Morgunblaðið - 09.12.2010, Blaðsíða 23

UMRÆÐAN 23
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. DESEMBER 2010
Áhugaleysi stjórn-
valda að bæta
heilsu og spara
í heilbrigðiskerfinu
Þann 1. desember
síðastliðinn birtist
viðtal í Morg-
unblaðinu við Stein-
dór J. Erlingsson,
doktor í vísindasagn-
fræði, undir heitinu
„Þörf á skýrari
reglum í lyfjaiðnaði“.
Innihald greinarinnar
segir frá þeim stað-
reyndum sem rann-
sóknir hafa staðfest að lyfjafyr-
irtæki hafa vísvitandi hagrætt
rannsóknum sér í hag, þessar
„fölsuðu“ rannsóknir eru notaðar
til að markaðssetja lyf á blekkj-
andi máta, stórum hluta markaðs-
setningar er beint að læknum og
það hefur meðvitað og ómeðvitað
áhrif á ávísunarhegðun þeirra og
aukaverkanir af lyfjum geta verið
alvarlegar.
Greininni var síðan fylgt eftir
næstu tvo daga í Morgunblaðinu
(2. og 3. des.), fyrst með viðtali við
Geir Gunnlaugsson landlækni og
svo daginn eftir við Rannveigu
Gunnarsdóttur, forstjóra Lyfja-
stofnunar, og Birnu Jónsdóttur,
formann Læknafélags Íslands.
Það sem vekur furðu mína og
vonbrigði er þau svör, eða réttara
sagt, þeir innihaldslausu frasar
sem Geir landlæknir og Birna
gáfu sem engan veginn svarar
þeim alvarlegu vandamálum sem
Steindór vekur athygli á. Það er
augljóst að „nálarauga“ Lyfja-
stofnunar og siðalög lækna sem
þau vísa í eru greinilega engin
lausn á þessu vandamáli. Geir og
Birna tilheyra fagstétt sem miðar
eða a.m.k. segist miða ákvarðanir
sínar við vísindalegar staðreyndir,
en þegar rannsóknir segja að
lyfjafyrirtæki falsi/hagræði rann-
sóknum í stórum stíl, markaðs-
setning sé sett fram á blekkjandi
máta og þetta hafi meðvituð og
ómeðvituð áhrif á ávísunarhegðun
lækna sem raunverulega vita ekki
hvaða áhrif eða gagn er af lyfjum
þar sem upplýsingaflæði til þeirra
er byggt að hluta á fölskum rann-
sóknum, sem á endanum þýðir
óþarfa aukaverkanir og dauðsföll
sjúklinga og aukinn kostnað fyrir
ríki og sjúklinga, þá þýðir ekki að
hunsa þær niðurstöður. Aug-
ljóslega er breytinga þörf.
Sem dæmi um hversu ófor-
skömmuð lyfjafyrirtækin geta ver-
ið þá sýndi rannsókn á markaðs-
efni sem lyfjafyrirtæki gáfu út til
lækna að 94% af upplýsingum í
þeim byggir ekki á sönnuðum, vís-
indalegum grunni (birt í BMJ 27.
febr. 2004).
Og hver eru áhrifin af þessu?
Enginn veit það raunverulega en
rannsókn sem birt var í Journal of
the American Medical Association
árið 2000 gæti gagnast sem vís-
bending. Hún sýndi að á árs-
grundvelli deyja 225 þúsund
manns í Bandaríkjunum einum
saman vegna læknismeðhöndl-
unar. Af því er stærsti hlutinn,
106.000 manns, vegna aukaverk-
ana lyfja þar sem rétt lyf var gef-
ið í samræmi við greiningu. Aðrar
aukaverkanir en dauðsföll eru
margfalt algengari.
