SunnudagsMogginn - 27.03.2011, Blaðsíða 43

27. mars 2011 43
samninga við ritstjóra og þýðendur en
allar forsendur breyttust. Styrktaraðilar
sem höfðu gefið mér undir fótinn gátu
ekki staðið við það. Þá ákvað ég að leita
stuðnings á Norðurlöndum. Það hefur
sem betur fer gengið afar vel. Fólkið sem
kemur að þessu hefur svo miklar hug-
sjónir varðandi útgáfuna og leggur sig
fram við að þetta gangi upp. Ritstjórarnir
sitja því ekki bara sveittir yfir textanum
heldur hafa þeir lagst í aktygin með mér
og dregið þetta áfram. Sama má segja um
marga aðra hér ónefnda, sem hafa reynst
þessu verkefni ómetanlegar hjálpar-
hellur. Öllu þessu fólki verður seint full-
þakkað. “
Meðal styrktaraðila útgáfunnar eru
Nordisk kulturfond og Kulturkontakt
nord, sjóður A.P. Möllers og eiginkonu
hans Chastine Mc-Kinney Möller í Dan-
mörku, Norsk Kulturråd, Fritt ord og Det
Kongelige Kultur- og kirkedepartment í
Noregi og sænska nóbelsakademían og
Torsten Söderberg Stiftelse í Svíþjóð.
„Þetta er samstarfsverkefni með háleit
markmið um að efla norræna samvinnu
og samkennd, sem mér finnst hafa tekist
vel,“ segir Jóhann.
Fengu sem flesta þýðendur í verkið
Að verkefninu koma rúmlega fimmtíu
þýðendur og segir Kristinn Jóhannesson,
sem er annar ritstjóranna í Svíþjóð og
kenndi síðustu 40 ár við Gautaborgarhá-
skóla, að með honum vinni 26 þeirra.
„Við fengum til liðs við okkur þýð-
endur sem hafa þýtt mikið áður, bæði
fornar bókmentir og nútímabók-
menntir,“ segir Kristinn og bætir við að í
hópnum sé til dæmis fólk sem hafi þýtt
bækur eftir Arnald Indriðason, Sjón og
Einar Kárason. „Einnig eru í hópnum
prófessorar í norrænum bókmenntum,
sem vildu vera með, auk nema.
Við reyndum að ná sem flestum þýð-
endum í verkið, eldri sem yngri, og það
sama má segja um þýðendahópinn í Dan-
mörku og Noregi.“
Jóhann bætir við að um leið og kraftar
þeirra eldri og reyndari séu nýttir öðlist
þeir óreyndari verðmæta reynslu.
„Við höfum þegar haldið mjög fjöl-
menna ráðstefnu í Osló með þýðendunum
í verkefninu, þar sem fjallað var um ýmis
grundvallaratriði við þýðingar á fornbók-
menntum.“
Hlutverk ritstjóranna hlýtur að vera
vandasamt, að lesa yfir og skapa nauðsyn-
legt samræmi milli allra sagnanna.
„Jú, þetta er vandasamt og verður sífellt
vandasamara,“ segir Kristinn og brosir.
„Hlutverk okkar er að samræma ákveðna
þætti verksins. Íslendingasögurnar hafa
mismunandi stíl og þýðingarnar hafa það
líka, en það verður að samræma nöfn,
orðtök og slíkt, og lesa yfir og bera saman
við frumtexta. Við viljum reyna að komast
hjá öllum villum – þetta er mikil vinna.
Það hefur verið einstaklega skemmti-
legt að skiptast á skoðunum við þýðend-
urna, enda hafa þeir ákveðnar skoðanir á
verkinu og hvernig eigi að fara að. Um-
ræðurnar hafa verið líflegar.“
„Það hefur líka verið samið við nokkra
þekkta rithöfunda á Norðurlöndum, sem
munu lesa þýðingarnar með sérstöku til-
liti til stíls,“ bætir Jóhann við.
Enska þýðingin notuð í Þýskalandi
Íslendingasögurnar eru víðar væntanlegar
í nýjum þýðingum, en síðustu misseri
hefur hópur þýskra þýðenda líka unnið
við að snúa sögunum. Íslensk stjórnvöld
sömdu við Fischer-forlagið í Þýskalandi
um þá útgáfu og á hún að vera komin út
þegar Ísland verður gestaland á bóka-
kaupstefnunni í Frankfurt.
„Við erum stoltir af að geta greint frá
því að við veittum þýsku útgefendunum
aðgang að öllu ritstjórnarefninu úr ensku
útgáfunni og þeir nota samræminguna
sem var mótuð við það verk, til að mynda
yfir örnefni, mannanöfn og hugtök sem
koma fyrir í fleiri en einni sögu,“ segir Jó-
hann.
