Morgunblaðið - 08.09.2011, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. SEPTEMBER 2011
Holað niður Hvalbátunum Hval 6 og Hval 7 hefur verið komið fyrir í fjörunni í Hvalfirði þar sem þeir verða geymdir. Þeim var fleytt upp í fjöru á háflóði, í holu sem grafin hafði verið.
Eggert
Í grein minni í Morg-
unblaðinu á höfuðdag-
inn 29. ágúst sl. fjallaði
ég um skuldsetta yf-
irtöku á þekktu ís-
lensku fyrirtæki og rifj-
aði upp hvernig þeir
sem höfðu þannig eign-
ast félagið fyrir ekkert
seldu fasteignir félags-
ins við yfirverði og
leigðu þær til baka á
samsvarandi hærri leigu en nam
markaðsleigu. Andvirði eignanna
notuðu þeir til að borga sjálfum sér
út háar fjárhæðir sem arð. Hvort
tveggja var vitaskuld ólöglegt og
raunar refsivert. Stjórnvöld verða að
bregðast við, því annars verður slík
sjálftaka endurtekin.
Skuldsett yfirtaka
Ríkisskattstjóri gefur út ritið Tí-
und. Í desember 2008 birtist þar
grein eftir Aðalstein Hákonarson, fv.
lögg. endurskoðanda, og nú forstöðu-
mann eftirlitssviðs embættisins. Gef-
um honum orðið: „Sú var tíðin að
þegar menn keyptu sér eignir þurftu
þeir að borga fyrir þær. Í byrjun
þessarar aldar fundu íslenskir við-
skiptajöfrar leið til að komast hjá því.
Þeir keyptu fyrirtæki
og létu fyrirtækin sjálf,
sem keypt voru, greiða
kaupverðið í gegnum
eignalausa samruna.
Með því að hengja
skuldir utan á fyr-
irtækin með samruna
eftir kaupin, setja þau
síðan á markað og selja
hlutina í þeim til lífeyr-
issjóða og almennings á
enn hærra verði en
keypt hafði verið á,
þrátt fyrir skuldsetn-
inguna, gátu forvígismennirnir skap-
að sér miklar tekjur.“
Aðalsteinn lýsir þessu svo í smáat-
riðum og efast um réttmæti þess að
færa upp viðskiptavild á móti skulda-
aukningunni, í stað þess að færa eig-
ið fé niður. Þá undrast hann yfirlýs-
ingar stjórna þessara félaga um að
„samruninn komi ekki til með að
skerða hag lánardrottna“.
Þetta er mikilvægt atriði af því að
skv. 76. gr. hlutafélagalaga má fé-
lagsstjórn „ekki gera neinar þær
ráðstafanir sem bersýnilega eru
fallnar til þess að afla ákveðnum
hluthöfum eða öðrum ótilhlýðilegra
hagsmuna á kostnað annarra hlut-
hafa eða félagsins“. Í þessu felst að
stjórninni ber skylda til að gæta
hagsmuna allra þeirra sem kröfur
eiga á félagið, s.s. viðskiptavina,
birgja, banka og starfsmanna. Þegar
féflett félag fellur í fang banka eiga
forsvarsmenn bankans að láta fara
fram rannsókn og eftir atvikum kæra
málið til lögreglu. Almenningur, sem
leggja þurfti fram fé og ábyrgðir
vegna bankanna, á rétt á að þeir fylgi
þessum hagsmunum eftir. Að-
alsteinn segir „vafamál hvort hluta-
félag megi skuldsetja sig í þágu hlut-
hafa þannig að þeir komist yfir
eignarhald á félaginu“ og vísar til
104. gr. hlutafélagalaga. Loks efast
Aðalsteinn um lögmæti þess að
draga frá til skatts vexti af þeim
skuldum sem stofnað var til í
tengslum við kaupin, þar sem þeir
vextir eru óviðkomandi starfsemi fé-
lagsins og tekjuöflun. Líklega hefur
embætti Ríkisskattstjóra gert at-
hugasemdir við slíkar gjaldfærslur.
Arður af sýndarhagnaði
Ekki er nema hálf sagan sögð. Fé-
flettarnir seldu eignir félagsins á
verulegu yfirverði. Þeir tóku þær síð-
an á leigu til baka á samsvarandi yf-
irverði til langs tíma. Andvirði eign-
anna notuðu þeir strax til að greiða
sjálfum sér stórfelldan arð. Nú
kunna einhverjir að segja sem svo að
við sölu eignanna hafi myndast sölu-
hagnaður og að skv. reglum sé heim-
ilt að borga hann út sem arð. Þetta er
rangt. Salan fór fram á yfirverði m.v.
markaðsverð og leiga eignanna til
baka fór einnig fram á yfirverði.
Samningar voru til langs tíma og
óuppsegjanlegir. Þarna mynduðust
útgjöld til framtíðar sem ekki var
varið til öflunar tekna og ekki komu
rekstrinum við, á móti sýndarhagn-
aði af sölunni. Slík leiga var því ekki
frádráttarbær til skatts að því leyti
sem hún var umfram markaðsleigu.
