Morgunblaðið - 11.11.2010, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. NÓVEMBER 2010
Golli
Jólaverkin Á dimmum dögum er kærkomið að mæta glitrandi jólaljósum og næsta víst að léttist brún margra sem
ganga um skreyttar götur næstu daga. Þessir voru í óðaönn að koma upp jólaseríum og trjágreinum í Bankastræti.
Um næstu mán-
aðamót verða kjara-
samningar almennt
lausir hjá aðildar-
félögum ASÍ. Í komandi
kjaraviðræðum er mik-
ilvægt að víðtæk sátt
náist um verulega
hækkun lægstu launa
og kaupmáttur launa
verði jafnframt tryggð-
ur. Í dag eru byrj-
unarlaun verkafólks
157.752 kr. á mánuði. Samningsaðilum
ber að hlusta á umhverfið s.s. velferð-
arsamtök sem tala fyrir hækkun lág-
markslauna til að sporna við frekari fá-
tækt á Íslandi.
Það er nöturlegt til þess að vita að
stór hópur þeirra sem sækja sér að-
stoð til framfærslu hjá góðgerðar-
samtökum í hverri viku er láglauna-
fólk, fólk án atvinnu, aldraðir og
öryrkjar. Mikilvægt er að mynda sátt
um að tryggja þessum hópum mann-
sæmandi framfærslu. Hvernig sem á
því stendur hefur það verið feimnismál
á Íslandi að reikna út framfærslustuðul
sem segði til um framfærsluþörf ein-
staklinga og fjölskyldna. Háværar
kröfur eru hjá lágtekjufólki um að
stuðullinn verði reiknaður út. Ég er
stuðningsmaður þess að það verði gert
og mun fylgja því eftir.
Víða svigrúm til hækkana
Að sjálfsögðu geri ég mér fulla grein
fyrir því að atvinnugreinarnar standa
misvel við núverandi aðstæður og hafa
því mismikla burði til að taka á sig
launahækkanir. En það er engin
ástæða til að tala hlutina niður. Út-
flutningsgreinarnar hafa gengið vel og
skilað góðum hagnaði. Þar er staða til
að hækka launin myndarlega sbr. út-
tekt sem Háskólinn á Akureyri gerði
um áhrif innköllunar aflaheimilda á
stöðu íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja
en þar kom fram að greinin þyldi um
30 til 50% launahækkun. Þar komu
einnig fram aðrar athyglisverðar upp-
lýsingar sem styðja hækkun launa í
fiskvinnslu. Samkvæmt samantektinni
hefur mikil framleiðniaukning orðið í
vinnslunni á sama tíma og veruleg
lækkun á launakostnaði hefur orðið hjá
fiskvinnslunni. Launa-
kostnaður var 16% af
tekjum vinnslunnar
1997. Fór hæst í 20% af
tekjum 2005 en var
kominn niður í 12% af
tekjum 2008. Þá var afl-
inn 87 þorskígildistonn á
starf í vinnslunni árið
1991 en var kominn í 151
tonn á hvert starf 2008.
Árið 1991 var útflutn-
ingsverðmæti á hvert
starf um 65 þúsund
SDR en árið 2008 var
sama tala 170 þúsund SDR. Því hefur
framleiðni íslensks sjávarútvegs auk-
ist um 260% sem samsvarar um 86%
raunaukningu þegar tekið er tillit til
verðlagshækkana. Þarf því einhver að
efast um að svigrúm sé til launahækk-
ana í fiskvinnslu?
Aðkoma stjórnvalda
Samfara sátt um hækkun lægstu
launa í landinu umfram önnur laun
þurfa stjórnvöld að koma að næstu
kjarasamningum með skattkerfis-
breytingum. Hækkun skattleysis-
marka yrði góð kjarabót fyrir þá
lægst launuðu. Þá þurfa stjórnvöld
einnig að blása raunverulegu lífi í at-
vinnulífið með markvissri atvinnu-
stefnu sem nær til sem flestra lands-
hluta í stað þess að þvælast fyrir
góðum verkefnum eins og orkufrek-
um iðnaði á Bakka við Húsavík. Stór-
felldur niðurskurður á fjármagni til
heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni
er heldur ekki leiðin út úr vandanum.
Þar er væntanlega um að ræða eina
mestu árás sem gerð hefur verið á til-
vist byggðar utan höfuðborgarsvæð-
isins frá landnámi.
Eftir Aðalstein Á.
Baldursson
» Því hefur framleiðni
íslensks sjávar-
útvegs aukist um 260%
sem samsvarar um 86%
raunaukningu þegar
tekið er tillit til verð-
lagshækkana.
