Fréttablaðið - 19.11.2011, Blaðsíða 38

Fréttablaðið - 19.11.2011, Blaðsíða 38
19. nóvember 2011 LAUGARDAGUR38 F ormannsskipti í íslenskum stjórnmálaflokkum hafa yfir- leitt farið fram án mikilla átaka, í það minnsta fyrir opnum tjöld- um. Þá hafa flokksformenn oft- ast getað verið rólegir yfir stöðu sinni þar sem fátítt hefur verið að sitjandi formenn fái mótframboð gegn sér. Sem dæmi má nefna að í 82 ára sögu Sjálf- stæðisflokksins hefur sitjandi formaður ein- ungis fimm sinnum fengið mótframboð, þar af í fyrra og á landsfundi nú um helgina. Verði Bjarni endurkjörinn verður hann fyrsti formaður stjórnmálaflokks á Íslandi sem hefur þrisvar sinnum sigrað annan frambjóðanda í formannskjöri. Þó ber að taka fram að lengi vel voru formenn í stóru flokkunum ekki valdir í almennri kosningu á landsfundi. Þá er það hefð í kosningum á landsfundi Sjálfstæðisflokksins að allir fundargestir eru í raun í kjöri. Nokkur merkileg formannskjör hafa þó farið fram og verður hér stiklað á stóru um formannsslagi í íslenskri stjórnmálasögu. Hermann felldi Jónas og átök í Alþýðuflokki Segja má að fjórflokkakerfið svokallaða hafi þegar verið komið fram í alþingis- kosningunum 1931. Þá buðu fram Sjálf- stæðisflokkur, Framsóknarflokkur, Alþýðu- flokkur og Kommúnistaflokkur. Nokkrum árum síðar klauf Bændaflokkurinn sig frá Framsókn en í kosningunum 1942 var fjór- flokkurinn aftur kominn fram nema þá hafði Kommúnistaflokkurinn sameinast hluta Alþýðuflokksins í Sósíalistaflokknum. Fyrsti formaður fjórflokks sem settur var af var Jónas Jónsson frá Hriflu. Jónas varð formaður Framsóknar árið 1934 en í ríkisstjórnum sem flokkurinn veitti forystu á árunum 1934 til 1942 var Hermann Jónas- son forsætisráðherra, ekki Jónas. Sagt var að þingmenn flokksins hefðu óttast að Jónas yrði of einráður sem forsætisráðherra auk þess sem Alþýðuflokksmenn, sem mynd- uðu stjórnina ásamt Framsókn, voru ekki hrifnir af þeirri tilhugsun að Jónas yrði for- sætisráðherra. Á landsfundi flokksins árið 1944 kaus miðstjórn hans svo Hermann for- mann í stað Jónasar sem hafði þótt ganga full hart fram í málflutningi sínum miss- erin á undan. Næstu ár sátu flokksformenn á friðarstóli en upp úr 1950 fór að gæta talsverðra vær- inga í Alþýðuflokknum. Fór svo að lokum að Hannibal Valdimarsson felldi Stefán Jóhann Stefánsson úr sessi árið 1952 en var svo sjálfur felldur tveimur árum síðar. Stefán Jóhann hafði verið formaður frá árinu 1938 og var forsætisráðherra á árun- um 1947 til 1949. Stuðningsmenn Stefáns voru í helstu valdastöðum flokksins árið 1952 en talsverðrar óánægju gætti með for- ystuna meðal almennra flokksmanna. Þótti Stefán hafa misst eldmóðinn og vera í litlum tengslum við verkalýðshreyfinguna. Var Hannibal fenginn til að bjóða fram gegn honum og hafði öruggan sigur. Formannstíð Hannibals varð hins vegar stutt. Hann gerðist ritstjóri Alþýðublaðs- ins meðfram formannsstörfum og ritaði þar um stefnu flokksins dag frá degi. Hann hafði hins vegar lítið samband við aðra flokksmenn auk þess sem Stefán Jóhann og stuðningsmenn hans unnu gegn honum. Þegar nálgaðist