Fréttablaðið - 19.11.2011, Qupperneq 24

24 19. nóvember 2011 LAUGARDAGUR
Pfaff • Grensásvegi 13 • Sími 414 0400 • www.pfaff.is
facebook.com/pfaff.is
Kíktu á
ljósadýrðina
í Pfaff
fyrir jólin
Hjalti Andrason líffræðingur birtir grein í Fréttablaðinu
17. nóvember þar sem fullyrt er að
blöndun vistvæns metanóls í bens-
ín hér á landi geti valdið almenn-
ingi miklum skaða. Þetta er ekki í
fyrsta skipti sem Hjalti heldur þess-
ari skoðun á lofti. Hér verður gerð
enn ein tilraun til þess að leiðrétta
þessar rangfærslur.
Öruggt og reynt eldsneyti
Eins og Hjalti nefnir í greininni
hefur metanól fylgt mannkyninu
frá örófi alda og hafa ítarlegar rann-
sóknir átt sér stað á notkun þess sem
eldsneytis. Hjalti gefur í skyn að til-
raunum með metanól sem eldsneyti
hafi verið hætt vegna
eitrunaráhrifa þess. Þetta
er fjarri sanni. Skýrist
þróunin að mestu af efna-
hagsástæðum þar sem
olíuverð var mjög lágt á
9. og 10. áratugnum. Með
hækkandi olíuverði hefur
áhugi á notkun þess því
ekki aðeins vaxið hér á
landi heldur einnig víða
erlendis. Þannig hefur
breska olíufyrirtækið
Greenergy náð 25% hlut-
deild af breska eldsneyt-
ismarkaðnum með bensín
sem er blandað metanóli.
Engin vandkvæði hafa
komið upp vegna notk-
unar þess. Mikill vöxt-
ur er á notkun metanóls
sem eldsneytis í Kína, á
síðasta ári er talið að 7% af bensín-
notkun Kínverja hafi verið skipt út
fyrir metanól.
Úðað sem rúðuvökvi
Í skýrslu sem unnin var af sérfræð-
ingum við MIT-háskólann í Boston
fyrir bandaríska orkumálaráðu-
neytið fyrir ári segir m.a. að meint
áhrif metanólblöndunar á heilsu
almennings hafi verið stórlega ýkt:
„… eituráhrif metanóls eru engu
meiri en annars eldsneytis sem
ætlað er að koma í stað bensíns og
dísilolíu. Þar að auki er og hefur
metanól verið notað í miklum mæli
sem rúðuvökvi, án þess að það valdi
nokkrum skaða, en í þessu tilviki er
efninu bókstaflega úðað yfir vegina.
Í prófunum í Kaliforníu þar sem
eknir voru yfir 350 milljónir kíló-
metra á metanóli kom ekki fram
eitt einasta tilvik metanóleitrunar.“
Ekki hættulegra en annað eldsneyti
Grunnatriði í málflutningi Hjalta er
að blöndun metanóls við bensín auki
stórkostlega hættuna sem almenn-
ingi sé búin af því að umgangast
bensín. Svar við þeirri fullyrðingu
er í sjálfu sér einfalt. Bensín og
dísilolía eru efnablöndur sem inni-
halda stóran hóp efna sem eru óhæf
til neyslu, jafnvel í litlu magni, og
geta verið heilsuspillandi. Þessar
olíuafurðir hafa engu að síður verið
notaðar í hálfa aðra öld um allan
heim, iðnaðurinn og almenningur
þekkir hætturnar og við umgöng-
umst eldsneyti daglega án þess að
bera skaða af. Vistvænt metanól
verður framleitt hér á landi ein-
vörðungu sem eldsneyti og í fyrstu
blandað við bensín í litlu magni.
Ef metanól, dísilolía og bensín eru
borin saman kemur í ljós að notkun
metanóls fylgir minnst áhætta fyrir
heilsu almennings. Ólíkt dísil og
bensíni er metanól náttúrulegt efni
sem er ávallt til staðar í mannslík-
amanum í nokkru magni. Hjá með-
almanni (70 kg) er bakgrunnsmagn
af metanóli í líkamanum á hverjum
tíma um 35 mg. Við það að drekka
0,5 L af gosdrykk með
gervisætu eykst magnið
sem nemur um 25 mg.
Mannslíkamanum
stafar engin hætta af
litlu magni af metanóli
líkt og kynni að vera til
staðar í bensíngufum á
bensínstöð. Þarf marg-
falt minna magn af
gufum frá bensíni eða
dísil til að valda heilsu-
spjöllum en af metanóli.
