Fréttablaðið - 19.11.2011, Blaðsíða 32

19. nóvember 2011 LAUGARDAGUR32
E
inelti er marktækt
minna í skólum sem
nota Olweus-áætlun
gegn einelti en í þeim
sem gera það ekki.
Munurinn er þó ekki
mikill, og er mismunandi eftir
bekkjardeildum. Þetta kemur fram
í rannsókn sem Almar Halldórsson
hjá Skólapúlsinum gerði fyrir Kol-
brúnu Baldursdóttur sálfræðing.
Rannsóknin náði til allra skóla
sem nota Skólapúlsinn, en það eru
70 grunnskólar um allt land. Tæp-
lega helmingur þeirra notast við
Olweus-áætlunina.
Ákveðið var að skoða þrennt
í rannsókninni að sögn Almars.
Hvort einelti er minna í skólum
sem starfa eftir
áætluninni en
þeim sem gera
það ekki, hvort
l í ð a n n e m -
enda er betri
og hvort minni
tengsl eru milli
eineltis og líðan
nemenda í skól-
um sem starfa
eftir Olweus en
þeim sem gera það ekki. „Í heild-
ina er minna einelti og minni van-
líðan í skólunum sem eru flokk-
aðir Olweus-skólar, en þetta er
lítill munur á heildina litið,“ segir
Almar. Við því hafi verið að búast
þar sem svo margir skólar hafi
verið skoðaðir. Munurinn teng-
ist bæði aldri nemenda og aldurs-
skiptingu í skólunum.
Mikill munur eftir aldri
Minna einelti reyndist vera í
Olweus-skólum í sjötta, sjöunda
og tíunda bekk en í öðrum skólum.
Í áttunda og níunda bekk var ekki
marktækur munur. Þá reyndist
minni vanlíðan og kvíði hjá nem-
endum í sjötta og sjöunda bekk í
Olweus-skólum auk þess sem sjö-
undu bekkingar hafa meira sjálfs-
álit og upplifa meiri stjórn á eigin
lífi.
Þá er munur eftir því hvort við-
komandi skólar ná upp í tíunda
bekk eða bara upp í sjöunda bekk.
Áhrifin eru áberandi mest af
Olweus-áætluninni í sjöunda bekk
þar sem ekkert unglingastig er.
„Þá er munurinn mjög mikill á
vanlíðan, kvíða og einelti og þetta
eru stærstu niðurstöðurnar sem
við fáum. Í þeim skólum sem eru
með unglingadeild þá er aðeins
minna einelti í sjötta og sjöunda
bekk en ekkert annað.“ Þegar ekk-
ert unglingastig er í skólunum eru
sjöundu bekkingar elstir og ein-
eltið því bundið við jafnaldra, en
í skólum þar sem unglingadeild er
geta þeir einnig orðið fyrir einelti
af hendi eldri nemenda. Fátítt er
að nemendur verði fyrir einelti
af hendi yngri nemenda, að því
er fram kemur í skýrslunni. Það
virðast vera elstu nemendur hvers
grunnskólastigs sem helst njóta
góðs af áætluninni.
Sjöundi bekkur sker sig úr
Tengsl eineltis og líðan nemenda
voru svipuð hvort sem um var að
ræða skóla sem notast við Olweus-
áætlunina eða aðra skóla. Undan-
tekningin var sjöundi bekkur. Þar
mældist vanlíðan með áberandi
minni tengsl við einelti í Olweus-
skólum en öðrum. „Einelti skýrir
aðeins átján prósent af vanlíðan
nemenda í sjöunda bekk í Olweus-
skólum en 28 prósent í öðrum skól-
um, sem er verulegur og mark-
tækur munur,“ segir í skýrslunni.
Þetta er óháð því hvort unglinga-
stig er eða ekki í skólunum.
Miklu meira einelti hjá stelpum
Einelti er algengara hjá stúlkum
en drengjum hvort sem um er að
ræða Olweus-skóla eða ekki. Líðan
stúlkna er mun verri en drengja,
sérstaklega þjást stúlkurnar meira
af kvíða en einnig er mun meiri
vanlíðan, minna sjálfsálit og minni
stjórn á eigin lífi hjá þeim en
drengjunum.„Munurinn er mjög
áberandi á stelpum og strákum
og það eykst með aldrinum,“ segir
Almar.
Þó er ekki kynjamunur á áhrif-
um Olweus-áætlunarinnar, sem
hann segir gott. „Einelti er minna
hjá báðum kynjum í Olweus-skól-
um en öðrum, og áætlunin virðist
hafa svipuð áhrif.“
Hefur haft jákvæð
áhrif á umræðuna
Eftir að hafa gert rannsóknina og
farið ofan í saumana á þessu segir
Almar að árangurinn sé frábær í
lok miðstigs grunnskólans, í sjö-
unda bekk. Þar sé ásættanlegur
árangur, „og það virðist vera í
áttina í sjötta og tíunda bekk“.
Árangur í einum árgangi bendi
til þess að kennarar og fram-
kvæmdin á verkefninu hafi áhrif
og skipti máli frekar en að áætl-
unin sem slík henti betur fyrir ein-
hver aldursstig. „Það er frekar það
hvernig leyst er úr þessu. Svo þarf
að huga aðeins að því hvað gert er
í áttunda og níunda bekk.“ Þessir
bekkir virðist týnast svolítið. Þar
bætist eldri nemendur við sem
hugsanlegir gerendur en forvarn-
irnar í anda Olweus-áætlunarinnar
taki kannski ekki mikið mið af því.
