Vera - 01.09.1986, Síða 9

Auðveldari
húsverk —
meiri ánægja?
Margir telja tæknina hafa haft í för meö
sér aukna hagræðingu á heimilunum jafn-
framt því sem hún hafi gert ýmis húsverk
auðveldari. Það myndu víst fáir neita því
að með nútíma ,,þægindum“ sé auðveld-
ara að þvo þvott en áður, svo aðeins eitt
dæmi sé nefnt. En þetta með hagræðing-
una er dálítið flóknara mál. Það hefur verið
bent á að vegna þess að húsverkin eru
unnin í einangrun inni á heimilunum og
vegna þess að þau fela í sér ótalmörg
óvænt viðvik, þá sé það takmörkunum háð
hversu mikilli hagræðingu er hægt að
koma við, enda er bent á að vegna þess að
heimilisstörfin eru tengd tilfinningabönd-
um innan fjölskyldunnar þá séu ekki gerð-
ar sömu kröfur um afköst og hagræðingu
°9 gert er á almennum vinnumarkaði.
Auðveldari húsverk þurfa ekki að fela í
sér að þau verði ánægjulegri fyrir þann
sem vinnur þau né heldur að húsmóður-
hlutverkið verði ánægjulegra. Rannsóknir
hafa leitt í Ijós að heimilistæki geta haft
áhrif á það hvernig verkin eru unnin og
jafnvel gert einstöku verk ánægjulegri, en
Það þarf ekki að fela í sér aukna ánægju
með sjálft húsmóðurstarfið.
Langt er síðan bent var á neikvæð áhrif
heimavinnu á heilsufar kvenna. Færri úti-
vinnandi konur virðast t.d. þjást af svefn-
leysi, martröð, höfuðverk, örum hjartslætti
°9 svima en heimavinnandi konur. Það
hefur ekki dregið úr þessum einkennum
raeð tilkomu nútíma heimilistækja, enda
er það fyrst og fremst einangrunin og
skortur á félagslegum samskiptum viö full-
orðna sem hefur verið talin valda þessu.
Beturbúin heimili
Mörg heimilistæki, uppþvottavélar, ör-
hylgjuofnar, o.þ.h. eru dýr. Ekki hafa verið
færö gild rök fyrir því, að þau geri rekstur
heimilanna ódýrari. Hitt er svo annað mál
aöþau hafagildi sem stöðutákn, bæði fyrir
^3rla og konur.
Konur líta oft á húsmóðurhlutverkið sem
eins konar fórn sem þær færa af skyldu-
raekni við fjölskylduna. Telji konur að
'aeknin auðveldi störf sín og bæti þar af
ieiðandi heimilislífið eykur það likurnar á
hvi að þær vilji hafa heimilið vel tækjum
búið. Vegna hefðbundinnar verkaskipting-
ar á heimilunum er staða karla m.a. háð
Þvi að þeir „skaffi vel“ og geti búið fjöl-
skyldunni sem þægilegastan lifsmáta.
bess vegna fá konur gjarnan heimilistæki
sem gjöf frá eiginmönnum sínum.
Fer minni tími í
húsverkin?
Nýlegar breskar rannsóknir hafa leitt í
Ijós að vinna á heimilunum samsvarar
u.þ.b. 50% allrar vinnu sem innt er af
hendi þar í landi í vinnustundum talið. Þá
hafa sumar rannsóknir sýnt að heildar-
vinnutími innan heimilisins hefurekki Styst
sem talist getur sl. 50 ár, jafnvel þótt
notkun nútíma tækni hafi aukist mjög á
þeim árum. Léttari húsverk þurfa nefni-
lega alls ekki að fela í sér að minni tími fari
í að vinna þau. Auk þess virðist aukin
vinna hafa fylgt ýmsum smærri heimil-
istækjum sem komið hafa inn á heimilin á
undanförnum árum. Nokkrar rannsóknir
hafa sýnt örlitla neikvæða fylgni hjá sum-
um millistéttarfjölskyldum milli fjölda
heimilistækja og þess tíma sem fer í hús-
verk. En þegar á heildina er litið virðist
aukin tækni á heimilunum ekki, eða a.m.k.
mjög lítið hafa stytt vinnutímann heima-
fyrir. Hluti skýringarinnar er að um leið og
konur gátu eytt minni tíma í ákveðin verk,
svo sem í þvotta með tilkomu sjálfvirkra
þvottavéla, notuðu þær tímann, sem
þannig sparaðist til að sinna öðrum heimil-
isstörfum. Því að á sama tíma og tæknin
kom inn á heimilin, breyttust kröfur, t.d.
hvað snertir hreinlæti. Konur þurftu nú að
þvo, skúra, strauja, svo að nokkur dæmi
séu nefnd, mun oftar en áður til að mæta
breyttum kröfum. Heildaráhrif tæknibreyt-
inganna hafa því ekki verið tímasparndi.