landsfund 1954 virtist hann njóta lítils stuðnings í flokknum og fór svo að Haraldur Guðmundsson, gamalreyndur þingmaður, tók við sem formaður um hríð. Átök í Sjálfstæðisflokknum Jóhann Hafstein lét af formannsembætti í Sjálfstæðisflokknum árið 1973 vegna heilsubrests. Við af honum tók Geir Hall- grímsson varaformaður, sem látið hafði af embætti borgarstjóra nokkrum mánuðum fyrr eftir þrettán ára setu. Geir var kjör- inn varaformaður árið 1971 eftir hatramma baráttu við Gunnar Thoroddsen sem hafði snúið aftur í stjórnmálin eftir skamma veru í Hæstarétti og tap í forsetakosningunum 1968. Geir varð forsætisráðherra eftir kosningar 1974 og sat í fjögur ár. Í kosningunum 1978 tapaði flokkurinn hins vegar miklu fylgi, ekki síst vegna erfiðs ástands í efnahagsmál- um, og fór í stjórnarandstöðu. Árið eftir fékk Geir mótframboð á landsfundi, fyrstur for- manna Sjálfstæðisflokks. Gegn honum bauð sig fram Albert Guðmundsson, þá borgar- fulltrúi og þingmaður og fyrr verandi knatt- spyrnuhetja. Albert hafði þó ekki erindi sem erfiði og vann Geir léttan sigur. Í kjölfar þingkosninga í desember 1979 gekk flokksformönnunum bölvanlega að mynda ríkisstjórn. Fór svo að lokum að Gunnar Thoroddsen, þá varaformaður, klauf Sjálfstæðisflokkinn og myndaði ríkisstjórn með Framsókn og Alþýðubandalagi með hluta þingflokksins á bak við sig. Árið 1981 var aftur komið að landsfundi og settu deilur vegna klofningsins mikinn svip á fundinn. Þá bauð Pálmi Jónsson, land- búnaðarráðherra og einn þingmannanna sem mynduðu stjórnina með Gunnari, sig fram til formanns gegn Geir. Sigraði Geir örugglega í formannskosningunum, fékk tæp 66 prósent atkvæða. Pálmi fékk rúm 20 prósent og Ellert B. Schram tæp 10 prósent. Geir sat sem formaður í tvö ár til við- bótar en fékk slæma útreið í prófkjöri fyrir þingkosningar 1983 og náði ekki kjöri á þing. Hann lét í kjölfarið af embætti for- manns og á landsfundi haustið 1983 var kosinn nýr formaður; Þorsteinn Pálsson, þá alþingismaður. Hlaut Þorsteinn tæp 57 pró- sent atkvæða en Friðrik Sophusson, þá vara- formaður, fékk tæp 27 prósent. Þá fékk Birg- ir Ísleifur Gunnarsson, þá alþingismaður og fyrrverandi borgarstjóri, tæp 17 prósent. Tveir formannsslagir í Alþýðubandalaginu Í Alþýðubandalaginu var regla að formaður skyldi ekki sitja lengur en í átta ár í senn. Árið 1987 þurfti Svavar Gestsson að láta af formannsembætti vegna þessa. Á þeim tíma geisuðu mikil átök í flokknum milli tveggja fylkinga sem kallaðar voru „flokkseigenda- félagið“ og „lýðræðiskynslóðin“. Svavar tilheyrði þeirri fyrri en meðal forkólfa þeirrar seinni var Ólafur Ragnar Gríms- son. Í formannskjöri um haustið bauð Ólaf- ur Ragnar sig fram og háði tvísýna kosn- ingabaráttu við Sigrúnu Stefánsdóttur, þá bæjar fulltrúa á Akureyri. Fór svo að Ólafur Ragnar hafði sigur í kjörinu með rúm 60 prósent atkvæða. Átta árum síðar var aftur kominn tími til að skipta um formann og aftur tókust á sömu fylkingar. Þá buðu sig fram til for- manns Margrét Frímannsdóttir, þá þing- maður, sem talin var til stuðningsmanna Ólafs Ragnars og Steingrímur