Enn fremur er metanól
umhverfisvænna en
bensín og dísilolía, þar
sem metanól brotnar
hratt niður í umhverf-
inu, það inniheldur engin
þrávirk efni og örverur
vinna auðveldlega á því.
Engin rök eru fyrir
því að íblöndun metanóls auki eit-
uráhrif eldsneytis fyrir starfsfólk
bensínstöðva, ökumenn eða far-
þega enda hefur Hjalti ekki bent á
vísindalegar rannsóknir sem styðja
þær fullyrðingar.
Margir kostir vistvæns metanóls
Vistvænt metanól verður framleitt
hér á landi sem eldsneyti og með-
höndlað með þeirri varúð sem hefð
er fyrir í eldsneytisdreifingu og
-sölu. Blöndun á 3% af metanóli í
bensín eykur í engu hættu af dreif-
ingu eða notkun bensíns enda er
slíkt í fullu samræmi við lög og regl-
ur um fljótandi eldsneyti. Á þetta
bendir Hjalti raunar á í grein sinni:
„Í Evrópu er hámark leyfilegs met-
anóls í bensíni takmarkað við 3%.“
Kostir íblöndunar vistvæns met-
anóls eru margir, það gefur hreinni
bruna, dregur úr sóti, eykur oktana-
gildi og framleiðsla úr endurunnum
koltvísýringi dregur markvisst úr
útblæstri gróðurhúsaloftegunda.
Áhrifin á heilsu, umhverfi og efna-
hag verða því tvímælalaust jákvæð.
Í Fréttablaðinu hinn 27.10.2011 mátti lesa að forstjóri Lands-
virkjunar lýsti því yfir að nýtan-
leg orka yrði virkjuð næstu 15-20
árin. Landsvirkjun hefði hafið sitt
síðasta virkjunartímabil. Það má
ímynda sér að einhverjum lesend-
um hafi verið brugðið enda meira
verið að láta í það skína um þessar
mundir að hér sé næg græn orka
og engu að kvíða í þeim efnum
a.m.k. í bili, afstaða sem hefur
dugað frónbúanum hingað til, þ.e.
að pissa í skóinn.
Stuttu seinna, 3.11.2011, var svo
fyrsta „heildstæða“ orkustefna
íslenskra yfirvalda lögð fram og
kynnt, hvar aðaláhersla var lögð á
þá virkjunarkosti sem eru fyrirsjá-
anlega að tæmast. Loks er að nefna
grein iðnaðarráðherra í Frétta-
blaðinu hinn 7.11.2011 þar sem
„heildstæðri“ stefnu er fagnað.
Af þessu má ætla að við séum
þess ekki umkomin að skipuleggja
lengra fram í tímann en sem
nemur um fjórðungi af manns-
aldri. Það hlýtur að vekja ein-
hverja til umhugsunar um örlög
komandi kynslóða og áhrif okkar
þar á. Mikilvægum málaflokkum
verður að beina inn á brautir sem
unnt er að fylgja eftir svo langt
sem eygja má á hverjum tíma eða
eins og Jens Otto Krag, þá for-
sætisráðherra Dana, sagði í við-
tali 1977: „Man har et standpunkt,
til man tager et nyt.“ Það hlýtur
að vera óásættanlegt að lýsa sam-
tímis yfir því að stefna á eitthvað
sem ekki verður til eftir 15-20 ár
og kalla það langtímaáætlun með
stolti. Þessi árafjöldi er svo tæpur
til róttækra stefnubreytinga að
yfirlýsingin jafngildir uppgjöf.
Þó svo að „Orkustefna fyrir
Ísland“ minnist á aðra orkugjafa
en vatnsafl og jarðvarma fer fjarri
að hugarfar fylgi. Það má greina á
því að framtíðarsýnin á þróunina
fær heilar tvær línur í niðurlagi
greinar 6.7 sem verður að teljast
loðið. Því er mjög haldið á lofti í
umræðu eingöngu, síður í verki,
að framtíðarlausnir hvers konar
á formi nýjunga komi aðeins með
því að „hugsa út fyrir boxið“ en
þó með því skilyrði að halda sig
innan viðtekinna viðhorfa, þann-
ig að enn og aftur er fólki þröngv-
að inn í umtalað box. Þetta ástand
skapar fælni frá óhefðbundinni
hugsun og vekur upp sannleiksótt-
ann sem þýski heimspekingurinn
Arthur Schopenhauer (1788-1860)
hélt á lofti og gengur út á að allur
sannleikur fer í gegnum þrjú stig :
1. Hæðni (e. ridicule)
2. Ofsafengið mótlæti (e. violently
opposed)
3. Sjálfgefna staðreynd (e. accep-
ted as self-evident)
Það er einkum annað stigið sem
er erfiðast að yfirstíga því oftar
en ekki kemur mótlætið úr þeirri
átt sem er hvað öflugust, þ.e. frá
menntafólki. Máltækið segir
„mennt er máttur“ en sagan sýnir
að það er stutt yfir í andhverfuna
„mennt er myrkvun“. Nægir að
benda á Galíleó og Wright-bræð-
urna, þau dæmi ættu allir að kann-
ast við og viðurkenna sem mistök.
