Teningur - 01.05.1988, Blaðsíða 55

PLATÓN
UM SKÁLDSKAP OG FAGRAR LISTIR
[595 A] „Reyndar," sagöi ég, „koma
mér í hug margar aðrar ástæður til að
ætla aö viö höfum gert fullkomlega rétt
þegar við reistum ríkið eins og við
gerðum, en ég segi þetta ekki síst
með skáldskapinn í huga.“
„Hvað í sambandi við hann?“
„Að veita alls ekki aðgang skáldskap
sem felst í eftirlíkingu: það er auð-
særra nú, virðist mér, þegar búið er að
gera skarpan greinarmun á myndum
sálarinnar, að síst af öllu má hleypa
þessu inn í ríkið."
„Hvað áttu við?“
„Okkar á milli sagt - því ekki farið þið
að rægja mig við harmleikjaskáldin og
öll hin hermiskáldin - þá virðist allt
þetta afmynda huga áheyrendanna,
þeirra sem ekki eiga það mótefni að
þekkja hlutina sjálfa í raun og veru.“
„Hvað ertu að hugsa um þegar þú
segir þetta?" spurði hann.
„Ég skal segja ykkur það,“ sagði ég.
„Þó heldur einhver hlýhugur og
lotning sem ég ber til Hómers allt frá
bernsku aftur af mér, því Hómer
virðist hafa verið fyrsti kennari og
leiðtogi allra þessara góðskálda. En
ekki má virða mann meira en sann-
leikann, sem verður að fá að koma
fram, eins og ég segi.“
„Vissulega," svaraði hann.
„Hlustaðu þá, eða öllu heldur,
svaraöu!“
„Spurðu!“
„Geturðu sagt mér hvað í ósköpunum
eftirlíking yfirleitt er? Því ég átta mig
ekki almennilega á því sjálfur hvað
hún þykist vera.“
„Svo á ég aö skilja það!“ svaraði hann.
„Það er ekkert fráleitt við það,“ svaraði
ég. „Oft hendir að þeir sem sjá [596
A] illa koma fyrr auga á hlutina en þeir
sem hafa skarpa sjón.“
„Rétt er það,“ svaraði hann. „En
þegar þú ert viðstaddur áræði ég ekki
að segja það sem mér sýnist liggja í
augum uppi. Skoðaðu þetta heldur
sjálfur."
„Viltu að viö leggjum upp í rannsókn
okkar héöan sem nú greinir og fylgjum
okkarvenjuleguaðferö? Viðerumvíst
vanir að setja upp eitt snið fyrir hverja
fjöld hluta sem nefnum sama nafni.
Skilurðu ekki?“
„Ég skil."
„Tökum þá hvaða fjöld sem þú vilt.
Þaö eru til dæmis til mörg rúm og
borð."
„Auðvitað."
„En frummyndir þessara gripa eru
tvær, ein frummynd rúms, ein frum-
mynd borðs.“
„Já.“
„Erum við ekki líka vanir að segja að
smiöur þessara gripa horfi á frum-
mynd hvors um sig, og smíði annars
vegar rúmin, hins vegar borðin, sem
við notum, og eins um allt annað? Því
ekki smíðar neinn handverksmaður
sjálfa frummyndina - eða hvernig færi
hann að því?“
„Það væri enginn vegur.“
„En vittu nú hvað þú kallar þennan
handverksmann."
„Hvaða?"
„Þann sem býr til allt sem hinir hand-
verksmennirnir gera hver í sínu lagi.“
„Þú ert að tala um einhvern undra-
mann og snilling."
„Hægan nú, þú tekur bráðum enn
sterkar til oröa. Þessi sami hand-
verksmaður getur ekki aðeins búiö til
hverskyns smíðisgripi, heldur fram-
kallar hann líka allan gróður jarðar og
öll dýr, bæði sjálfan sig og önnur, og
auk þess jörðina og himininn og
guðina og allt sem á himninum er og í
Hadeseraheimi neðanjarðar."
„Þetta er stórkostlegur vitringur,"
sagði hann.
„Trúiröu mér ekki?“ spurði ég. „Segðu
mér: hvort heldurðu að þvílíkur hand-
verksmaður sé með öllu óhugsandi
eða að höfundur alls þessa gæti verið
til í einum skilningi, í öðrum skilningi
ekki. Skynjarðu ekki að þú sjálfur
gætir líka verið fær um að skapa þetta
allt á vissan hátt?“
„Á hvaða hátt?“ spurði hann.
„Mjög auðveldlega," svaraði ég. „Það
er fljótgert og um margar leiðir að
velja, en sú skjótasta væri að taka
spegil, ef þú fengist til þess, og bera
hann hvarvetna um. Á augabragði
býrðu til sólina og himintunglin,
jöröina, sjálfan þig og önnur dýr, hluti,
jurtir og allt hitt sem við nefndum
áðan."
„Já, sýndir" sagði hann, „en ekki
sannan veruleika."
„Gott, sagði ég, „þú grípur inn í
rökræðuna á alveg réttum stað. Því
ég býst við að málarinn sé líka í hópi
þess konar handverksmanna - eða
hvað?“
„Auðvitað."
53