Það á ekki að þurfa eitthvert
greindarvísitölulegt ofurmenni til
að sjá að ef læknar fá rangar upp-
lýsingar varðandi lyfjameðhöndlun
þá aukast líkurnar á rangri með-
höndlun sjúklinga og það veldur
líkamlegum sem andlegum skaða
og fjárhagslegum kostnaðarauka.
Ein falin aukaverkun við þetta er
að almenningur missir
álit á læknum því þótt
vandamálið í grunn-
inn sé lyfjafyrirtækin
þá má ekki gleyma að
læknarnir okkar eru á
framlínunni og léleg-
ur árangur af með-
höndlun mun túlkast
sem glöp af þeirra
hálfu þegar sannleik-
urinn er sá að þeir
eru jafn mikil fórn-
arlömb þessa ástands
og við hin þar sem
þeir fá ekki réttar upplýsingar til
að byggja sína meðhöndlun á.
Reyndar er ég hissa á því að það
hafi ekki myndast hópur eða félag
lækna hér á landi eins og erlendis
sem berjast á móti þessu ástandi
þar sem orðspor þeirra er í húfi.
Ein af stoðum hvers samfélags er
að hafa heilbrigðiskerfi sem þegn-
inn ber fullt traust til og leitar til
ef þörf er á.
Þegar rannsóknir sýna skýrt að
ástandið er eins og lýst er hér að
ofan skil ég ekki þessi svör sem
Geir og Birna gefa við þarflegri
ábendingu Steindórs. Viljum við
ekki öll sjá aukið öryggi sjúklinga,
bættan árangur af læknismeð-
höndlun og minnkuð útgjöld heil-
brigðiskerfisins? Steindór bendir á
nokkur atriði þar sem hægt er að
bæta ofanverða upptalningu stór-
lega. Af hverju opinberir yfirmenn
stofnana sem hafa með þessi mál
að gera koma með ódýra, inni-
haldslausa frasa í stjórnmálastíl
við ábendingu sem þessa er mér
hulin ráðgáta. Ég er orðinn
ónæmur fyrir svona svörum frá
stjórnmálafólki sem er að rífast
um mislæg gatnamót en þegar við
erum tala um heilbrigði og líf
fólks þá gróflega misbýður mér.
Manneskja sem er heil í sínu
starfi og ber hagsmuni fólksins
fyrir brjósti myndi einfaldlega
segja: „Já, sæll, takk fyrir þetta,
Steindór minn“, slökkva á fésbók-
inni, bretta upp ermar og ganga í
málið eftir að lesa viðtalið við
Steindór.
Vonandi verða ábendingar
Steindórs teknar alvarlega en ekki
sópað undir teppið með ódýrum,
innihaldslausum frösum. Til dæm-
is væri hægt í dag að banna lyfja-
fyrirtækjum að markaðssetja til
lækna með einu pennastriki. Það
væri skref í rétta átt.
Eftir Harald
Magnússon
» Setning skýrra
reglna um samskipti
lækna við lyfjafyrirtæki
gæti leitt til stórsparn-
aðar í heilbrigðiskerfinu
og aukið öryggi sjúk-
linga.
Haraldur Magnússon
Höfundur er osteópati, þ.e. í löggildri
heilbrigðisstétt, og er áhugamaður
um bætt heilsufar.
- nýr auglýsingamiðill
569-1100
finnur@mbl.is
Þegar horft er til
sögu núverandi efna-
hagshruns gleymist að
taka tímabil kalda
stríðsins með í reikn-
inginn.
En á þeim tímum, á
árunum kringum
1960-1990, var ekki
mögulegt að viðhafa
alþjóðavæðingu;
hnattrænt kapítalískt
efnahagskerfi, vegna skiptingar
kjarnorkuvopna-risaveldanna á
heiminum niður í áhrifasvæði sín á
millum.
Því má líta svo á, að Ísland og hin
Vesturlöndin hafi þá verið að fara á
mis við stórfelldan hagvöxt sem þau
hefðu annars getað fengið.