Færri kannast við eða vilja
viðurkenna að Tesla varaði við
afleiðingum notkunar afstæðis-
kenningar Einsteins og gerð kjarn-
orkutólanna. Hann vildi fara aðrar
hættulausar leiðir en á hann var
ekki hlustað. Nú situr mannkynið
uppi með afleiðingarnar. Fyrir
dauða sinn 1943 tjáði hann sig
hvað þetta varðar eitthvað á þá
leið að mannkyninu og samtíma-
mönnum hans hefðu orðið á mis-
tök að fara þá leið sem valin var og
mælti eitthvað á þessa leið: „The
present is theirs but the future is
mine.“ Þrátt fyrir gríðarlegt fram-
lag hans til vísindanna og tækni-
heimsins í dag hefur akademían
aldrei viðurkennt Tesla að verð-
leikum. Þvert á móti. Allir sem
hafa reynt að feta í fótspor hans
hafa endað í skrefi tvö, mótlæt-
inu, og koðnað niður og fallið í
gleymskunnar dá.
Hringavilla (Catch-22) ríkir
í tæknistoðkerfinu. Hugsaðu út
fyrir boxið fyrir alla muni en ekk-
ert mark mun vera tekið á þér ef
þú gerir það. Hvað orkuna varðar
þá eru Íslendingar ofdekraðir og
lifa og hegða sér eftir því. Vakn-
ingar er þörf sem tekur á þeim
vanda. Nýtanlegt vatnsafl og jarð-
varmi landsins eru það takmark-
að afl að fullnýtt gæti það annað
helmingi orkunotkunar Dana í
dag. Það er góður mælikvarði á
raunsæja framtíðarsýn.
Það er aðeins ein leið út úr vand-
anum. Opnum dyrnar fyrir fram-
sækinni hugsun og hættum að
hnýta í það fólk sem þó þorir það
að gera. Umfram allt að leggja
niður þann ósið að leggja steina í
götu þess. Þeirra er framtíðin eins
og Tesla sagði. En eins og alkunn-
ugt er þá er mannkynið óseðjandi
hvað orku varðar og því glap-
ræði að hindra lausnir sem þykja
kannski ógerlegar í dag en verða
sjálfsagðar á morgun. Vandann
ber að leysa.
Mikill ágreiningur ríkir um hvort stór hluti lánasamninga
á Íslandi er löglegur og, ef þeir eru
löglegir, hver löglegur eigandi
þeirra er. Óvíst er því hver skuldar
hverjum hvað og á hvaða kjörum.
Nýleg „Lög um breytingu á lögum
um vexti og verðtryggingu“ nr.
151 frá 2010, sem sett voru til að
eyða óvissunni eftir að Hæstirétt-
ur dæmdi gengistryggð lán ólög-
leg, tóku aðeins á hluta óvissunn-
ar og nú greinir menn á um hvort
lögin sjálf brjóti þjóðréttarskuld-
bindingar.
Landslög eru skýr um hvað
skuli gera við slíkar aðstæður.
Neytandinn, sem er lántakand-
inn, skal njóta vafans. Í lögum um
neytendalán nr. 121 frá 1994 24.gr.
segir: „Eigi má með samningi
víkja frá ákvæðum laga þessara
né reglugerða, sem settar kunna
að verða samkvæmt lögunum,
neytanda í óhag.“ Í 5.gr. Neytenda-
verndartilskipunar Evrópusam-
bandsins 93/13/EBE sem innleidd
er á Íslandi segir: „Í vafamálum
um túlkun skilmála gildir sú túlk-
un sem kemur neytandanum best.“
Hver á þá að framfylgja því að
neytandinn njóti í raun vafans og
hvaða úrræði hefur sá valdhafi til
að tryggja að svo sé?