Fjölskyldustærð og aldur barna ásamt úti-
vinna kvenna eru þau atriði sem ákvarða
vinnutímann heimafyrir — ekki tæknin.
Verkaskiptingin á
heimilunum
Ýmsir virðast trúa því, að með aukinni
tækni á heimilunum dreifist húsverkin á
herðar fjölskyldumeðlima. Það hefur hins
vegar komið á daginn að tilhneigingin virð-
ist vera í þveröfuga átt, þ.e. að húsverkin
hafi með tilkomu heimilistækjanna færst
yfir á herðar einnar manneskju — hús-
móðurinnar.
Með iðnvæðingunni missti fjölskyldan/
heimilið, sem verið hafði miðstöð fram-
leiðslu og neyslu, mestanpart hlutverk sitt
sem framleiðslueining. Það hafði m.a. í för
með sér að þjónustufólk, ógiftar dætur og
,,frænkur“, sem áöur höfðu unnið mikinn
hluta heimilisverkanna, fóru út á vinnu-
markaðinn. Eftir sat húsmóðirin ein með
öll verkin, ásama tíma og kröfurnar jukust.
Tæknin var að mati sumra innleidd á
heimilin í þeirri trú, að þannig gæti hús-
móðirin frekar mætt þessum kröfum.
Rannsóknir á verkaskiptingu karla og
kvenna og á þeim tíma sem karlar og kon-
ur eyða í húsverk hafa leitt i Ijós að nútíma-
tækni sparar gjarnan körlum tíma. Það
hefur nefnilega komið i Ijós að þau verk
sem karlar sinna helst, hafa [ mestum
mæli verið tæknivædd. Gott dæmi um það
er uppvaskið og uppþvottavélin. Rútínu-
störfin sem konur sinna enn að mestu leyti
einar, hefur reynst erfiðara að vélvæða.
(Ekki furða þótt karlarnir gefi eiginkonun-
um uppþvottavélar í jólagjöf!).
í sænskri rannsókn sem gerð var árið
1982 kom í Ijós að konur sem bjuggu einar
sögðust aö meðaltali eyða 24 tímum á viku
í heimilisstörf, en karlar 14 tímum. Hjá
barnalausu fólki í sambúð eyddu konur 33
tímum á viku í heimilisstörf, en karla bara
16 tímum. Við það eitt að fara að „búa
með“ eykst samkvæmt þessu sá tími sem
fer í heimilisstörf mun meira hjá konum en
körlum. Svipaöar tölur hafa komið fram í
öðrum löndum.
Útivinna kvenna hefur áhrif á það
hvernig konur skipuleggja heimilisstörfin,
en hún breytir ekki verkaskiptingunni á
heimilinu. Vinnudagur kvenna lengist við
að vinna utan heimilisins því að heimilis-
störfin bíða að útivinnu lokinni. En það
sem e.t.v. kemur mörgum á óvart er að sá
tími sem karlar eyða i húsverkin eykst lítið
sem ekkert þótt konur þeirra séu útivinn-
andi.
Tæknin — fjötur
kvenna?
Ef við veltum þvi fyrir okkur, í Ijósi þess
sem á undan er sagt, hver hafi hagnast
mest á tæknivæðingu heimilanna, virðast
konur ekki vera þar efstar á lista. Þótt
tæknin hafi dregiö úr líkamlegu erfiði við
heimilisstörfin þarf enn að vinna þau.
Tæknin hefur ekki bætt heilsufar heima-
vinnandi kvenna, ekki breytt verkaskipt-
ingu milli kynjanna og ekki gert konum
auðveldara fyrir að vera á hinum almenna
vinnumarkaði.
Það er Ijóst að ábyrgð á heimilishaldi og
heimilisstörfum hvílir enn fyrst og fremst á
herðum kvenna, óháð öllum tækninýjung-
um. Með hjálp tækninnar eiga konur einar
að geta sinnt öllum þeim störfum sem
margir fjölskyldumeðlimir sinntu áður. Á
þann hátt hefur tæknin fremur bundið kon-
ur inni á heimilunum en frelsað þær frá
þeim.
Til þess að heimilisstörfin dreifist jafnt á
herðar karla sem kvenna þarf því annað
og meira að koma til en ný heimilistæki.
Þar má t.d. nefna breytt skipulag heimilis-
starfanna, vinnumarkaðarins og siðast en
ekki síst viðhorfsbreyting hjá körlum.
Greinin er m.a. byggð á eftirfarandi
rannsóknum:
Bose, C„ Bereand, P„ & Malloy, M.:
Household Technology and the Social
Construction of Houswork. í: Technology
and Culture, 25,1, 1984.
Thomas, G. & Shannon, C.: Technology
and Household Labour: Are the Times A-
changing? University of Sussex 1982.
Guðbjörg Linda Rafnsdóttir
Lundi — Svíþjóð.
9