Fréttablaðið - 25.11.2011, Qupperneq 19

FÖSTUDAGUR 25. nóvember 2011 19
Fólki finnst oft forvitnilegt að vita hvað öðrum finnst.
Margir taka meira að segja
afstöðu í málum út frá því hvað
þeir halda að öðrum finnist.
Það vill enginn kjósa flokk sem
enginn kýs, og fáir vilja panta
mat sem fáir panta. Menn leita í
hjörðina.
Ein leið til að mæla hvað
öðrum finnst er með skoðana-
könnunum. Í samfélagi þar
sem „öðrum finnst“ rökin vega
þungt geta menn haft hag af því
að niðurstöður skoðanakannana
verði á tiltekinn veg. Þar með
er kominn hvati til að þrýsta töl-
unum í „rétta“ átt.
Sé könnunin beinlínis fram-
kvæmd og matreidd af aðila
sem hún varðar ætti að taka
niðurstöðum hennar með mikl-
um fyrirvara. Dæmi um slíkar
niðurstöður eru „94% nem-
enda í skóla X segjast ánægð
með námið“. Þegar við sjáum
slíkt eigum við í það minnsta að
spyrja um gögn aftur í tímann
og biðja um niðurstöður allra
spurninganna sem spurðar
voru. Annars er líklegt að menn
spyrji fullt en segi bara frá
þegar hentar.
Svört börn í lausaleik
Trúverðugra er þegar ein-
hver annar aðili framkvæmir
könnunina en einnig þá skap-
ast vandamál ef verkkaupinn
ræður spurningunum og mat-
reiðslu niðurstaðna. Eitt dæmi:
Fyrir um einu og hálfu ári létu
Bændasamtökin spyrja spurn-
inga eins og hvort menn teldu að
það „skipti miklu máli að land-
búnaður verði stundaður hér á
landi til framtíðar“ og spurðu
svo um afstöðu til ESB aðildar.
Annað dæmi: Árið 2000 voru
bandarískir kjósendur spurðir
hvort þeir væru líklegri til að
kjósa John McCain eða ekki ef
þeir vissu að hann ætti svart
barn í lausaleik. Slíkar kann-
anir kallast á ensku „push poll“
eða „þrýstikannanir“. Markmið-
ið með þeim er tvíþætt, ann-
ars vegar að þrýsta tölunum í
rétta átt og hins vegar að planta
rökum hjá þeim sem hringt er í.
Falskir, leiðandi valkostir
Sumir hafa gagnrýnt kannan-
ir þar sem spurt er hvort menn
vilji slíta aðildarviðræðum við
ESB eða „ljúka þeim og kjósa
um samninginn“. Sú gagnrýni
er ekki óréttmæt. Það virðist
almennt ekki erfitt að ýta upp
vinsældum valkosta með því
að tengja þá þjóðaratkvæða-
greiðslum. Það er í sjálfu sér
forvitnilegt, en teldu allir það
virkilega næg rök með einhverju
þjóðaratkvæði að 50% svarenda í
skoðanakönnun vildu að það færi
fram þá værum við síkjósandi.
Einn þeirra aðila sem (rétti-
lega) gagnrýnt hafa umræddar
ESB-aðildarviðræðukannanir
er vefritið Andríki. Þeir hafa
sjálfir spurt um ýmislegt. Fyrr
á árinu lét vefritið fyrirtækið
MRR spyrja eftirfarandi spurn-
ingar fyrir sig í tengslum við
afgreiðslu þingsins á ICESAVE
III: „Telur þú eðlilegt að íslenska
þjóðin fái að segja álit sitt á nýj-
asta Icesave-samningnum í þjóð-
aratkvæðagreiðslu?“ Fullkom-
lega hlutlaus spurning? Hverjum
finnst „óeðlilegt“ að heil „þjóð,“
„segi álit sitt“.
Önnur spurning frá sama vef-
riti: „Í skýrslu utanríkisráðherra
til Alþingis frá því í maí síðast-
liðnum kemur fram að gert er
ráð fyrir, að beinn kostnaður
vegna aðildarumsóknar að Evr-
ópusambandinu geti numið sam-
tals 990 milljónum króna á tíma-
bilinu 2009-2012. Hversu vel eða
illa telur þú að þeim fjármunum
sé varið?“ Varla hlutlaus spurn-
ing heldur. Frá félagsfræðilegu
sjónarhorni er það vissulega for-
vitnilegt að sjá hvaða áhrif það
hefur á svör fólks í könnunum ef
nokkur rök með öðrum málstaðn-
um fylgja með. Er markmiðið
hér að mæla rétt ástand? Varla.
Sumar kannanir sem eru gerðar
ýkja upp fylgi og breiða út boð-
skap. Það má taka mark á þeim í
samræmi við þau markmið.
Ljótu gögnin falin
Loks er vert á minnast á einn
punkt. Jafnvel þegar fram-
kvæmdaraðilinn er óháður og
spurningin sæmilega hlutlaus
þá getur verkkaupinn samt valið
um að birta ekki niðurstöður
þeirra kannana sem honum
eru óhagstæðar. Með því að
gera nokkrar kannanir og birta
aðeins þær bestu má hæglega
falsa heildarmyndina.