„Það er verið að einblína á jafn-
aldranna, það virkar í sjöunda og
tíunda bekk en nær ekki til hinna.“
Niðurstöðurnar gefa tilefni til þess
að skoða þetta að mati Almars og
skólastjórar þurfi að velta þessu
fyrir sér. „Er svona mikið gert
fyrir þessa bekki í hinum skól-
unum eða er minni áhersla á þá í
Olweus-skólunum? Það getur verið
bæði.“
Eineltisvandamál eru í öllum
skólum og hver skóli þarf að finna
leið til að taka á því, segir Almar.
„Það að þessi áætlun er til staðar
og er mjög sýnileg skiptir máli. Ég
held að allir grunnskólar séu með
einhvers konar áætlun um hvernig
eigi að verjast einelti. Þær aðferð-
ir eru ekki teknar saman. Verið
getur að Olweus-áætlunin hafi
haft gríðarlega jákvæð áhrif á
umræðuna og það sé mikilvægt
að hafa svona aðgerðir.
Þekkir til margra fullorðinna gerenda sem líður illa
Kolbrún Baldursdóttir sálfræðingur
■ NIÐURSTÖÐUR EFTIR KYNI
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Stjórn á
eigin lífi
St
úl
ku
r
D
re
ng
ir
St
úl
ku
r
D
re
ng
ir
Kvíði
St
úl
ku
r
D
re
ng
ir
Sjálfsálit
■ Olweus skólar
■ Aðrir skólar
* Marktækur
munur miðað
við 95% vissu
Skólapúlsinn mælir
ýmsa þætti í lífi
nemenda á kvarðanum
1 til 10.
Einelti
St
úl
ku
r
D
re
ng
ir
St
úl
ku
r
D
re
ng
ir
Vanlíðan
Einelti meðal stúlkna og drengja í Olweus skólum og öðrum skólum
VIRKAR BEST Á SJÖUNDA BEKK Olweus-áætlunin virkar best fyrir nemendur í sjöunda bekk þar sem engin unglingadeild er. Áætlunin hefur svipuð áhrif á stráka og stelpur, en
miklu meira einelti er almennt hjá stelpum.
Kolbrún Baldursdóttir sálfræðingur hefur lengi starfað í eineltismálum og
segist hafa leikið forvitni á að vita hver
áhrifin væru. „Með því að staldra við og
gera á þessu athugun og greina hlutina
held ég að við séum á góðri leið,“ segir
hún. Skoða þurfi hvort ekki ætti að gera
rannsóknir á hverju ári eða annað hvert
ár. Það hljóti að vera gott fyrir skólastjóra
og aðra að hafa þessar upplýsingar, hvort
sem skólar þeirra noti áætlunina eða séu
að hugsa um að taka hana upp.
„Svo má líka spyrja hvar við værum ef
þessi áætlun Olweusar hefði ekki verið
tekin upp. Ég er þeirrar skoðunar að við
værum verr stödd í þessum málaflokki
þá, þetta hefur skerpt á umræðunni og
sett okkur í stellingar og það er mjög gott.
Hvernig svo sem framtíðin verður með
þessi mál er þetta búið að gera gott, kynna
okkur fyrir þessum málum og opna á þau.“
Kolbrún hefur lengi verið skólasál-
fræðingur og segist þeirrar skoðunar að
hægt sé að velja önnur úrræði og búa til
aðgerðaáætlun án mikils tilkostnaðar.
Sjálf hefur hún komið upp heimasíðunni
kolbrunbaldurs.is og deilir þar upplýsing-
um og öðru sem hægt er að nota. Margir
skólar hafa nýtt sér það, að hennar sögn.
„Þessi umræða er mikil núna, mikil
vakning og hefur verið á þessu ári finnst
mér. Svo birtast auðvitað harmsögur af
og til, sem maður hugsar með skelfingu
til. Ef mál kemur upp og ekki er tekið á
því með öllum leiðum sem til eru fylgir
þetta fólki næstu tuttugu til þrjátíu árin.
Ég þekki til þess að fullorðnu fólki sem
var gerendur líður bara hundilla seinna.
Minningin lifir líka með gerandanum,
eins og með þolandanum. Svo verða þessir
krakkar fullorðnir og mætir þjóðfélags-
þegnar en hafa þessa eftirsjá.“ Hún seg-
ist oft segja krökkum frá því og það hafi
áhrif á þau. „Þetta hverfur ekkert þegar
maður hættir að vera barn. Við þurfum að
reyna að finna rótina. Oft er þetta einhver
vanlíðan, vanmáttur, pirringur og jafn-
vel afbrýðisemi. Það er eitthvað að, mér
finnst ég oftast komast að því ef maður
nær þangað.“
Minna einelti í Olweus-skólum
Einelti er minna í grunnskólum sem hafa tekið upp Olweus-áætlun í eineltismálum en öðrum skólum. Munurinn er mestur í
sjöunda bekk þegar ekkert unglingastig er í viðkomandi skóla. Almar Halldórsson hjá Skólapúlsinum og Kolbrún Baldursdóttir
sálfræðingur fóru í gegnum nýja rannsókn Almars um þessi mál með Þórunni Elísabetu Bogadóttur.
■ VÆRUM VERR STÖDD ÁN ÁÆTLUNARINNAR
ALMAR
HALLDÓRSSON
Dan Olweus var prófessor í sálfræði við háskólann í Bergen í Noregi og er
rúmlega áttræður. Hann hefur unnið að eineltismálum í meira en fjóra ára-
tugi og áætlunin byggir á hans kenningum. Olweus-áætlunin var formlega
tekin upp á Íslandi haustið 2002 með þátttöku 43 grunnskóla. Þeim hefur
fjölgað jafnt og þétt síðan þá. Hægt er að fræðast um Olweus-áætlunina á
olweus.is.
HVER OG HVAÐ ER OLWEUS?