, sá samsæri í hverju horni og reyndist þeim
iðulega verstur, sem vildu honum best. Í nýrri bók,
Endgame, Bobby Fischer’s Remarkable Rise and Fall –
from America’s Brightest Prodigy to the Edge of Mad-
ness, rekur Frank Brady ævi hans frá því hann var
drengur í New York þar til hann bar beinin á Íslandi.
Brady þekkir vel til Fischers, hitti hann og fylgdist
með honum frá því að hann var strákur að byrja að tefla.
Fischer ólst upp á ástríku en efnalitlu heimili og
sennilega hefur peningaleysið í æsku átt stóran þátt í
þeirri óbilgirni, sem hann þótti oft sýna í peningamálum
síðar meir. Það er auðvelt að lifa sig inn í frásögn Bradys
af Fischer sem ungum dreng þegar hann er að byrja að
tefla og fer að venja komur sínar í skákklúbba í New
York þar sem eldri menn eru vanir að ráða ríkjum.
Alls kyns fólk safnast í kringum hann og margir reyn-
ast honum vel. Skákhæfileikar hans gerðu einnig að
verkum að Fischer varð þekktur á unga aldri. Skákinni
fylgdu hins vegar engir peningar. Í Sovétríkjunum voru
efnilegir skákmenn á framfærslu ríkisins, en ekkert slíkt
var fyrir hendi í Bandaríkjunum og velgengni í skákinni
gaf lítið sem ekkert í aðra hönd. Sem dæmi má nefna að
fyrir sex vikna taflmennsku á Interzonal-úrtökmótinu í
Portoroz 1958 um áskorunarrétt við heimsmeistarann
fékk Fischer aðeins 400 dollara.
Í raun fékk Fischer aldrei neina peninga að ráði fyrr en
eftir einvígið við Spasskí í Reykjavík 1972. Lýsing Bradys
á einvíginu í Reykjavík bætir ekki miklu við það sem
þegar hefur verið skrifað og mun meira að græða á bók-
inni Bobby Fischer Goes to War eftir David Edmonds og
John Eidinow. Viðureignin var ekki bara einvígi tveggja
skákmanna, heldur framlenging á kalda stríðinu.
Tortrygginn frá unga aldri
Frá unga aldri var Fischer fullur tortryggni og óttaðist að
verið væri að nota sig. Þessi tortryggni kann að hafa leitt
til þess að Fischer hafnaði mörgum þeim boðum, sem
bárust honum um að tefla eftir að hann varð heims-
meistari í Reykjavík 1972. Þar fúlsaði hann við miklum
fúlgum fjár að því er virðist af þeirri meginástæðu að
hann óttaðist að aðrir myndu græða á sér. Niðurstaðan
var hins vegar að enginn græddi, hann ekki heldur.
Fischer varð einfari og hafði alltaf minna og minna á
milli handanna. 1992 mættust Fischer og Spasskí aftur,
nú í Sveti Stefan í Júgóslavíu. Þar bjargaðist fjárhagur
Fischers, en hann lenti upp á kant við bandarískt stjórn-
kerfi fyrir að rjúfa viðskiptabann á Júgóslavíu. Fischer
var eftirlýstur og varð að hegða sér í samræmi við það.
Skoðanir hans urðu æ undarlegri og engin leið að verja
hatursfullar ræður hans í garð gyðinga. Flestum ofbauð
ósmekkleg ummæli hans eftir hryðjuverkin í Bandaríkj-
unum 11. september 2001.
Fischer átti ekki afturkvæmt til Bandaríkjanna og
hrökklaðist frá einum stað til annars, frá Ungverjalandi
til Japans, þar sem hann var settur í fangelsi. Hópur Ís-
lendinga, sem ekki gat hugsað sér að Fischer endaði í
fangelsi í Bandaríkjunum, hóf baráttu fyrir því að hann
fengi íslenskan ríkisborgararétt og hæli á Íslandi.
„Hvað annað gat ég gert?“
Snubbótt skólaganga Fischers hvíldi á honum. „Larry
Evans sagði einu sinni,“ hefur Brady eftir Fischer, „að ég
vissi ekkert um lífið; ég kynni bara að tefla, og hann
hafði rétt fyrir sér!“ Brady segir líka að Fischer hafi ein-
hvern tíma sagt að af og til hefði hann viljað hætta að
tefla, „en hvað annað gat ég gert?“
Fischer lauk aldrei formlegri menntun, en reyndi að
bæta upp fyrir það. Brady segir að hamrað hafi verið á
menntunarleysi Fischers í fjölmiðlum, en „ekki hafi
verið á almennu vitorði að eftir að hann varð heims-
meistari 29 ára að aldri hóf hann kerfisbundið nám utan
skákarinnar. Mestan áhuga hafði hann á sögu, stjórn-
málafræði, trú, pólitík og málefnum líðandi stundar og á
þeim 33 árum sem liðu frá fyrstu dvöl hans í Reykjavík
til annarrar varði hann mestu af frítíma sínum í lestur og
að viða að sér þekkingu“.
Brady ver drjúgu púðri í að lýsa lífi Fischers í Reykja-
vík og lífsmynstri hans í borginni. Fischer fór gjarnan á
veitingastaðinn Á næstu grösum og þaðan í Bókina:
„Daglega sótti Bobby póstinn sinn í búðina þar sem
hann var geymdur bak við afgreiðsluborðið. Hann sagði
nokkur orð við eiganda búðarinnar, Braga Kristjónsson,
og fór síðan á staðinn sinn, innst í búðinni, við endann á
tæplega þriggja feta löngum gangi með lágum bóka-
stæðum og gömlum eintökum af National Geographic.
Bragi setti slitinn stól við enda gangsins, kannski af
virðingu við hinn fræga viðskipavin sinn, og þar sat
Bobby við lítinn glugga þaðan sem sá í húðflúrsstofu
(sem hann hafði vanþóknun á) hinum megin götunnar,
las og lét sig dreyma – sofnaði stundum – oft fram að
lokum. Þetta var heimili hans. „Það er gott að vera
frjáls,“ skrifaði hann til vinar.“
En brátt varð friðurinn úti í Bókinni. Fjölmiðlamenn
fóru sitja þar fyrir honum til að fá viðtöl. Þegar Fischer
var nót boðið fór hann að stunda Borgarbókasafnið í
staðinn. Þar sat hann tímunum saman á fimmtu hæðinni
innan um bækur um sögu og stjórnmál með útsýni yfir
sundin blá. „Alla þá daga og mánuði, sem Bobby fór á
bókasafnið, barst aldrei orð til fjölmiðla um hans nýju
Skák
er
betri
„Skák er betri,“ svaraði Bobby
Fischer þegar hann einhverju
sinni var spurður um kynlíf.
Fischer átti engan sinn líka í
skákinni, en líf hans var enginn
dans á rósum. Ævi Fischers er
lýst með eftirminnilegum hætti í
nýrri bók eftir Frank Brady,
Endgame.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
Regina Fischer heimsækir son sinn á Loftleiðahótelið 1972.