SunnudagsMogginn - 27.03.2011, Blaðsíða 27

27. mars 2011 27
Fischer tefldi alls staðar þegar hann var strákur, meira að
segja þegar hann fór í bað var taflborðið tekið með.
„Þessi maður er sjúklegtur lygari, þannig að ég myndi ekki
veita neinu sem hann segir mikla athygli,“ sagði Bobby
Fischer um Garry Kasparov á blaðamannafundi í Sveti
Stefan á meðan á viðureign hans við Boris Spasskí stóð
1992, tuttugu árum eftir einvígið í Reykjavík. Í bók Franks
Bradys um Fischer, Endgame, kemur andúð hans á Kasp-
arov ítrekað fram. Fischer hélt því fram að úrslitum í ein-
vígi Kasparovs og Karpovs hefði verið hagrætt án þess að
útskýra hvað hefði átt að búa að baki því.
Kasparov skrifar umsögn um bók Bradys í tímaritið New
York Review of Books þar sem hann segir að sig hafi
dreymt um að fá að tefla einhvern tímann við Fischer, en
þeir hafi aldrei orðið keppinautar við skákborðið, aðeins í
sögubókum.
„Hann hætti að keppa í skák 1975, hvarf frá titlinum,
sem hann þráði svo heitt allt sitt líf,“ skrifar Kasparov.
„Tíu ár liðu til viðbótar áður en ég tók titilinn af arftaka
Fischers, Anatolí Karpov, en í viðtölum var tækifærið til að
nefna Fischer við mig sjaldan látið ónotað. „Myndir þú
sigra Fischer?“ „Myndir þú tefla við Fischer ef hann sneri
aftur?“ „Veist þú hvar Fischer er?“
Stundum leið mér eins og ég væri að tefla ójafna skák
við vofu. Enginn vissi hvar Fischer var, eða hvort hann –
þá var hann enn frægasti skákmaður heims – væri að
leggja á ráðin um að snúa aftur. Árið 1985 var hann að-
eins 42 ára, mun yngri en báðir skákmennirnir, sem ég
hafði teflt við í keppni um réttinn til að skora á heims-
meistarann. En þrettán ár í burtu frá skákborðinu eru lang-
ur tími. Ég taldi að ég myndi eiga möguleika ef ég tefldi
við hann, en hvernig er hægt að tefla við goðsögn? Ég
hafði Karpov til að hafa áhyggjur af og hann var enginn
draugur. Skáklífið hafði haldið áfram án hins mikla Bob-
bys, jafnvel þótt margir í skákheiminum hefðu ekki gert
það.“
Kasparov talar um arfleifð Fischers. „Þrátt fyrir ljótleika
hnignunar hans á Fischer skilið að hans verði minnst fyrir
skákina og þess sem hann gerði fyrir skákina,“ skrifar
Kasparov. „Kynslóð bandarískra skákmanna lærði að tefla
þökk sé Fischer og hann ætti að halda áfram að veita
komandi kynslóðum innblástur sem fyrirmynd um hvernig
hægt er að skara fram úr, helga sig verkefninu og ná ár-
angri. Það er enginn boðskapur í lok hinnar hörmulegu
sögu, ekkert smitandi sem krefst einangrunar. Bobby Fisc-
her var einstakur, brestir hans jafn ómerkilegir og tafl-
mennska hans var snilldarleg.“
Taflmennskan
var snilldarleg
lífsvenjur,“ skrifar Brady. „Bókaverðirnir vissu hver
hann var, en sögðu aldrei frá veru hans á safninu.“
Hann varð fastagestur á veitingastaðnum Krua Thai,
skammt frá bókasafninu, og borðaði þar tvisvar til
þrisvar í viku. „Bobby sagði engum, ekki einu sinni sín-
um nánustu vinum, frá Krua Thai, því að jafnvel þótt
hann væri einmana kaus hann iðulega fremur að borða
einn; eins og Thomas Jefferson í Hvíta húsinu hafði hann
gaman af eigin félagsskap, tækifæri til að lesa, hugsa um
bækur, hugmyndir eða rifja upp minningar,“ skrifar
Brady. „Mótsögnin er sú að það var í félagsskap annarra,
sem hann fann fyrir óþægilegri einsemd.“
„Þú ert bingómaðurinn!“
Brady lýsir líka mótsagnakenndri þrá Fischers eftir að fá
að vera í friði með sitt einkalíf og þörf hans frá barnæsku
fyrir athygli. „Hann krafðist stöðugrar staðfestingar á að
hann væri dáður eða í það minnsta tekið eftir honum,“
skrifar Brady. „Dag einn spurðu bandarískir ferðamenn
hann til vegar í miðbæ Reykjavíkur. „Þeir vissu ekki
einu sinni hver ég var,“ sagði hann vonsvikinn við [Ein-
ar] Einarsson. „Og þetta voru Bandaríkjamenn!““
Öðru sinni hafði Fischer tekið rútu til Grindavíkur
eftir bað í Bláa lóninu og verið þar á hóteli í nokkra daga:
„Þjónninn á veitingastaðnum var vingjarnlegur,“ skrifar
Brady. „„Ertu frægur?“ spurði hún, kannski af því að
hana grunaði að Bobby væri frægur, eða hafði séð mynd
af honum í Morgunblaðinu eða öðru blaði. „Kannski,“
svaraði Bobby af uppgerðarhógværð. „Fyrir hvað ertu
frægur?“ spurði hún. Enn meiri látalæti: „Borðspil.“
Stúlkan hugsaði sig um eitt augnablik og þá rann upp
fyrir henni ljós: „Þú ert bingómaðurinn!“ Fischer var
miður sín.“
Brady leiðir getum að því að um einu og hálfu ári eftir
að Fischer kom til Íslands hafi honum verið farið að líða
eins og hann væri í fangelsi, Ísland væri Djöflaeyjan hans
og hann myndi aldrei komast í burtu. Um það leyti, sem
annað árið rann á enda, var hann farinn að kvarta undan
landinu og íbúum þess, en hann var enn eftirlýstur
vegna þátttökunnar í einvíginu við Spasskí í Sveti Stefan
1992. „Hann saknaði Evrópu og vinanna þar, en þorði
ekki að fara frá griðastað sínum í úthafinu af ótta við að
verða handtekinn og framseldur,“ skrifar Brady.