En hvenær er stefnt að því að norrænu
þýðingarnar komi út?
„Við stefnum á 2012. Við ætlum að
reyna að koma þeim út nokkurn veginn
samtímis í löndunum þremur.
Við sjáum þetta fyrir okkur sem eina
stóra kynningu en síðan verða eftir-
skjálftar í hverju landi fyrir sig.“
Fjölmiðlar á Norðurlöndum hafa þegar
sýnt hinni væntanlegu útgáfu mikinn
áhuga og hafa birst um hana greinar á
menningarsíðum margra dagblaða.
Lifandi samtímabókmenntir
Þetta er vitaskuld ekki í fyrsta sinn sem
lesendur á Norðurlöndum fá aðgang að
sögunum á sínum tungumálum.
„Þessar sögur eru margar hverjar til í
þýðingum í þessum löndum,“ segir Krist-
inn. „Nokkurn veginn allar stóru sög-
urnar eru til dæmis til í sænskri þýðingu,
sumar í tveimur eða þremur. Fyrstu sög-
urnar voru þýddar á sænsku um aldamót-
in 1800. En rétt eins og hver kynslóð leik-
ara þarf nýjan Hamlet þá er ástæða til að
þetta sé endurnýjað.“
Jóhann bætir við að þeim sé sagt að í
Danmörku og Noregi vanti tilfinnanlega
nýjar þýðingar á Íslendingasögunum. Þær
eldri séu margar ritskoðaðar og langt um
liðið síðan þær komu út.
„Í þeim löndum hefur allur þessi sagna-
arfur aldrei verið gerður aðgengilegur
með samstilltu átaki sem þessu, þannig að
menn fái aðgang að öllum sögunum í einu
lagi,“ segir Jóhann og Kristinn bætir við
að það sé umtalsverð eftirspurn eftir nýj-
um þýðingum á íslenskum fornbók-
menntum.
„Einn þýðendanna, Karl Johansson,
þýddi Heimskringlu á sænsku fyrir
nokkrum árum og hún seldist í hátt í
fimmtán þúsund eintökum.“
Þeir Jóhann og Kristinn segja mark-
miðið að sögurnar verði aðgengilegar á
góðu nútímamáli.
„Það hefur stundum borið við að sög-
urnar séu þýddar á nokkuð gamaldags
mál,“ segir Kristinn. „Hver kynslóð þarf
að eiga Íslendingasögurnar á sínu máli.
Ég er kannski rómantískur að upplagi –
Íslendingasögurnar voru með því fyrsta
sem ég las eftir að ég varð læs, en að mínu
viti eru sögurnar ekki eign gamalla vís-
indamanna, bókmenntafræðinga eða
málfræðinga, heldur eru þetta lifandi
samtímabókmenntir! Ég vil að þessar sög-
ur verði skildar á þann hátt. Það á að lesa
þær og njóta, án þess að hugsa um hvort
þær séu úr handriti A eða B.“
Menningararfur Norðurlanda
Jóhann segir að núna þegar skuggi hafi
fallið á ímynd Íslands skipti meira máli en
nokkurn tímann fyrr að vekja athygli á
því að við eigum þennan sagnaarf sem all-
ir bera virðingu fyrir.
„Viðtökurnar sem þetta erindi okkar
hefur fengið á Norðurlöndum, þar sem
stofnanir, fyrirtæki og sjóðir hafa tekið
svo vel í að veita þessu stuðning, stað-
festir þá virðingu sem sagnaarfurinn nýt-
ur. En það þarf að viðhalda sögunum og
gefa út, til að þær falli ekki í gleymsku.“
„Okkur Íslendingum hættir til að líta á
þessar sögur sem okkar eign en þær eru
líka hluti af menningararfi Norðmanna,
Svía og Dana,“ segir Kristinn.
„Sumar sagnanna hafa til að mynda
haft mikla þýðingu fyrir rithöfunda sem
skrifa á þessum málum. Rétt eins og Bibl-
ían er undirstaða merkra bókmennta-
verka, þá eru líka til verk sem eru mótuð
af Íslendingasögunum.“
„Þessi bókmenntaarfur er eign heims-
byggðarinnar allrar, rétt eins og verk
Hómers og Shakespeares,“ bætir Jóhann
við.
’
Þetta verða um það
bil 9.000 hefðbundn-
ar blaðsíður, um
þrjár milljónir orða í þess-
um þremur útgáfum. Þetta
eru 40 Íslendingasögur og
54 sagnaþættir að auki.
Handrit í Árnastofnun. „Þessi bókmenntaarfur er eign heimsbyggðarinnar allrar, rétt eins og verk Hómers og Shakespeares,“ segir Jóhann.
Kristinn Jóhannsson, einn ritstjóranna, og Jóhann Sigurðsson útgefandi.
Morgunblaðið/Einar Falur