Aðalsteinn Á.
Baldursson
Höfundur er formaður
Framsýnar- stéttarfélags.
Fiskvinnslufólk
á betra skilið
Nú tveim árum eftir
hrun erum við Íslend-
ingar enn hálfringlaðir
og spyrjum hver annan
hvernig slík firn máttu
ganga yfir þjóðina. Þeg-
ar eitthvað bilar er okk-
ur teknókrötum tamt að
huga að undirstöðunum.
Hvernig er Alþingi
t.a.m. skipað, er þar fyr-
ir hendi öll sú reynsla
og yfirsýn sem nauðsynleg er til að
stýra farsælu þjóðfélagi?
Einu sinni var
Sú var tíð að Alþingi Íslendinga
skipaði einkum harðfullorðið fólk,
gjarnan með langa reynslu úr at-
vinnulífi, stjórnsýslu eða skólakerfi.
Innan stjórnmálaflokkana störfuðu þá
jafnan kjörnefndir sem leituðu eftir
hæfu fólki og gerðu tillögur um fram-
boðslista. Þessar nefndir höfðu svipað
hlutverk og mannauðsstjórar í stór-
fyrirtækjum í dag, að leita eftir hæfu
fólki. Ég minnist frá þessu skeiði fjöl-
margra merkra alþingismanna sem
vörðuðu framfarasókn þjóðarinnar á
síðustu öld. Ég nefni af handahófi dr.
Bjarna Benediktsson, Lúðvík Jós-
epsson, Auði Auðuns, próf. Gylfa Þ.
Gíslason, próf. Ólaf Björnsson, próf.
Ólaf Jóhannesson, Geir Hallgrímsson
og svo mætti lengi telja. Ég tel að
þetta fólk hafi jafnan unnið mjög óeig-
ingjarnt hugsjónastarf
með almannaheill að
leiðarljósi . Þannig segir
t.d. séra Hjálmar Jóns-
son um próf. Ólaf Jó-
hannesson í minningum
sínum. „Hann hugsaði
lítt um stundarhags-
muni og ennþá síður
sína eigin hagsmuni,
heldur fyrst og fremst
þjóðarhag. Það voru
hans hagsmunir“.
Í lok 7. áratugarins
tók að gæta nokkurrar
gagnrýni, einkum meðal ungs fólks,
vegna meintrar lítillar endurnýjunar
á Alþingi. Hugmyndir um prófkjör
vegna vals á framboðslista flokkanna
komu fram og voru gjarnan kynntar
sem skref í lýðræðisátt. Þessar hug-
myndir þóttu áhugaverðar þótt vissu-
lega heyrðust líka efasemdarraddir.
Þannig mun próf. Ólafur Jóhannesson
hafa látið þau orð falla af sinni al-
kunnu hægð í tíma í stjórnsýslurétti,
að það sé „nú ekki víst að hinir hæf-
ustu gefi kost á sér“.
Breyttir tímar
Í kosningum 1971 var efnt til próf-
kjörs hjá Sjálfstæðisflokknum í fyrsta
sinn. Áður hafði flokksráð ráðið fram-
boðslistum „Prófkjör náðist fram fyr-
ir atbeina okkar yngri mannanna,“
segir Ellert B. Schram í viðtali við
tímaritið Skjöld. Í þessu prófkjöri féll
próf. Ólafur Björnsson út, gjörhugull
maður og hlédrægur. Vakti það
nokkra óánægju í flokknum, en þar
við sat. Prófkjörin náðu smám saman
almennri útbreiðslu í stjórnmálalífinu.
Kom þar margt til. Stjórnmálaflokk-
unum fannst þægilegt að losna við
þann kross að velja fólk úr sínum röð-
um til setu á Alþingi eða í sveit-
arstjórnum og geta varpað því til al-
mennings. Í öðru lagi vildu flokkarnir
ógjarnan virka gamaldags í augum
kjósenda sinna. Í þriðja lagi töldu
stjórnmálaflokkarnir að prófkjörin
mundu örva áhuga á stjórnmálum og
auka fylgi þeirra í kosningum.
Eðli prófkjöranna
Ég ræddi nýlega eðli prófkjöranna
við kunningja minn, sem starfað hefur
við stjórnmál allt sitt líf. Hann sagði:
„Þetta er einfalt, í prófkjörum merkir
fólk bara við nöfn sem það þekkir“.