Hér er því gátlisti fyrir frétta-
menn næst þegar einhverjir
aðilar birta könnun um mál-
efni sem stendur þeim nærri
hjarta: „Hvaða skoðanakannan-
ir hafið þið látið framkvæma á
undanförnum árum? Hafa fullar
niðurstöður þeirra allra verið
birtar opinberlega? Hef ég heim-
ild til að staðfesta svar ykkar
með því að leita til allra þeirra
fyrirtækja hérlendis sem fram-
kvæma slíkar kannanir?“
Þrýstikannað
Pawel Bartoszek
stærðfræðingur
Í DAG
Sumar kannanir sem eru gerðar ýkja
upp fylgi og breiða út boðskap. Það má
taka mark á þeim í samræmi við þau
markmið.
Flutningslínur í jörð –
hærri raforkukostnaður
Nokkur umræða hefur verið um það undanfarið að
leggja beri flutningslínur raf-
orku í jörð. Mikil þróun hefur
orðið í þeim efnum undanfarna
áratugi hvað dreifikerfið varðar
og nú er svo komið að við sjáum
hvergi loftlínur til dreifingar á
raforku í þéttbýli. Öll slík dreifi-
kerfi hérlendis hafa verið grafin
í jörðu. Þá hafa loftlínur víðast
hvar vikið fyrir jarðstrengjum í
dreifikerfum á landsbyggðinni.
Fyrir flutningsminni mann-
virki er kostnaður strengja oft-
ast nær sambærilegur við loft-
línur, sé horft til síðustu tveggja
áratuga eða svo. Orkufyrirtæk-
in hafa nýtt sér þetta við upp-
byggingu og endurnýjun kerf-
anna og valið jarðstrengi í stað
loftlína. Þessi þróun mun halda
áfram og hlutfall strengja enn
vaxa í framtíðinni.
Aukin umhverfisáhrif
Hins vegar er kostnaður við
flutningsmeiri jarðstrengi enn
mikill. Á hærri flutningsspenn-
um (220 kV) er kostnaður við
jarðstrengi 5-7 faldur kostn-
aður við sambærilega loftlínu.
Meginskýringin felst í tækni-
legum mun á jarðstrengjum og
loftlínum, mun sem vex með
aukinni flutningsþörf og hærri
spennu. Umhverfisáhrif jarð-
strengja á lægri spennustig-
um eru til þess að gera lítil en
aukast með hækkandi spennu-
stigi. Sjónræn áhrif loftlína eru
almennt meiri, en mun auðveld-
ara er að skila landi í sambæri-
legu ástandi eftir notkun þeirra
en jarðstrengja. Sem dæmi
má nefna hrauni þakin svæði,
þar sem margra metra breiðir
skurðir eru augljóslega meira
og varanlegra inngrip í náttúr-
una en möstrin. Hvergi í heim-
inum hefur enda verið farið út á
þá braut að leggja flutningskerfi
raforku alfarið í jörð. Víða um
land er hins vegar þörf á eflingu
flutningskerfisins og ljóst að
efling kerfisins hlýtur að vera
forgangsatriði, umfram marg-
falt dýrari framkvæmdir við
færslu á loftlínum í jörð.
Hærri raforkukostnaður
Almennt myndar flutningur
raforku (sem Landsnet annast
fyrir allt landið) nú rúm 10%
af endanlegum raforkukostn-
aði neytenda. Dreifing mynd-
ar tæp 45%, en hvort tveggja
telst til sérleyfisstarfsemi sem
lýtur ströngum reglum og eft-
irliti Orkustofnunar varðandi
tekjumörk, gjaldskrár og arð-
semi (framleiðsla og sala á raf-
orku eru hins vegar samkeppn-
issvið og mynda hvor um sig
rúm 40% og tæp 5% af endan-
legum raforkukostnaði). Ljóst er
að ef tekin yrði um það pólitísk
ákvörðun að hefjast handa við
að færa flutningslínur Lands-
nets í jörðu myndi það valda
gríðarlegum kostnaðarauka
fyrir fyrirtækið. Ef allt flutn-
ingskerfið yrði endurbyggt með
jarðstrengjum yrði umfram-
kostnaðurinn á bilinu 400-500
milljarðar króna. Afleiðing-
arnar af því yrðu augljóslega
veruleg hækkun raforkukostn-
aðar um land allt og væntan-
lega miklar seinkanir á eflingu
flutningskerfisins þar sem þess
er helst þörf.
Orkumál
Gústaf Adolf
Skúlason
aðstoðar-
framkvæmda-
stjóri Samorku
Ef allt flutningskerfið yrði endur-
byggt með jarðstrengjum yrði um-
framkostnaðurinn á bilinu 400-500
milljarðar króna. Afleiðingarnar af því yrðu aug-
ljóslega veruleg hækkun raforkukostnaðar um
land allt …
AF NETINU
Samfylkingin og Ragna Árna
Maður hefur mikið séð Samfylkingarfólk stinga upp á Rögnu Árna-
dóttur sem forsetaefni.
Ég man að Steinunn Valdís Óskarsdóttir gerði það, sömuleiðis Kjartan
Valgarðsson og nú Hrannar Björn Arnarson.
En fátt mun sennilega eyðileggja meira fyrir frambjóðendum en ef þeir
líta út fyrir að vera í náðinni hjá stjórnmálaflokkum.
Ragna er mæt kona, en hún er fyrst og fremst embættismaður – sat
sem embættismaður í ríkisstjórn nokkra hríð.
Að því leytinu er hún varla líkleg til að standa uppi í hárinu á stjórn-
málamönnum – og kannski ekki furða að Samfylkingunni, flokki for-
sætisráðherrans, lítist vel á hana.
http://silfuregils.eyjan.is/
Egill Helgason