J. Sigfús- son sem var í Svavars-armi flokksins og hafði verið varaformaður í sex ár. Voru kosningarnar enn tvísýnni en árið 1987 en aftur var það sami armur sem bar sigur úr býtum. Margrét hlaut 53,5 prósent atkvæða gegn 46,5 prósentum. Varð Mar- grét þar með fyrst kvenna formaður eins fjór flokkanna. Svilar í hár saman Síðustu ár hafa formannsslagir einnig sett svip sinn á pólitíkina á Íslandi. Árið 2005 bauð Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sig fram gegn svila sínum Össuri Skarphéðinssyni, þá formanni Samfylkingarinnar. Ingibjörg hafði leitt R-lista samstarfið í Reykjavík frá 1994 til 2003 og verið farsæll borgar- stjóri. Árið 2003 fór hún í landsmálin og var stillt upp sem forsætisráðherraefni Samfylkingar innar fyrir þingkosningar það ár. Flokkurinn jók fylgi sitt í kosningunum en náði þó ekki þeim árangri sem að hafði verið stefnt og komst ekki í ríkisstjórn. Á landsfundinum 2005 var Ingibjörg þó kosin formaður með um tvo þriðju atkvæða. Ári síðar fór fram formannskjör í Fram- sóknarflokknum. Halldór Ásgrímsson for- sætisráðherra sagði af sér formennsku um vorið eftir slakan árangur flokksins í sveitar- stjórnarkosningum. Var kosið á milli Sivjar Friðleifsdóttur, þá heilbrigðis ráðherra, og Jóns Sigurðssonar, sem ekki hafði starfað í fremstu víglínu stjórnmálanna áður en hafði verið virkur innan flokksins um áratugi. Vann Jón sigur í kjörinu með tæpum 55 pró- sentum atkvæða gegn rúmum 44. Tíð formannsskipti urðu í flokknum árin á eftir en næst fór fram formannskjör árið 2009 þegar Sigmundur Davíð Gunnlaugs- son, nýgræðingur í stjórnmálum, var kjör- inn formaður. Einnig voru í framboði Páll Magnússon, bæjarritari í Kópavogi, og Höskuldur Þór Þórhallsson þingmaður. Þegar úrslit voru tilkynnt urðu hins vegar mistök og var Höskuldur ranglega kynntur sem nýr formaður. Sama ár var Bjarni Benediktsson kjörinn formaður Sjálfstæðisflokksins eftir kjör gegn Kristjáni Þór Júlíussyni þingmanni. Á landsfundi flokksins í fyrra var Bjarni síðan endurkjörinn, þá gegn Pétri Blöndal. Áflog í íslensku flokkunum Á landsfundi Sjálfstæðisflokksins um helgina bítast Bjarni Benediktsson, formaður, og Hanna Birna Kristjánsdóttir, oddviti í Reykjavík, um formannsstól flokksins. Formannsslagir hafa verið fátíðir í íslenskri stjórnmálasögu en þeir sem farið hafa fram hafa margir skilið eftir djúp spor í sögu landsins. Magnús Þorlákur Lúðvíksson fjallar um formannsslagi í íslenskum stjórnmálum. Árið 1984 bauð Jón Baldvin Hannibalsson, þá þingmaður, sig fram gegn Kjartani Jóhannssyni, sitjandi formanni Alþýðuflokksins. Undir forystu Kjartans hafði flokkurinn einungis fengið 11,7 prósent fylgi í kosning- unum árið áður en hafði liðið fyrir klofningsframboð Vilmundar Gylfasonar og stuðningsmanna hans undir merkjum Bandalags jafnaðarmanna. Jón Baldvin taldi, eins og margir flokksmenn, að flokknum væri ekki að takast að ná þeirri sterku stöðu sem tækifæri væri til. Í eftirminnilegri ræðu sem hann flutti fyrir formannskjör- ið sagði Jón: „Íslendingar sem þekkja til sjómennsku vita að ef skipin fiska ekki er tvennt til ráða: Að finna sér nýtt skiprúm eða skipta um karlinn í brúnni.