Meira máli skiptir þó að þann hluta
leigugjalda sem var umfram mark-
aðsleigu bar að gjaldfæra strax með
núvirðingu og sú gjaldfærsla hefði
þurrkað út sýndarhagnaðinn sem bú-
inn var til með sölu eignanna.
Ákvæði 99. gr. hlutafélagalaga voru
brotin því ekki var um raunveruleg-
an hagnað að ræða, auk þess sem
reglur um reikningsskil og bókhald
voru brotnar, allt í auðgunarskyni.
Stjórnlaus glannaskapur
Bankar standast ekki nema þeir
starfi í þágu samfélagsins. Þeir sem
þeim stjórna fara með sparifé al-
mennings sem er almannafé. Einka-
bankar verða af þessari ástæðu eins
konar „hálfopinberar stofnanir“,
hvort sem hluthöfum þeirra líkar
betur eða verr. Alvörubankar lána
atvinnufyrirtækjum vegna fram-
leiðslutækja og rekstrar og fjöl-
skyldum vegna húsnæðis. Á síðustu
árum voru eignarhaldsfélög og inn-
antómar skeljar misnotaðar í stórum
stíl í samstarfi við stjórnendur í
bönkum sem brugðust skyldum sín-
um. Heimilum voru lánuð geng-
isbundin lán til kaupa á íbúðar-
húsnæði og jafnvel hlutabréfum.
Þetta má ekki endurtaka sig.
Látum Aðalstein hafa síðasta orð-
ið: „Nauðsynlegt er að koma böndum
á þann stjórnlausa glannaskap sem
skuldsettu yfirtökurnar og samrun-
inn hafa verið og aðrar sambærilegar
ráðstafanir eins og t.d. hjá fasteigna-
leigufélögunum.“ Og loks þetta: „Við
þurfum að tryggja að viðskiptalíf
framtíðarinnar þrífist ekki á blekk-
ingum og að sýndarveruleiki nái ekki
tökum á stjórnendum þess.“
Eftir Ragnar Ön-
undarson » Í þessu felst að
stjórninni ber
skylda til að gæta hags-
muna allra þeirra sem
kröfur eiga á félagið, s.s.
viðskiptavina, birgja,
banka og starfsmanna.
Ragnar Önundarson
Höfundur er viðskiptafræðingur og
fv. bankamaður.
Viðskiptanefnd þingsins þarf að bregðast við
Undanfarið hefur
töluvert verið
fjallað um samein-
ingu Landlækn-
isembættisins og
Lýðheilsustöðvar
sem nýlega fluttu í
gömlu Heilsuvernd-
arstöðina við Bar-
ónsstíg. Þessi sam-
eining er spennandi
og áhugaverð fyrir þá sem starfa að
velferðar- og heilbrigðismálum.
Nokkurn skugga hefur þó borið á
fréttaflutning af sameiningunni.
Komið hefur í ljós að eldra húsnæði
þessara stofnana stendur autt eftir
flutninginn og ráðuneytið er skuld-
bundið að greiða árlega tugi milljóna
í húsaleigu vegna óhagstæðra samn-
inga þar um.
Okkur sem rekum fyrirtæki í vel-
ferðarþjónustunni rekur í rogastans
við þessar fréttir.
Undanfarið hefur Velferðarráðu-
neyti Íslands ekki veigrað sér við,
með einhliða ákvörðunum, að brjóta
undirritaða þjónustusamninga við
ýmsa í velferðarþjónustunni, meðal
annars aðildarfélög innan Samtaka
fyrirtækja í heilbrigðisþjónustu.
Rökin eru þá að velferðarráðu-
neytið megi brjóta undirritaða
samninga og greiða minna fyrir
þjónustuna, þar sem ástandið í fjár-
málum ríkisins sé svo slæmt. Þetta
hefur í för með sér að notendur vel-
ferðarþjónustunnar fá ekki alla þá
þjónustu sem þeir þurfa en búið var
að semja um og þjónustuaðilarnir
sem vinna eftir samningunum lenda
skiljanlega í miklum erfiðleikum
með sinn rekstur.
Þetta er að gerast á sama tíma og
þetta sama velferðarráðuneyti borg-
ar tugi milljóna í húsaleigu fyrir hús-
næði sem það notar ekki.
Ekki ætlum við að mæla því bót að
samningar séu sviknir og lög séu
brotin. En ef neyðin er það mikil að
velferðarráðuneytið verður að ganga
á bak orða sinna og svíkja samninga
hefðu nú margir talið að húsaleigu-
samningar ættu að vera með því
fyrsta sem lenti í slíkum flokki. En
kannski höfum við bara misskilið
málin og kannski er velferð stein-
steypunnar mikilvægari en velferð
þeirra landsmanna sem þurfa á
þjónustu velferðar- og heilbrigð-
isstofnana að halda?
Eftir Gísla Pál
Pálsson og Pétur
Magnússon
»… og kannski er vel-
ferð steinsteyp-
unnar mikilvægari en
velferð þeirra lands-
manna sem þurfa á
þjónustu velferðar- og
heilbrigðisstofnana að
halda?
Gísli Páll Pálsson
Höfundar eru formaður og varafor-
maður Samtaka fyrirtækja í heil-
brigðisþjónustu.
Velferðarráðuneyti steinsteypunnar
Pétur Magnússon