Framkvæmdarvaldið, í þessu
tilfelli innanríkisráðuneytið, á að
framfylgja lögum um að neytand-
inn njóti vafans og í þessu tilfelli
hefur hann heimild til að stöðva
lánainnheimtur þar til dómar
taka af allan vafa. Samkvæmt
3.gr. „Laga um lögbann og dóms-
mál til að vernda heildarhagsmuni
neytenda“ nr. 141 frá 2001 getur
innanríkisráðuneytið „leitað lög-
banns eða höfðað dómsmál til að
vernda heildarhagsmuni íslenskra
neytenda“. Ráðherra getur jafn-
framt útnefnt íslensk félagasam-
tök sem gæta hagsmuna neytenda
á ákveðnu sviði, t.d. Hagsmuna-
samtök heimilanna, til að beita
þessari heimild.
Eftir sjö fundi í ráðuneytinu með
Ögmundi Jónasyni innanríkisráð-
herra, Einari Árnasyni, ráðgjafa
ráðherra, Ragnhildi Hjaltadótt-
ur ráðuneytisstjóra og Bryndísi
Helgadóttur skrifstofustjóra er
ljóst að yfirmenn innanríkisráðu-
neytisins ætla að gera sig seka um
glæpsamlega vanrækslu. Þeir ætla
ekki að setja lögbann á lánainn-
heimtur sem brjóta lagalegan rétt
neytenda til að njóta vafans. Þess
í stað eru sýslumenn, sem heyra
undir innanríkisráðuneytið, iðnir
við að hjálpa fjármálafyrirtækjum
að gera eigur lántakenda upptækar
og setja á uppboð.
Það er kominn tími til að aðrir
en Geir Haarde séu dregnir pers-
ónulega til ábyrgðar fyrir van-
rækslu í starfi. Stjórnendur
innanríkisráðuneytisins eru pers-
ónulega ábyrgir fyrir því að van-
rækja að „leita lögbanns eða hefja
dómsmál til verndar heildarhags-
munum íslenskra neytenda“, þar
sem flestar fjölskyldur á Íslandi
tóku húsnæðislán og eru enn að
borga af þeim þó að vafi leiki á
hvort þau séu lögleg, hver eigi þau
og hvað skuli greiða af þeim.
Þá eru það heildarhagsmunir
neytenda að fá lögbann á lánainn-
heimtur sem ágreiningur er um
þar til dómstólar taka af allan
vafa, t.d. hvort löglegt sé að endur-
útreikna gengistryggð lán án sam-
þykkis lántakenda. Ef dómstólar
dæma bönkunum í hag verða lán-
takendur að greiða upp það sem
þeir greiddu ekki á lögbannstím-
anum. En þangað til eiga lántak-
endur að njóta vafans og lögbann
skal sitja á lánainnheimtum eins
og lög kveða á um.
Við leitum að fólki og félagasam-
tökum sem vilja snúa vörn í sókn.
Við erum að leita allra tiltækra
leiða til að draga persónulega til
ábyrgðar alla þá einstaklinga
sem valda lántakendum fjárhags-
legum skaða með aðgerðum eða
vanrækslu sem leitt hefur til þess
að neytandinn nýtur ekki vafans
eins og skýrt kveður á um í lögum.
Sökum friðhelgis Ögmundar erum
við að leita leiða til að stefna fyrst
Ragnhildi Hjaltadóttir ráðuneyt-
isstjóra til skaðabóta vegna van-
rækslu í starfi og það er bara byrj-
unin. Að stefna fólki til skaðabóta
kostar aðeins 15.000 krónur og er
því ódýrasta leiðin fyrir skuldsett
fólk til að sækja rétt sinn. Það er
kominn tími til að draga einstak-
linga til ábyrgðar og fá þá til að
finna skaðann á eigin skinni.
Það er aðeins ein leið út úr vandanum.
Opnum dyrnar fyrir framsækinni hugsun
og hættum að hnýta í það fólk sem þó
þorir það að gera.
Mannslíkam-
anum stafar
engin hætta
af litlu magni
af metanóli
líkt og kynni
að vera til
staðar í
bensíngufum
á bensínstöð.
Metanól í bensíni –
leiðréttar rangfærslur
Orkuvandi undir
óseðjandi orkukröfum
Lögbann á lánainnheimtur,
lögum samkvæmt
Umhverfismál
Ómar
Sigurbjörnsson
efnafræðingur CRI
Fjármál
Sturla
Jónsson
vörubílstjóri
Arngrímur
Pálmason
fyrrv. sölumaður
Orkumál
Hafsteinn
Hafsteinsson
verkfræðingur