“ Lands- fundarfulltrúar Alþýðuflokksins kusu að halda tryggð við flokkinn en skiptu um karl í brúnni. Jón Baldvin fékk 142 atkvæði gegn 92 atkvæðum Kjartans. Tíu árum síðar var Jón Baldvin í hlutverki formanns sem sótt var að þegar Jóhanna Sigurðardóttir, þá þingkona, bauð sig fram gegn honum. Jóhanna og Jón Baldvin höfðu verið samherjar um langa hríð og Jóhanna hafði stutt Jón Baldvin í formannskjörinu áratugi fyrr. Á árunum fyrir 1994 fóru samskipti þeirra hins vegar að súrna og þótti Jóhönnu og hluta flokks- manna sem svo að Jón Baldvin hefði fært flokkinn of langt til hægri. Þá höfðu sumir út á stjórnunarstíl Jóns Baldvins að setja auk þess sem áhyggjur voru af því að fylgi flokksins væri staðnað. Jóhanna hafði þó ekki erindi sem erfiði í kjörinu og tapaði gegn Jóni, hlaut tæp 39 prósent atkvæða. Þegar úrslit lágu fyrir flutti Jóhanna ræðu þar sem hún sagði hin fleygu orð: „Minn tími mun koma,“ sem hann átti svo sannarlega eftir að gera. ■ FLEYG ORÐ Í FORMANNSSLÖGUM JÓNS BALDVINS HANNIBALSSONAR Davíð Oddsson var sérlega farsæll sem borgarstjóri Reykjavíkur frá 1982 til 1991. Árið 1978 hafði Sjálfstæðisflokkurinn misst meirihluta sinn í borginni eftir áratuga stjórnartíð en undir forystu Davíðs vannst borgin aftur árið 1982. Davíð varð borgarstjóri og bætti flokkurinn við sig fylgi í kosningunum 1986 og í kosning- unum 1990 þar sem flokkurinn fékk 61 prósent atkvæða og 10 borgarfulltrúa af 15. Frá árinu 1983 hafði Þorsteinn verið formaður flokksins en honum hafði gengið erfiðlega að fóta sig í embættinu. Þegar Þorsteinn tók við var flokkurinn enn í sárum eftir klofninginn árið 1980 og settu átök fylkinganna í flokknum svip sinn á starf hans næstu árin. Fór svo að Albert Guðmundsson og stuðningsmenn hans klufu sig úr flokknum árið 1987 og stofnuðu Borgaraflokkinn. Í kosningunum 1987 fékk Sjálfstæðis- flokkurinn minnsta fylgi sem hann hafði fengið í sögunni en fór samt sem áður í ríkisstjórn að kosningum loknum og Þor- steinn varð forsætisráðherra. Sú ríkisstjórn varð hins vegar ekki langlíf. Hún sprakk í beinni útsendingu haustið 1988 og var mynduð vinstri stjórn í kjölfarið. Þegar líða fór að næstu kosn- ingum, sem skyldu haldnar vorið 1991, hafði fylgi flokksins aukist talsvert í skoðanakönn- unum og þótti Þorsteinn hafa eflst í stjórnarandstöðunni. Þorsteinn sá fram á kosninga- sigur og leist illa á að víkja fyrir Davíð. Davíð kaus hins vegar að láta slag standa og við tók sérlega tvísýnn formannsslagur sem Davíð tókst að vinna. Hlaut hann að lokum 733 atkvæði gegn 651 atkvæði Þorsteins. ■ DAVÍÐ ODDSSON FELLDI ÞORSTEIN PÁLSSON ALLIR RISU ÚR SÆTUM NEMA FORSÆTISRÁÐ- HERRANN Ein þekktasta ljósmynd íslenskrar stjórnmálasögu var tekin á landsfundi Sjálf- stæðisflokksins í Háskólabíói árið 1981. Þá risu allir fundarmenn úr sætum til að hylla Geir Hallgrímsson, endurkjörinn formann flokksins, nema Gunnar Thoroddsen forsætis- ráðherra og Vala kona hans. LJÓ SM YN D A SA FN R EYK JA VÍKU R /G VA
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.