En einnig voru þau eflaust að
taka á sig til viðbótar aðra lífs-
kjaraskerðingu, í formi ótta við hið
yfirvofandi kjarnorkustríð milli
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna,
sem hefði verið þess megnugt að
gereyða bæði Íslendingum og ná-
grannaþjóðunum.
En hugsandi Íslendingum mátti
þá vera ljóst að tilgangslítið væri þá
t.d. að eignast börn, ef ekki væri
hægt að tryggja þeim framtíð. Og
þá hefur það hugsanlega stuðlað að
því að menn fóru þá að eignast
færri börn; sem hefur síðan leitt til
tilheyrandi minnkandi fram-
kvæmdasemi við barnauppeldi. En
það hlýtur að vera barnauppeldið
sem er einna stærsti
hvatinn til yfirvinnu
fólks almennt.
Eftir á að hyggja
getum við nú jafnað öll-
um þessum neikvæðu
lífskjaraþáttum við
missi ígildis tuga pró-
senta í efnalegri af-
komu Íslendinga.
Þegar svo gereyðing-
arógn kalda stríðsins
var aflétt, kringum
1990, er líklegt að áhrif
kalda stríðsins við að
þrýsta niður framkvæmdavilja
fólksins og grundvallarlegum efna-
hagsgæðum hafi kallað fram and-
hverfu sína, þannig, að fólk reyndi
að hefna fyrir efnahagslega stöðn-
un, sem og flokkadráttaóvild í garð
náunga síns, með því að gerast
brátt einsleitir efnahagsvíkingar út
á við, og sjást ekki fyrir. Allt átti nú
að kaupa fyrir börnin okkar (og svo
jafnvel að fjölga börnunum og fólk-
inu í landinu með því að kaupa inn
nýbúa?).
Og svo kom hrunið, 2008. Þá
neyddust landsmenn til að hægja á
sér aftur; líkt og komið væri nýtt
kaldastríðstímabil.
Og líkt og þá leitum við einnig, í
ístöðuleysi okkar, til náðarfaðms
hugmyndafræði stórvelda-
samsteypa. Þar kemur Evrópusam-
bandið í stað Nató og Sovétríkjanna
áður.
Aftur er síðan gripið til vopna
kaldastríðsins og kreppuáranna, og
menn settir undir grun um að vera
nú orðnir landráðamenn, land-
sölumenn og kvislingar, til vinstri
og hægri, svo undrum sætir.
Sómakærum blaðaskrifurum þyk-
ir nú aftur viturlegt að fara að feta
krappan línudans sjálfsritskoðunar-
innar, þó að meiðyrðalögin séu nú
reyndar fyrir bí. Því þeir vilja ekki
eiga á hættu að ata sig óþarfa auri í
leðjuslagnum um ESB. En það
styttist þó í að hver maður neyðist
til að taka slaginn..
Eitt getum við þó þakkað okkur
fyrir: Þeir peningar sem útrásarvík-
ingarnir töpuðu í útlöndum hljóta
að hafa lent í vösum venjulegs fjöl-
skyldufólks að mestu leyti og þann-
ig endað í barnauppeldi þess. Og
jafnvel hjá hinum ofurríku endar
auðurinn að lokum í fjölskylduupp-
eldi hjá þeim og erfingjum þeirra.
Því ættum við að eiga heiður skilið
fyrir að hafa lagt þannig mikið til
uppeldismála og þróunaraðstoðar
heimsins og að fá að njóta þess
seinna þegar kemur að kröfum al-
þjóðastofnana um framlag okkar til
velferðarmála í útlöndum.
Útrásin sem kaldastríðsarfleifð
Eftir Tryggva V.
Líndal
Tryggvi V. Líndal
» Og svo kom hrunið,
2008. Þá neyddust
landsmenn til að hægja
á sér aftur, líkt og komið
væri nýtt kaldastríðs-
tímabil.
Höfundur er þjóðfélagsfræðingur og
skáld