Upp á kant við velgjörðarmenn
Brady segir að þakklætið hafi ekki rist djúpt hjá Fischer.
„Hinum hjartahreinu Íslendingum í RJF-nefndinni
tókst ekki aðeins að koma honum úr japönsku fangelsi
og forða honum frá yfirvofandi tíu ára fangelsi, þeir
gerðu allt sem þeir gátu fyrir hann þegar hann var kom-
inn til Íslands: þeir fundu handa honum stað til að búa,
vernduðu hann frá gullgröfurum og forvitnum blaða-
mönnum, veittu honum ráðgjöf í fjármálum, óku hon-
um í hveraböð, buðu honum í mat og veislur á hátíð-
isdögum, fóru með hann í veiði og ferðir um landið,
reyndu að láta honum líða eins og heima hjá sér,“ skrifar
Brady. „Þeir voru í raun orðnir eins og liðsmenn í söfn-
uði Bobbys og meðhöndluðu hann nánast eins og
sautjándu aldar aðalsmann. Hver og einn hafði sitt hlut-
verk þegar uppfylla þurfti óskir konungsins. Þeir áttu
ekki von á að konungurinn myndi bregðast við jafnvel
minnstu mistökum með „af með höfuðið!“-viðmóti.“
Brady lýsir því hvernig fyrst slitnaði upp úr samband-
inu við Sæmund Pálsson, sem var lífvörður hans í ein-
víginu í Reykjavík 1972 og einn upphafsmanna þess að fá
hann lausan úr fangelsi. Ástæðan var þátttaka Sæma í
gerð kvikmyndar um hann og Fischer. Brátt fór Fischer
að kalla Sæma „Júdas“. Næstur var Guðmundur Þór-
arinsson, sem tók þátt í að fá Fischer til Íslands frá Jap-
an, en hafði átt stóran þátt í að einvígið við Spasskí fór
fram á Íslandi. Í samkvæmi hélt Fischer skyndilega fram
að hann hefði aldrei fengið sinn hlut af aðgangseyrinum.
Hann hætti að tala við Guðmund.
„Bobby hafði notað ýmis hentirök til að ásaka og ráð-
ast á stóra hópa fólks, til dæmis gyðinga,“ skrifar Brady.
„Nú notaði hann hentirök sín gegn íslenskum velvild-
armönnum sínum. Órökrænn málflutningur hans hljóð-
aði eitthvað á þessa leið:
Sæmi svindlaði á mér og sveik mig.
Sæmi er Íslendingur.
Þess vegna eru allir Íslendingar svindlarar og svik-
arar.“
Fleiri fengu að finna fyrir reiði Fischers, „Helgi Ólafs-
son vegna þess að hann þoldi ekki andúð Bobbys á gyð-
ingum og fyrir að spyrja of margra spurninga um
„gömlu skákina“ („Hann hlýtur að vera að skrifa bók.“);
Davíð Oddsson af ókunnum ástæðum, jafnvel af Davíð
sjálfum; og Garðar Sverrisson, hans nánasti vinur, tals-
maður og nágranni því að Garðar lét hann ekki vita af
kjánalegri og skaðlausri ljósmynd af skóm Bobbys sem
birtist í Morgunblaðinu. Garðar slapp nokkurn veginn
óskaddaður – fýlan út í hann stóð í einn sólarhring.
Restin af hópnum varð persona non grata“.
Fischer lést 17. janúar 2008 en sögu hans var ekki lok-
ið þar með, við tók barátta um arf Fischers, en það er
annar handleggur. Sennilega var Fischer sælastur við
skákborðið. Snilligáfan leiddi hann inn ýmsar ógöngur,
en í skákinni stafaði af honum slíkur ljómi að meira að
segja þeir, sem ekkert kunnu fyrir sér, heilluðust.
Morgunblaðið/RAX
Fischer var liðtækur íþróttamaður, hafði gaman af að spila
tennis og hafnabolta. Hér mundar hann hafnaboltakylfuna.
Skannaðu
kóðann til að
lesa viðtal
Skapta Hall-
grímssonar við
Bobby Fischer.