Teningur - 01.05.1988, Blaðsíða 44

við þessa umhleypingasömu veröld
hvíta mannsins. Hér endurspeglast
glöggt sú skoöun Erdrich að tlest fólk
finni fyrr eða síðar þörf til að skilgreina
sig út frá heimkynnum og fjölskyldu-
tengslum, en ekki einungis í Ijósi
starfs síns og efnalegra gæða.
Að láta fjölskyldu túlka samfélags-
reynslu er auk þess raunar í andstöðu
við þær bókmenntir sem hvaö best
hafa þótt koma reynslu nútímafólks á
Vesturlöndum til skila. í bókmenntum
okkar hefur það fyrst og fremst verið
hinn einangraði einstaklingur sem
hefur í senn verið fulltrúi, spegill og
úrkast nútímasamfélags; fjölskyldan
er ekkert skjól gegn ofviðri nútímans,
gegn því roki berst maðurinn í ein-
semd sinni og firringu. Ef til vill má
finna í lýsingu Erdrich á fjölskyldunni
einhvers konar kvenlega vitund sem
leitar framrásar í fjölskyldueiningum
fremur en í einstaklingum er búa yfir
hinu takmarkalausa og ógnarlega til-
vistarfrelsi sem vestrænir existensíal-
istar hafa haft svo mjög í frammi.
RÁÐVILLT MENNING
Jafnframt því sem Erdrich lætur
fjölskylduna endurspegla samfélagið
á ýmsan hátt, bregður hún athyglis-
verðu Ijósi á þverstæðukennd tengslin
milli indíánamannfélags í útjaðri
kerfisins og hins bandaríska eða vest-
ræna samfélags sem er í senn sigur-
vegari og verndari þessa minnihluta-
hóps. Indíánar eru utangarðsfólk og
segja má að þeir séu öðruvísi á
mikilsveröan hátt: skipulag, fram-
leiðsluhættir og hugmyndafræði
samfélagsins miðast ekki við slíka
hópa. Þannig sleppa þeir stundum
undan einhæfri neyslu samfélagsins.
Ef til vill má segja að fram geti farið frjó
endurvinnsla á afurðum hvíta manns-
ins, umsköpun sem brýtur þrám og
hvötum leið út úr samfélagshöftum.
Skemmtilega ýkt dæmi um þetta og
þann glettnisþráð sem liggur um allt
verkið er frásögnin af smjörfjallinu.
Nector Kashpaw er leiðtogi indíána-
ráðsins á staönum og það kemur í
hans hlut að dreifa umframbirgðum
smjörs sem indíánabyggðinni eru
færðar (en slík gjafmildi hvíta sam-
félagsins sýnir einkar vel jaðarstöðu
indíánanna). Nector fær æskuástina
Lulu, ættmóður hinnarfjölskyldunnar í
sögunni, til að dreifa smjörinu með
sér. Þegar einungis þeirra eigin pynkl-
ar eru eftir er smjörið tekið aö bráðna
og æskuástin farin að taka við sér.
Upp rennur eitt þessara töfrum slegnu
augnablika í verkum Erdrich: Lulu og
Nector maka hvort annað út í smjöri
og ástarleikur þeirra dregur verulegan
dilk á eftir sér. Hér sem víðar má sjá
andstæður hægláts og yfirvegaðs
yfirborðs og innri ástríðna, en útrás
þeirra segir okkur iðulega að indíánar
eru ekki eins sáttir við hlutskipti sitt og
ætla mætti af hæglæti þeirra.
Indíánabyggöin á sér líka aðra hlið
sem er þrátt fyrir allt eins konar endur-
speglun nútímasamfélags. Er fjöl-
skyldutengslunum sleppir er þetta fólk
oft ráövillt og hjálparvana; því er
stjórnað af yfirvöldum sem starfa eftir
einhverjum reglum órafjarri veruleika
þess. Einmitt þess vegna geta indí-
ánar ekki brugðið á önnur ráð en þau
að ráðstafa samfélagsveruleika sín-
um eins og skopstældri eftirmynd hins
ytra kerfis. Einnig þetta tákngerist í
samskiptum Nectors og Lulu: sem
leiötogi indíánaráðsins þarf hann að
skrifa undir skjal sem fyrirskipar Lulu
aðflytja búferlum. Hún hafði ekki gætt
þess að lóðin sem hús hennar stendur
á er ekki skráð eign hennar. Nú á að
byggja þar verksmiðju sem bandarísk
stjórnvöld fjármagna og er ætlað að
framleiöa indíánaglingur. Verksmiðjan
kemst fljótlega í niðurníðslu, enda
hafa indíánar ekki samið sig að þeirri
kapítalísku framleiðslu- og útþenslu-
stefnu sem ríkir allt í kringum þá.
MYNDMÁLSÁRSAUKANS
Nú mætti spyrja hvort það sé ekki fyrst
og fremst viðfangsefni Erdrich sem
hafi ýtt verkum hennar í sviðsljósið;
hvort það sé ekki hið nýstárlega
sögusvið ásamt eðlilegri samúö með
minnihlutahópum sem hafi vakið
undirtektir þær sem Erdrich hefur
fengið. Því er til að svara að Erdrich
hefur einmitt forðast að lokast inni í
félagslegri útlistun á sögusviði sínu
(þótt forvitni okkar um annarlega
menningarhópa væri kannski alveg
sátt við slíka úttekt). Með Ijóðrænum
texta sem þó er aldrei beinlínis upp-
hafinn eða formlegur fléttar hún
áleitnar myndir úr söguefni sínu.
Þannig túlkar hún örlög indíána á
myndmáli sem er ef til vill enn nær-
göngulla en ýmsar staðreyndir þess
harmleiks sem saga kynþáttarins er.
Um leið gengur Erdrich nærri sjálfs-
mynd indíánanna sjálfra. Hún er ekki
að biðja um neina einfalda samúð
„okkar hinna" með þessum minni-
hlutahópi sem var næstum steypt í
endanlega þögn; kannski vegna þess
að indíáninn er líka í okkur - og við í
honum.
Sem dæmi um þetta má nefna einn
eftirminnilegasta söguhluta Love
Medicine, lýrískan kafla sem í máli
sínu miðlar í senn fegurð, ofbeldi og
sársauka. Þar er lýst ökuferð sem
Gordie, sonur Nectors, fer dauða-
drukkinn (áfengi er ein þeirra
nútímaafurða sem indíánar hafa ekki
ráðið við). í ölæði og blindni ekur
Gordie á dádýr. Indíáninn nemur
staðar, ákveður að hirða skrokkinn og
koma honum í verð. Hann finnur ekki
lykilinn að skottinu þannig að hann
dröslar þessu fagra dýri upp í aftur-
sæti bílsins. Er hann seinna skynjar
eitthvað fyrir aftan sig og lítur í
baksýnisspegilinn horfist hann í augu
við dádýrið sem er raknað úr roti og
hefur reist sig upp. Dýrið horfir í augu
hans en líka í gegnum hann: hann er
gjörsamlega afhjúpaður. Hann teygir
sig undir sætið eftir kúbeini og rekur *
það af alefli milli augna dýrsins.
42