Hvað merkir þetta í raun? Hvaða nöfn
þekkir fólk, þegar það kemur á kjör-
stað? Það þekkir fjölmiðlafólkið, það
þekkir afreksfólk í íþróttum, það
þekkir þá sem starfa sinna vegna
þurfa oft að koma fram í fjölmiðlum.
Aðrir sem áhuga hafa á þátttöku í
stjórnmálum þurfa að kynna sig í fjöl-
miðlum með ærnum tilkostnaði.
Margt jarðbundið fólk er ekki tilbúið
að verja fjármunum sínum í próf-
kjörsbaráttu. Margir hafa heldur ekki
geð í sér til að leita eftir fjárstuðningi
vandalausra. Ýmis fjársterk fyrirtæki
og hagsmunaaðilar hafa hins vegar í
vaxandi mæli nýtt sér þetta ástand.
Bandarískur prófessor lýsti því hér
fyrr á árinu að þar í landi væri fjár-
festing í stjórnmálamönnum gjarnan
talin sú vænlegasta sem mörg fyr-
irtæki ættu kost á. Óhætt mun að full-
yrða að prófkjörin hafa þróast mjög á
annan hátt en menn sáu fyrir í upp-
hafi. Samherjar berast á banaspjót-
um, netvæðingin óspart nýtt í smala-
mennsku til stuðnings tilteknum
frambjóðendum, sem viðkomandi
kunna jafnvel engin deili á og fjár-
magnið stundum verið ríkjandi og
jafnvel ráðandi áhrifavaldur. Þá spyr
maður í einlægni, hvar eru mörkin
milli lýðræðis og anarkisma?
Kolbrún Bergþórsdóttir spyr í Mbl.
18. okt. 2009 „af hverju heiðarlegt og
skynsamt fólk með sæmilega jarð-
tengingu sæki ekki í stjórnmálin“. Ég
vil svara Kolbrúnu með annarri
spurningu. Hví skyldi fólk sem hefur
komið sér vel fyrir í lífinu, býr við ör-
yggi og nýtur virðingar samborg-
aranna vera reiðubúið að verja fjár-
munum sínum, fjölskyldulífi og
jafnvel mannorði til að taka þátt í
þeim óvinafagnaði sem prófkjörin
hafa þróast í?
Ég tel að prófkjörin hafi gríð-
arlegan fælingarmátt á jarðbundið
fólk, grafi undan siðferði í stjórn-
málum og nagi flokkana að innan. Ég
fæ ekki varist þeirri tilfinningu að Al-
þingi hafi veikst jafnt og þétt frá þeim
tíma að prófkjörin urðu ríkjandi að-
ferð við skipan á framboðslista. Fólk á
borð við þá einstaklinga sem ég nefndi
í upphafi er að mestu horfið úr ís-
lenskum stjórnmálum en með fáum
undantekningum komið miklu
reynsluminna fólk í staðinn, jafnvel
fólk sem er rétt vaxið upp úr mál-
fundafélögum stjórnmálaflokkanna.
Ef Alþingi er veikt er hætta á að rík-
isstjórnin sé veik og til lengri tíma lit-
ið einnig stjórnsýsla og eftirlitsstofn-
anir. Svanur Kristjánsson
stjórnmálafræðingur mun hafa spáð
því þegar árið 1996 að prófkjörin
mundu leiða til hruns íslenskra stjórn-
mála. Sú spá rættist eftirminnilega í
síðustu sveitarstjórnarkosningum,
þegar Reykvíkingar kusu Besta
flokkinn, sem þeir vissu engin deili á, í
örvæntingu sinni yfir vanmætti fjór-
flokksins
Lokaorð
Lýðræðið byggir sem kunnugt er á
því að hugsandi einstaklingar taki af-
stöðu á grundvelli fullnægjandi upp-
lýsinga. Mér er ekki kunnugt um að
prófkjör að hætti Íslendinga séu
nokkurs staðar viðhöfð í nágranna-
löndum. Ég hallast að því að þetta
séríslenska fyrirbæri sé öfgakennd
túlkun á lýðræðinu. Ég velti því jafn-
framt fyrir mér hvort þau séu hluti af
þeim öfgum sem nú hafa leitt til
skyndilegrar hnignunar íslensks sam-
félags.
Eftir Pétur
Stefánsson »Ég tel að prófkjörin
hafi gríðarlegan fæl-
ingarmátt á jarðbundið
fólk, grafi undan sið-
ferði í stjórnmálum og
nagi flokkana að innan.
Pétur Stefánsson
Höfundur er verkfræðingur.
Prófkjörin – böl eða blessun